Partizan və qiyamçılara qarşı müharibə necə aparılmalıdır? - 13 əsas element (VI YAZI)

Partizanları məğlub etmək çətin ola bilər, lakin partizanlara qarşı müharibənin müəyyən prinsipləri 1950-1960-cı illərdən bəri məlumdur və uğurla tətbiq olunur. Malay müharibəsi vaxtı partizanlara qarşı mübarizə mütəxəssisi sör Robert Tompsonun geniş yayılmış və nüfuzlu işin bir neçə belə qaydasını təklif edir.


Tompsonun əsas gözləntisi partizanlara qarşı mübarizə ölkənin minimum hüquq aliliyinə və daha yaxşı idarəetməyə sadiq olmasıdır. Bəzi hökumətlər isə bu fikirlərə etinasızlıq göstərir və onların qiyamçılara qarşı mübarizə əməliyyatları kütləvi qətllər, soyqırımlar, aclıq və terror, işgəncə və edamların kütləvi yayılması ilə müşayiət olunur. Məsələn, Sovet-Əfqanıstan müharibəsində Sovet qoşunları tükənmə və depopulyasiya siyasətini həyata keçirərək, əfqan əhalisinin üçdə birindən çoxunu (5 milyondan çox) qovmağa və kəndlərdə, taxıl anbarlarında, əkinlərdə, sürülərdə və irriqasiya sistemlərində geniş miqyaslı məhvetmə işləri apararaq, o cümlədən tarlalarda və otlaqlarda faydalı qazıntıları sömürərək mücahidlərə qarşı mübarizə aparırdılar.

Tompsonun yanaşmasının əsas elementləri aşağıdakılardır:

1. Xalqın təhlükəsizliyi və müdafiəsi əldə ediləcək ərazilərdə və ya ölmüş düşmənlərin sayından daha vacib faktordur. Ənənəvi müharibənin fokusunun əksinə, ərazilər qazanmaq və ya itki sayları partizanlara qarşı müharibədə çox əhəmiyyət kəsb etmir. Əhalinin dəstəyi burada əsas dəyişəndir. Bir çox üsyançılar əhalinini dəstəkçi kimi istifadə etmək, yemək, sığınacaq, maliyyələşdirmə və digər materiallar əldə etmək üçün istifadə edir. Partizanlara qarşı mübarizə aparan qüvvə həmin əhalinin fiziki və iqtisadi təhlükəsizliyini təmin etməli və onları hücumlardan qorumalıdır.


2. Partizanların vizyonuna kölgə sala, qarşısını və ya zərərsizləşdirə biləcək aydın bir siyasi kontrvizon olmalıdır. Bu, siyasi muxtariyyətin verilməsindən tutmuş təsirlənən bölgədəki iqtisadi inkişaf tədbirlərinə qədər ola bilər. Bu vizyon siyasi, sosial və iqtisadi və mediaya təsir tədbirlərini əhatə edən vahid bir yanaşma olmalıdır. Məsələn, millətçi hekayə olduqda etnik muxtariyyət yanaşmasında istifadə edilə bilər. Partizanlara qarşı mübarizə qabiliyyətini dəstəkləmək üçün aqressiv media kampaniyası da qurulmalıdır, əks-təqdirdə partizanlarla mübarizə aparan rejim zəif və ya səriştəsiz görünə bilər.

3. Rəqabətqabiliyyətli siyasi vizyona uyğunlaşmaq üçün aşağı səviyyədə əməli tədbirlər görülməlidir. Partizanlarla mübarizə aparan tərəfin partizanları “terrorçu” elan etməsi və sərt strategiya həyata keçirməsi cazibədar ola bilər. Güclü qüvvə uzun müddətdə müvəffəq olmaya bilər. Fəaliyyət təslim olmaq demək deyil, korrupsioner və ya özbaşına məmurları işdən çıxarmaq, fırıldaqçılıqdan təmizləmək, daha çox infrastruktur yaratmaq, dürüst vergi toplamaq və ya digər qanuni şikayətləri həll etmək kimi səmimi addımlar partizanların mübarizəsini zəiflədə bilər.


4. Partizanlara qarşı mübarizə aparan qüvvə partizan təxribatlarına qarşı çox güclü qarşı çıxmamalıdır, çünki bu, mülki əhali arasında mənfi imic yarada bilər. Atəş gücündən ekstremal səviyyədə istifadə etmək həmişə məsləhət deyil, ondan sadəcə xalqa edilən hücumun qarşısı alınan zaman uyğun şərtlərlə istifadə edilməlidir. Polis səviyyəsindəki hərəkət cəhdləri istiqamətləndirməlidir və fövqəladə vəziyyətdə olsa belə, bu, qanunauyğunluq çərçivəsində aydın şəkildə baş verməlidir. Mülki azadlıqlar və sülh dövrünün digər hüquq və azadlıqları məhdudlaşdırıla bilər, lakin yenə də partizanlara mübarizə aparan tərəf təmkinli olmalı və hüquqi prosedurlara sadiq olmalıdır. Partizanlarla mübarizə kontekstində əsgərlərdən istifadə texnoloji şücaət və kütləvi atəş gücündən daha vacibdir. Buna baxmayaraq partizanlar artilleriya gücündən, kütləvi hücumdan çox istifadə edirlər, bu zaman başqa variantlar sınaqdan keçirilə bilər.

