Rusiyanın Azov dənizində hibrid müharibəsinə xoş gəlmisiniz

https://nationalinterest.org/blog/buzz/welcome-russias-hybrid-war-sea-azov-40122?fbclid=IwAR3P3NuN8hHJ-3Hg9xBLtj7d5pBVzr3TF5b30t4IEr6_VxfsVW_zFrCNrLA

Kreml strateqlərinin genişmiqyaslı quru işğalı öhdəliyi götürəcəyinə şübhə ilə yanaşan Moskva, ehtimal ki, Qara dənizdəki maraqlarını daha da inkişaf etdirmək üçün Azov dənizindən bir pilləkən kimi istifadə etməyə çalışır.

10.000-dən çox insanın həyatına son qoyan müharibədə Rusiyanın Qara dəniz və Azov dənizində artan dəniz varlığı bölgəni tez bir zamanda münaqişənin əsas strateji elementlərindən birinə çevirdi.

Moskva Kerç boğazı üzərindən Krımı Rusiya ərazisinə birləşdirən körpünü uğurla inşa etdi. Qeyd etmək lazımdır ki, Kerç boğazı gəmilərin Qara dənizə gedib-gələ biləcəyi yeganə su yoludur. Rusiya “Boa Constrictor Strategiyası” (Тактика Удава) adlandırılan Azov dənizində artan nəzarətini silah kimi istifadə edir.

İqtisadi müharibənin daha geniş strategiyasının bir hissəsi kimi 2018-ci ilin iyun ayından etibarən 150-dən çox konteyner gəmisinin körpünün altından Mariupol və Berdyansk limanlarına keçməsi məhdudlaşdırıldı və Rusiya donanmasının gəmiləri tərəfindən axtarışa məruz qaldı. Axtarış müddətinin 24 saat və ya daha çox olması, gəmi sahiblərinə hər səfər üçün 4-5 min dollara başa gələn dəniz nəqliyyatı, müvafiq olaraq, göndərilmiş malların həcminə görə Ukraynanın beşinci və səkkizinci ən böyük limanlarına ciddi şəkildə maneə törətdi. Ukraynanın dəniz ixracatının 80%-nin bu iki limandan olması ilə minlərlə iş yerinin itirilməsi səbəbindən Donbas regionunda başqa bir iqtisadi böhranın başlaya biləcəyi ilə bağlı narahatlıqlar artdı.

Həmin ilin noyabrın 25-də Ukraynanın iki kiçik ölçülü artilleriya kateri Berdyansk və Nikopol Odessadan Mariupola yedək gəmisini müşayiət edərkən Rusiyanın bölgədəki qeyri-müntəzəm taktikası silahlı elementə çevrildi. Rusiya Sahil Mühafizəsinə məxsus “Don” gəmisi, Kerç boğazının cənubundakı sulara daxil olarkən və rus tankeri tərəfindən bağlanan boğazdan keçməyə cəhd edərkən yedək gəmisinə çırpıldı. Daha sonra Rusiya personalı Ukrayna donanmasının gəmilərini atəşə tutdu, nəticədə ən azı altı dənizçi yaralandı. Bu əsassız təcavüz aktı Rusiya xüsusi təyinatlı qüvvələrinin gəmiləri ələ keçirməsi və 24 dənizçini saxlaması ilə başa çatdı.

Bu hadisələrdən sonra Kremlin 2 döyüş təyyarəsi və 2 helikopter tətbiq etməsi, Rusiya ordusunun ilk dəfə Ukrayna qüvvələrinə qarşı silahlı hücuma görə təkzibedilməz məsuliyyət daşıdığını göstərdi.

Hərbi vəziyyət

Ertəsi gün, Ukrayna parlamenti prezident Poroşenkonun Ukraynanın Rusiya, Dnestryanı və Qara və Azov dənizləri ilə həmsərhəd olan 27 regionundan 10-da 30 günlük hərbi vəziyyət elan edilməsi çağırışını təsdiqləmək üçün səsvermə keçirərək “çox ciddi təhlükə” barədə xəbərdarlıq etdi. Əlavə səsvermədə, Poroşenkonun bu fərmandan hansısa yolla hakimiyyəti saxlamaq üçün istifadə edə biləcəyi ilə bağlı narahatlıqları yatırtmaq üçün prezident seçkilərinin tarixini 31 mart tarixinə təyin etdilər.

Məsələ ətrafında, xüsusən Poroşenkonun 1997-ci ildə Rusiya ilə imzalanmış ümumi “Dostluq Müqaviləsi”ni sentyabrın 17-də ləğv etməsindən sonra Rusiya ilə iki müqavilənin ləğvinə dair çağırışlar artdı. Birincisi, 1993-cü ildə imzalanmış, Rusiyaya istənilən nöqtədə Azov dənizinə girməyə imkan verən balıq ovu kvotaları haqqında sazişdir. İkincisi, 2003-cü ildə imzalanmış, Ukrayna və Rusiya arasında Azov dənizi və Kerç boğazından birgə istifadəyə dair müqavilədir. Bu, qanuni olaraq suyun tarixən hər iki dövlətin daxili suları olduğunu nəzərdə tutur. Bu müqavilələr ləğv olunarsa, Azov dənizi Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Dəniz Hüququ Konvensiyasında (UNCLOS) nəzərdə tutulan qanunlara tabe olacaq.

