Hibrid müharibə: Köhnə konsepsiya, yeni texnikalar

Sovet İttifaqının süqutundan etibarən davam edən təkqütblü nizam ənənəvi dövlət-dövlət müharibəsi ideyasına qarşı qeyri-ənənəvi çağırışların getdikcə daha çox yayıldığı beynəlxalq sistem yaradıb. Amerikanın hərbi gücünün üstünlüyü Cənub-Şərqi Asiyada, Hindistan yarımadasında və Cənubi Çin dənizində ziddiyyətləri kəskinləşdirib, lakin ənənəvi hərbi quruluşun zəif tərəflərindən istifadə etməyə çalışan müharibə metodunun ortaya çıxmasına səbəb olub. Müharibələrin ənənəvi olaraq fərqli əməliyyat sahələrində nizamlı və nizamsız komponentlərə sahib olduğu yerlərdə müasir hibrid müharibə bu cəhətləri birləşdirməyə meyllidir. Müasir hibrid müharibə tətbiq edənlər “ənənəvi qabiliyyətlər, nizamsız taktikalar və formasiyalar və ayrı-seçkiliksiz zorakılıq, məcburetmə və cinayət fəaliyyəti daxil olmaqla terror aktları”nı eyni vaxtda tətbiq edirlər. Bu modelə görə müharibə müxtəlif şəraitdə baş verir, bütün dünyada sinxron təsirlər göstərir, çoxsaylı döyüş meydanları və asimmetrik taktika və texnika ilə müşayiət olunur. Bu taktikaları dəf etmək, zehniyyətlərini daima dəyişməyə çevikliyi olmayan hərbiçilər üçün çətindir. Müasir cəmiyyətin bir-birinə bağlı təbiəti hibrid müharibə baş verdiyi üçün üç fərqli döyüş meydanı yaradıb: ənənəvi döyüş meydanı, münaqişə zonasının yerli əhalisi və beynəlxalq birlik.

Böyük güclər tarixən daha geniş hərbi kampaniyaların həyata keçirilməsində nizamsız döyüşçülərə və qeyri-dövlət aktorlarına sponsorluq edib və İranın “Hizbullah” və digər silahlı qruplara dəstəyi kimi müasir nümunələr bu siyasətlərin davamıdır. 2006-cı il İsrail-“Hizbullah” müharibəsi göstərdi ki, bu şəkildə hibrid müharibə konsepsiyası yeni olmasa da, qeyri-dövlət aktorları müasir dövlət sistemi içərisində davam etmə qabiliyyətinə malikdir, daha fərqli davranır və daha ölümcüldür.

“Hizbullah” kimi hibrid təşkilatlar texnoloji cəhətdən inkişaf etmiş silah sistemlərinin ucuz qiymətə mövcudluğu və mobil telefon, habelə rəqəmsal şəbəkələr kimi əvvəlcədən mövcud olan ticarət texnologiyaları sayəsində yaxşı silahlanıb və təchiz olunub. 2006-cı il İsrail-“Hizbullah” müharibəsi zamanı mərkəzləşdirilməmiş qruplaşmalar dəqiqliklə idarə olunan raketlər, qısa və orta mənzilli raketlər, silahsız PUA-lar və inkişaf etmiş partlayıcı qurğularla silahlanmış nizami qoşunlardan ibarət olan ənənəvi İsrail rəqibinə qarşı nizamsız şəhər kampaniyası həyata keçirdi.

İnkişaf etmiş sistemlərin təchizatçısı olaraq İranın Qüds Qüvvələri ilə birlikdə “Hizbullah” hücrələri İsrail helikopterlərini vurur, “Merkava IV” tanklarını sıradan çıxarır, şifrəli mobil telefonlarla əlaqə qurur və İsrail qoşunlarının hərəkətlərini gecə və termal görüntüləmə cihazları ilə izləyirdi. “Hizbullah” dərhal real vaxt rejimində döyüş sahəsindəki şəkillər və videoları yükləmək üçün informasiya texnologiyalarından istifadə edirdi və beləliklə əməliyyat boyunca informasiya cəbhəsində üstünlük yaratmağa çalışırdı. İsrail hərbçiləri 2006-cı ildə ənənəvi döyüş sahəsindəki müharibədə məğlub olmadı, ancaq Cənubi Livandakı strateji mühiti dəyişdirmək üçün çox şey edə bilmədi və beynəlxalq cəmiyyətdə həqiqi mənada informasiya kampaniyasını itirdi.