5. Böyük birliklərin hərəkəti bəzən lazım ola bilər. Partizan döyüşçülərini dayandırmaq üçün polisin hərəkəti kifayət deyilsə, hərbi quluqçular lazım ola bilər. Əhəmiyyətli partizan qruplaşmalarını məhv etmək və polislərin nəzarət edə biləcəyi kiçik qruplara bölmək üçün “böyük tabor” əməliyyatları tələb oluna bilər.

6. Aqressiv mobillik. Kiçik bölmələrlə mobil və aqressiv hərəkət partizanlarla mübarizə aparan dövlətlər üçün son dərəcə vacibdir. Təcavüzkar birləşmələrin yerini tapmaq, təqib etmək və qarşısını almaq üçün ağır birləşmələr yüngülləşdirilməlidir. Statik güclü nöqtələrdə qarşıdrumada qiyamçılar daha güclü olur. Kiçik mobil birləşmələr patrul, basqın, pusqu, kordon, yol kəsmə, məhbusun tutulması və s. kimi əməliyyatlar zamanı istifadə olunur.


7. Yerlilərdən istifadə. Partizanlara qarşı mübarizədə yerli təhlükəsizlik qüvvələri mülki elementlərdən istifadə edə bilər. ABŞ-ın Vyetnamdakı dəniz piyadaları da bu üsulla bir sıra müvəffəqiyyətlər gördülər. CAP (Birləşmiş Fəaliyyət Proqramı) çərçivəsində dəniz piyadalarına həm təlimçilər, həm də təlim görmüş yerli mülki şəxslərdən istifadə olunurdu. Yaşıl Beretlilər kimi ABŞ-ın Vyetnamdakı Xüsusi Qüvvələri də çevik qəbilə və nizamsız qüvvələrlə inteqrasiya edərək rəqiblərinə əhəmiyyətli problemlər yaratdı. MKİ-nin Xüsusi Fəaliyyət Şöbəsi 1960-cı illərdə Vyetnamdakı müharibə zamanı Hmonq qəbiləsindən, 2001-ci ildə Əfqanıstandakı müharibə zamanı “Taliban”a qarşı Şimali Alyansdan və Kürd Peşmərgəsindən 2003-cü ildə İraqdakı müharibə zamanı “Ansara əl-İslam” və Səddam Hüseynin qüvvələrinə qarşı uğurlu partizan dəstələri yaratdı. İraqda ABŞ-ın 2007-ci ildəki “yüksəliş” strategiyası İraq ordusu bölmələri arasında nizamlı və xüsusi təyinatlı dəstələrin yerləşdirilməsini nəzərdə tuturdu. Bu çevik qruplar kəşfiyyat məlumatlarının toplanmasını asanlaşdırmaq və kütlələr arasında yerli səviyyədə dəstəyi gücləndirmək məqsədi ilə qurulurdu.

8. Mədəni həssaslıq. Qiyamçılara qarşı mübarizə qüvvələr yerli mədəniyyəti, etika və dil ilə tanış olmalıdır, əks təqdirdə həmin qüvvələr çoxsaylı çətinliklər yaşayacaqlar. Amerikalılar bunu Vyetnamda və İraqda çox gördülər. İraqda ərəbdilli tərcüməçi çatışmazlığı həm mülki, həm də hərbi əməliyyatlara mane olurdu.

9. Sistematik kəşfiyyat səyləri. Faydalı kəşfiyyat məlumatlarının toplanması və təşkili üçün hər cür səy göstərilməlidir. Bunun üçün mülki şəxslərin təsadüfi sorğularından tutmuş məhbusların strukturlaşdırılmış sorğularına qədər sistemli bir proses qurulmalıdır. Qiyamçıların nümayəndələri və ya əməliyyatları aşkar etməyə kömək edən ikiqat agentlərin və ya hətta saxta “azadlıq” və ya simpatizator qruplarının istifadəsi də daxil olmaqla kreativ tədbirlərdən də istifadə etmək lazımdır.


10. Qiyamçılara qarşı mübarizə aparan qüvvə münaqişəli bölgəni sektorlara bölən və aralarında prioritetlər təyin edən “mürəkkəb ləkəsi” strategiyası tətbiq edilməlidir. Nəzarət, mürəkkəb ləkəsinin kağız üzərində yayıldığı kimi genişlənməlidir, bir mərhələdən və ya bir ərazidən digərinə keçmədən qiyamçılar zərərsizləşdirilməli və sıradan çıxarılmalıdır. Prioritet ərazilər təmizləndikdən sonra əməliyyatı davam etdirmək olar.

