Son nəticə hələ görünmür: Aİ və Rusiya Təbii Qazının İdxalları

Martın ortalarına olan məlumata görə, hətta Ukraynada müharibə başlayandan sonra belə, “Qazprom”un Avropaya tədarükləri həftəlik əsasda durmadan artır və təxminən 15 faiz artıb. Bu tendensiya təəccüblü deyil, çünki Avropa İttifaqı ölkələri Rusiyanın enerji resurslarının qitəyə tədarükünün davamlılığına birbaşa təsir göstərə biləcək heç bir sanksiyaları aradan qaldıra bilmədilər. Bəzi təmas xəttində yerləşən Aİ ölkələri rus tədarükçüləri ilə əlaqələrin kəsilməsinin tərəfdarı olsalar da (Polşa, Slovakiya, Litva), blok daxilində bu təklifin qəti əleyhdarları da var (məsələn, Almaniya, Macarıstan, Hollandiya). Aİ sanksiyaların yekdilliklə qəbul edilməsini tələb etdiyindən, Avropadaxili siyasətdə bu fikir ayrılığı enerji idxalına məhdudiyyətlərlə bağlı hər hansı sonrakı işi effektiv şəkildə pozur.

Bir tərəfdən, mövcud vəziyyət ondan irəli gəlir ki, hər bir Avropa ölkəsi həm Rusiya tədarükündən asılılıq/şaxələndirmə, həm də Rusiyanın təhdid səviyyəsinə dair milli sosial-siyasi qavrayışlar baxımından öz spesifik şəraitlərini nəzərə almalıdır. Bu fərqlərin bariz nümunəsini Aİ-nin iki birbaşa qonşusu Polşa və Almaniyanın fərqli yanaşmalarında müşahidə etmək olar. Polyaklar neft və təbii qaz tədarüklərinin təhlükəsizliyini artırmaq üçün illərdir çalışsalar da, almanlar ənənəvi olaraq və getdikcə daha çox bu məsələdə Rusiyaya güvənirlər və hazırda onların Şərqdən qaz, xam neft və ya kömür idxalına alternativləri yoxdur. Almaniya hökuməti günəş və külək stansiyalarının inkişafını sürətləndirmək, həmçinin iki və ya üç yeni mayeləşdirilmiş təbii qaz (LNG) idxal terminalının mümkün qədər tez reallaşdırılmasına dəstək verməklə “Qazprom”dan asılılığı azaltmaq niyyətindədir. Yuxarıda qeyd olunan hər iki fəaliyyətin nəticə verməsi üçün bir neçə il lazımdır.

Digər tərəfdən, Rusiya təbii qazının Aİ-yə tədarükünü mərhələli şəkildə dayandırmaq mövcud bazar vəziyyəti ilə əlaqədar xüsusilə çətin olacaq. Avropada saxlama səviyyələri olduqca aşağıdır (18 mart tarixinə anbarların orta hesabla yalnız dörddə biri dolu idi). Həm Avropada, həm də Asiyada qazın spot qiymətləri görünməmiş dərəcədə yüksəkdir. Avropa Komissiyası, eləcə də ayrı-ayrı Aİ hökumətləri (məsələn, Almaniya, Latviya) oktyabrın 1-dən başlayaraq növbəti istilik mövsümünə qədər milli qaz şəbəkələrində öz ehtiyatlarını yenidən qurmaq öhdəliyi yaradacaq qaydalar üzərində işləyirlər. Bu həll, şübhəsiz ki, düzgün olsa belə, bu, Avropa şirkətləri (və Aİ-yə üzv dövlətlərin özləri) arasında daha sərt rəqabətlə nəticələnəcək, çünki onlar əlavə LNG yüklərini təmin etmək, o cümlədən adətən Rusiyadan əldə etmək istədikləri həcmləri əvəz etmək üçün mübarizə aparırlar. Real olaraq, gözlənilən bu vəziyyət bəzi Aİ ölkələrinin bu mövsüm mümkün qədər çox Rusiya qazını idxal etməyə çalışmasının əsas səbəbi ola bilər. Bu fenomenin yaxşı nümunəsi Avstriyadır: martın 18-nə olan vəziyyətə əsasən, oradakı qaz anbarının səviyyəsi 13,11 faizə enib və ölkə ənənəvi olaraq təbii qazın 80 faizini Rusiyadan idxal edir.

Bu cür satınalma darboğazlarını aradan qaldırmaq və Avropanın Rusiya tədarükündən uzaqlaşmasını asanlaşdırmaq üçün Aİ və ABŞ martın 25-də bu ilin sonuna qədər ABŞ-ın Avropaya LNG tədarükünü 15 milyard kubmetr artırması barədə razılaşma əldə ediblər. Bu, ümumilikdə 37 milyard kubmetr LNG deməkdir. Bundan sonrakı illərdə illik 50 milyard kubmetrə qədər əlavə artımlar gözlənilir. Yenə də bu variantı həyata keçirmək üçün Avropa yeni tikməli və mövcud LNG terminallarını və boru kəmərlərini planlaşdırıldığından daha sürətlə genişləndirməli olacaq.

Ümumiləşdirsək, Avropa İttifaqının Rusiyanın qaz tədarükündən çıxması bir gecədə baş verməyəcək, lakin nəzəri cəhətdən bir neçə ildən sonra mümkündür. Habelə, hazırda Brüsseldə ümumi siyasi xətt formalaşdırılsa belə, Rusiya qazının faktiki olaraq əvəz edilməsi prosesi hər bir üzv dövlətdə fərqli olacaq və çoxsaylı xüsusi və ya ümumi məhdudiyyətlərə məruz qalacaq. Bunlara, məsələn, təchizat zəncirləri ilə bağlı amillər (həmçinin qaz istehlakını azaltmaq üçün nəzərdə tutulan bərpa olunan enerji layihələri ilə bağlı), bazarda üzən anbar-qazlaşdırma qurğularının (FSRU) mövcudluğu və həm Avropada, həm də Aİ-ni əlavə qeyri-Rusiya qazı ilə təmin edə biləcək regionlarda (məsələn, Afrika, Yaxın Şərq, Cənubi Qafqaz və ya Mərkəzi Asiya) siyasi sabitlik daxildir. Buna görə də, son nəticə hələ görünmür.