Müharibədə asimmetriya yeni bir fenomen deyil. Tarixi olaraq müxtəlif hallarda müharibə edən dövlətlərin nisbi hərbi gücündə və strategiyasında ciddi fərqliliklərin olması müşahidə edilib. Lakin 11 sentyabrdan sonra (ABŞ-dakı terror hücumları) xüsusilə dövlət və qeyri-dövlət aktorları arasındakı müharibələr zamanı müharibənin özünün və təbiətinin dəyişdiyi müşahidə edilib. İstər partizan müharibəsi olsun, istərsə də terror, ya da qeyri-nizami müharibə və ya müharibənin hər hansı digər formaları, qeyri-ənənəvi vasitələr və taktikaların istifadəsi qeyri-dövlət qurumlarınınkı ilə sinonimləşdirilərək istifadə olunur. Bütün bunlar qeyri-dövlət aktorunun qeyri-mütənasib effekt əldə etmək üçün dövlətin zəifliklərini hədəf alan asimmetrik metodlardan istifadə etdiyi müharibəyə gətirib çıxarır.

Aprelin 22-də Mərkəzi Hərbi Dairə komandiri vəzifəsini icra edən general Rüstəm Minnekayev bəyan edib ki, Rusiyanın “Ukraynada xüsusi hərbi əməliyyatı”nın ikinci mərhələsinin məqsədlərindən biri Donbas və Ukraynanın cənubuna tam nəzarəti ələ keçirməkdir. Onun sözlərinə görə, bu məqsədə nail olmaq “Krıma quru dəhlizinin yaradılmasını, Ukrayna iqtisadiyyatının mühüm obyektlərinə nəzarətin təmin edilməsini” və Rusiyanın 1992-ci ildən Rusiyanın “sülhməramlı” qüvvələri tərəfindən işğal edilmiş Moldovanın separatçı bölgəsi Dnestryanıya çıxışını təmin edəcək.

Rusiya prezidenti Vladimir Putin fevralın 24-də Ukraynaya genişmiqyaslı işğala başladığı vaxtdan Rusiya Federasiyası daxilində hərbi bazalarda yanğınlar və qatar qəzaları artıb, ölkədə hərbi çağırış məntəqələri yandırılıb, əsgərlərin çağırışa qarşı müqaviməti artıb. Uniformalılar Ukraynaya göndərilmə əmrinə tabe olmaqdan imtina edirlər. Bütün ölkə ərazisində telefon bombası hədələri daha tez-tez baş verir və hakerlər Kremlin təbliğat saytlarında müharibə əleyhinə mesajlar yayıblar. Birlikdə götürdükdə, bu hadisələr “Exo Kavkaza” portalını belə nəticə çıxarmağa məcbur edib: “Rusiyada müharibə əleyhinə etiraz” güclü, yeni “yeraltı” format əldə edib və bir çox ruslar Putinin etdiklərinə qarşı çıxır, görünür, daha radikal addımlar atmağa hazırdırlar. Bu tendensiya hakimiyyətin yeni basqılarına səbəb olur.

Rusiya prezidenti Vladimir Putin fevralın 24-də səhər tezdən televiziya çıxışında Ukraynaya qarşı “xüsusi hərbi əməliyyat”a başladığını elan etdi. Müharibənin başlamasından 40 gündən artıq müddət keçib, Rusiya ciddi itkilər verib, Ukraynada minlərlə mülki şəxs həlak olub, infrasturuktur dağılıb. Bununla belə, Rusiya müharibənin əvvəlində qarşısına qoyduğu məqsədlərə demək olar ki, çatmayıb. Rusiya Federasiyası rəsmi müharibə elan etməsə də, Qara dənizin şimalındakı aqressiv əməliyyatları bu bölgəni müharibə zonasına çevirib, ruslar onlarla xarici ticarət gəmisini orada tələyə salıb və onların ekipajlarının həyatını riskə atıb.

(IV yazı. III yazını BURADAN oxuya bilərsiniz)

(III yazı. II yazını BURADAN oxuya bilərsiniz)

(II yazı. I yazını BURADAN oxuya bilərsiniz)

Bir müddət əvvəl İranın ən mühüm nüvə yanacağı istehsalı məntəqələrindən biri olan Natanz Nüvə Zavodunda partlayış baş verdi. İran hakimiyyəti əvvəlcə bu hadisəni sıradan bir qəza kimi qələmə verməyə çalışdı. Əslində dövlət televiziyası obyektin bir qədər zədələnmiş tərəfini göstərdi və zərərin böyük olmadığını bildirdi. Lakin peyk görüntüləri ortaya çıxanda və Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyinin nəzarətçiləri onların bölgəyə göndəriləcəyini anlayanda səlahiyyətlilər dəymiş ziyanın ölçüsü ilə bağlı açıqlamalar verməli oldular. İran Atom Enerjisi Agentliyinin Mətbuat katibi Behruz Kəmalvəndi İRNA xəbər agentliyinə müsahibəsində bildirdi ki, hadisə qabaqcıl sentrifuqaların inkişafına həm keyfiyyət, həm də kəmiyyət baxımından təsir göstərəcək və sözügedən inkişaf proqramını ləngidə bilər. İranın Ali Milli Təhlükəsizlik Şurasının Mətbuat katibi Keyvan Xosrəvi verdiyi açıqlamada obyektdəki insidentin səbəbinin müəyyən edildiyini, lakin “təhlükəsizlik baxımından uyğun vaxtda” açıqlanacağını bildirdi.

Asimmetrik müharibə, müharibə edən tərəflər arasında güc balansının olmaması və ya onların hərbi texnologiya baxımından çox fərqlənməsi zamanı ortaya çıxır.

Son illərdə “asimmetrik müharibə” hərbi ekspertlərin, müharibə mövzusunda araşdırma aparan akademiklərin və digər bu işlə əlaqəli şəxslərin tez-tez müraciət etdiyi termindir. Bununla belə asimmetrik müharibə tarixdə yeni istifadə olunan metod deyil. Tarix boyu sərkərdələr müharibənin xarakteri etibarilə ya öz güclü tərəflərindən daha çox istifadə edərək (pozitiv asimmetriya), ya düşmənin zəif cəhətlərini istismar edərək (neqativ asimmetriya), ya da hər ikisindən istifadə edərək müxtəlif taktika və metodlar tətbiq etməyə çalşıblar.

(VI yazı. V yazını BURADAN oxuya bilərsiniz)