Qeyri-dövlət aktorlarının artan effektivliyi və ölümcüllüyündən başqa sponsor və müştəri arasındakı simbiyotik münasibət müasir hibrid müharibəni ənənəvi qarşıdurma formalarından fərqləndirən başqa bir faktordur. Suriyadakı Vətəndaş Müharibəsi və İŞİD-in güclənməsi müasir hibrid müharibə taktikalarından istifadə edən İran və “Hizbullah” üçün kompleks strateji problem yaradır. İran Livandakı qeyri-dövlət vəkilləri (proksiləri) ilə əlaqəsini itirmək iqtidarında deyil, çünki Suriyada İranla münasibətdə olmayan qüvvələr üstünlük yaradarsa, Livanda xarici siyasət hədəflərini həyata keçirə bilər. Eyni zamanda, “Hizbullah”, Livan daxilində yalançı dövlət olaraq aktual qalma qabiliyyətini itirməməsi üçün prinsipial tərəfdarı ilə eyni əlaqəni itirə bilməz. Bu səbəbdən İran Suriyadakı şiə qruplarına məsləhətçilər, silahlar və avadanlıqlar təmin edərkən, eyni zamanda “Hizbullah”ı Suriyadakı müasir hibrid müharibəsini eyni vaxtda təşkil etdiyi üçün münaqişə bölgəsinə 2000 döyüşçü göndərməyə məcbur etdi.

İsrail-“Hizbullah” müharibəsi və Suriyadakı Vətəndaş Müharibəsi müasir hibrid müharibəsinin dövlət sistemindəki qeyri-dövlət aktorlarına getdikcə daha çox diqqət yetirdiyini də göstərir. Klauzevitsin müharibədəki döyüşənlərin iyerarxik olaraq mütəşəkkil dövlətlər olduğu ehtimalını irəli sürdüyü kimi, ənənəvi hibrid müharibə nümunələrindəki hakim qüvvə dövlət olub. Lakin müasir hibrid müharibələrdə qeyri-dövlət və alt dövlət aktorları mərkəz nöqtələrdir. Bunlar müəyyən vaxtlarda dövlət sponsorları üçün etibarlı şəxslər olaraq həm də öz müstəqil siyasətlərini icra edirlər. İsrailin qeyri-dövlət aktoru ilə müharibəyə yolladığı əsgərlərini qaçırmaq İranın deyil, Həsən Nəsrullahın siyasəti idi.

Bundan əlavə, İŞİD əvvəlcə ənənəvi İraq ordusuna qarşı hibrid müharibəsi aparan qeyri-dövlət aktoru idi. Lakin bu təşkilat İraqın inkişafına qarşı dövlət olmayan, alt dövlət və beynəlxalq aktorlardan istifadə edərək hibrid müharibəsinin öz versiyasını icra edən İraq dövlətinə çevrildi. Əlavə olaraq, ABŞ ənənəvi hava gücü, İraq hökumət qoşunları, kürd peşmərgəsi və məzhəb milislərinin müşavirləri və müxalifət qüvvələrini yetişdirərək İŞİD-ə qarşı öz hibrid müharibəsini aparır. Sonda İraq-Suriya hibrid müharibəsi digərinə qarşı iyerarxik varlıq deyil, əksinə “sosial və siyasi kontekstin mürəkkəb olduğu və dövlətin zəif olduğu” bir-biri ilə üst-üstə düşən hədəflər güdən, bir-biri ilə əlaqəli dövlət və qeyri-dövlət aktor qrupu olaraq dəyərləndirilməlidir.

Ənənəvi, qeyri-müntəzəm və terror komponentlərini eyni vaxtda birləşdirən müasir hibrid müharibə uyğunlaşa bilən və çoxyönlü ordu tələb edən çətin problemdir. ABŞ İraq və Əfqanıstandakı müharibələrdən sonra getdikcə qiyamçılara qarşı doktrinaya diqqətini artırdı. Ancaq qiyam ABŞ-ın ordusunun doktrinasını qurması üçün lazım olan tək problem deyil. Klauzevits deyirdi ki, hər dövrün öz döyüş növü, öz məhdudlaşdırıcı şərtləri və özünəməxsus qabaqcıl fikirləri var. ABŞ-ın və digər qlobal güclərin müharibə kimi qiyamlara diqqət yetirməməsi vacibdir. Əksinə, hibrid müharibə aparan ordu komandirinin ənənəvi yüksək intensivli münaqişə birlikləri, mərkəzləşdirilməmiş xüsusi əməliyyat qüvvələri və inkişaf etmiş məlumat əməliyyatları və texnologiya platformaları da daxil olmaqla geniş imkanlardan istifadə etməsi lazımdır. Hibrid müharibə konsepsiyası yeni deyil, lakin vasitələri getdikcə inkişaf edir, ölümcül olur və eyni şəkildə cavab tələb edir.

strategvision.org