Hərbi Planlaşdırma

Moskva lap əvvəldən Rusiyanın hibrid müharibəsi adlanan yanaşmasına bu yeni dəniz əlavəsinin bənzər fəaliyyətlərin əvvəlcədən mövcud olan quru əməliyyatları ilə əlaqələndirilməsi üçün necə istifadə oluna biləcəyini nümayiş etdirdi. Məsələn, Kerç boğazı üzərindən körpünün açılmasından cəmi bir həftə sonra, mayın 22-də rus-separatçı qüvvələr Mariupol yaxınlığındakı Donetsk vilayətində yerləşən Talakovkaya artilleriya zərbəsi endirdilər.

Bu hadisə fonunda Rusiyanın Azov dənizindən quru işğalını planlaşdırması ilə bağlı əvvəlki narahatlıqlar gücləndi. Ukraynanın sabiq Milli Təhlükəsizlik və Müdafiə Şurasının katibi Oleksandr Turçinov regionun “daha da genişlənmək üçün sıçrayış lövhəsi” kimi istifadə edilməsinin mümkünlüyünü görür. Belə bir hücumun hədəfləri, ehtimal ki, Mariupol, qoşunların Birinci Dünya Müharibəsi zamanı qərb cəbhəsində Müttəfiq qüvvələrin götürdüyü müdafiə mövqelərinə bənzər şəkildə yerləşdirildiyi ərazini əhatə edəcək. Geri alındıqdan qısa müddət sonra Mariupol 2014-cü ildə müharibənin əvvəlində Rusiyanın dəstəklədiyi qüvvələr tərəfindən işğal edildi.

Bundan əlavə, Ukrayna hərbçiləri 2015-ci ilin oktyabrında Suriyaya qanadlı raket zərbələri endirmiş 2 korvetlə birlikdə Rusiyanın Xəzər dənizindəki flotiliyası da daxil olmaqla, bölgəyə 40-dan çox Rusiya hərbi gəmisinin göndəriləcəyi ilə bağlı hesablamalara cavab olaraq bölgəni davamlı şəkildə gücləndirdi. Kiyev, Poroşenkonun əlavə hərbi-dəniz bazası tikilməsi çağırışı ilə yanaşı, dəniz piyadaları, xüsusi əməliyyat qüvvələri və sahil artilleriyasını gücləndirdi. Ukrayna iqtisadiyyatı dəniz daşımalarının azalmasından əziyyət çəkir, habelə Qərbin diplomatik təzyiqlərini nəzərə alsaq, Rusiyanın ehtimal olunan hərbi əməliyyatları onların regiondakı strategiyasına əlavə olaraq lazımsız və əks-məhsuldar ola bilər.

Kreml strateqlərinin genişmiqyaslı quru işğalı öhdəliyi götürəcəyinə şübhə ilə yanaşan Moskva, ehtimal ki, Qara dənizdəki maraqlarını daha da inkişaf etdirmək üçün Azov dənizindən bir pilləkən kimi istifadə etməyə çalışır. Buna misal olaraq Odessa yaxınlığında dəniz xüsusi əməliyyat qüvvələri tərəfindən qeyri-qanuni olaraq ələ keçirilən, Ukrayna hərbçilərinin onları geri qaytarmaq cəhdinin qarşısını aldıqdan sonra bir neçə kiçik döyüş gəmisi tərəfindən qorunan neft quyularını göstərmək olar. Kremlin bu günə qədərki ən güclü variantı Dnestryanıya bənzər dondurulmuş münaqişə yaratmaqdır. Ona görə də Azov dənizində və Qara dənizdə sabitliyin daha da pozulması Putin üçün cəlbedici variant olaraq qalacaq. Dayandırılmış dəniz ticarəti qarşısında Ukraynanın çox ehtiyac duyduğu iqtisadi resurslardan məhrum edilməsi və bunun nəticəsində investorların inamının itirilməsi Ukraynanın mövqeyini zəiflətməyə xidmət edəcək. Təbii ki, Azov dənizi bu təklif olunan hərtərəfli böyük strategiya ilə bağlıdır. Hazırda 25 noyabr hadisələri Ukraynada prezident seçkilərini hədəf alan, Kremlin iqtisadi boğucu və siyasi hiyləgərlik strategiyasında ən son addım kimi qiymətləndirili.

İrəli Hərəkət

Yaxın perspektivdə Rusiyanın Azov dənizinə nəzarətindən sövdələşmə predmeti kimi daha da istifadə etməsi Krım yarımadasında Rusiyanın enerji etibarsızlığının güclənməsi ilə aydınlaşa bilər. Krımın ilhaqından sonra Rusiya Ukraynanın kontinental şelfindəki Odeske və Holitsynske qaz yataqlarını neft-qaz şirkəti olan “Çornomornaftogaz” vasitəsilə qeyri-qanuni şəkildə istifadə edərək öz nəzarətini saxlayıb. Bununla belə, nəticədə bölgənin Dnepr çayı ilə əlaqəsi kəsilib. Hazırda Krım təhlükəli dərəcədə quraqlıq yaşamağa yaxındır, daxili istifadə üçün su təchizatı və Suriyaya ixrac edilən taxıl kimi əkinlərin suvarılması olduqca çətinləşib.

“Müharibə dumanı” silahlı münaqişədə çox rast gəlinən bir hadisədir və bu, sonuncu üçün güclü zəmin yaradır. Hər iki vəziyyətdə total müharibə şübhəli olsa da, Moskvanın radikal addımlarının Qərbin sanksiyaları və diplomatik cavab hədələri qarşısında səngiməyəcəyi məlumdur. Bölgədə daha da aqressiv fəaliyyətlər və hərbiləşmə gözləniləndir.