11. Kütləvi populyar qüvvələrin və xüsusi bölmələrin diqqətlə yerləşdirilməsi. Kütləvi qüvvələrə kənd özünümüdafiə dəstələri və cəmiyyət müdafiəsi üçün təşkil olunmuş vətəndaş dəstələri daxildir və bu, vətəndaş səfərbərliyi və yerli təhlükəsizliyi təmin etmək üçün faydalı ola bilər. Komandir dəstələri, uzun məsafəli kəşfiyyat və “ovçu-qatil” patrulları Vyetnamdakı Kit Carson bölmələri kimi köhnə həmkarlarını izləyə bilərlər. Hökumətin proqramına xələl gətirən şiddətli könüllü birləşmə üzvlərindən ibarət repressiya dəstələrinin meydana gəlməsinin qarşısını almaq üçün mütəxəssislər belə birliklərə ciddi nəzarət etməlidir.

12. Xarici yardımın hədləri dəqiq müəyyənləşdirilməli və diqqətlə istifadə olunmalıdır. Bu cür yardım ya zamanla, ya da maddi-texniki və kadr dəstəyi ilə, ya da hər ikisi ilə məhdudlaşdırılmalıdır. Kənar yardım və ya hətta qoşunlar kömək edə bilsə də, qalib gəlmək və ya çıxış strategiyası üçün real plan baxımından dəqiq bir məhdudiyyətin olmaması, xarici köməkçi yerli müharibəni “öz üzərinə götürə” və uzun müddətli öhdəliyə sahib ola bilər, bununla da partizanlar ölən xarici vətəndaşların sayı artdıqca qiymətli təbliğat imkanları əldə edəcək. Belə bir ssenari ABŞ-ın Vyetnama müdaxiləsi zamanı baş vermişdi. Amerika Cənubi Vyetnamda uzun müddət qaldı və amerikalı hərbi qullluqçular öldükcə, qiyamçılar təbliğatdan istifadə edərək ABŞ-ın həssas xalqına təsir etdilər. Ağır güclü xarici müdaxilə də uğursuzluq üçün şərait yarada bilər.


13. Zaman. Qiyamçıların əsas strategiyası münaqişəni maksimum uzatmaqla qarşı çıxdığı qüvvənin iradəsini zəiflətməkdir. Demokratiyalar zaman amilinə xüsusilə həssasdırlar. Qiyamçılara qarşı mübarizə qüvvə işi başa çatdırmaq üçün kifayət qədər vaxtdan istifadə etməlidir. Qısamüddətli seçki tsiklləri mərkəzləşmiş qələbə üçün partizanların əlinə oynayır.

Variantlar

Qiyamçılara qarşı mübarizə haqqında bəzi müəliflər Vyetnam, Malayziya və ya El Salvador kimi yerlərdə aydın siyasi məqsədləri, partiyaları və quruluşlarının o qədər də üstünlük təşkil etmədiyi bugünkü partizan müharibəsi mühitinin daha gərgin olduğunu vurğulayırlar. Bu müəlliflər qeyd edir ki, bugünkü qiyamçılar dini, etnik və ya hətta kriminal mövzuların ətrafında toplaşıb və özlərini klassik “milli azadlıq” şablonuna sığışdırmırlar.

İnternetin geniş vüsət alması hücumların koordinasiyası, maliyyələşmə, işə götürmə və medianın manipulyasiyası kimi sahələrdə partizan əməliyyatlarının tempi və rejimində dəyişikliklərə səbəb olub. Klassik qaydalar hələ də tətbiq edilsə də, bu gün qiyamçılara qarşı mübarizə aparan qüvvələr daha pozucu, nizamsız və qeyri-müəyyən bir iş rejimini qəbul etməlidirlər.


“Üsyançılar dövləti devirmək istəməyə və ya bununla bağlı bir strategiya olmaya bilər, eyni zamanda ənənəvi metodlarla qarşı çıxmaqda çətinlik çəkən inanc əsaslı bir yanaşma həyata keçirə bilər. Bir səhnədə çox sayda rəqabətli qiyamlar ola bilər, yəni qarşı tərəfin müəyyən bir düşməni məğlub etmək əvəzinə ümumi mühiti idarə etməsi lazımdır. Ayrı-ayrı fərdlərin hərəkətləri və subyektiv “vahid narrativ”in təbliğat effekti praktiki inkişafı xeyli üstələyə, qiyamçılara qarşı mübarizəni əvvəlkinə nisbətən daha qeyri-xətti və gözlənilməz hala sala bilər. Qiyamçılar yox, qiyamçılara qarşı mübarizə aparan qüvvələr qarşıdurma yarada bilər və inqilabi dəyişiklik qüvvələrini təmsil edə bilər. Üsyançı və əhali arasındakı iqtisadi əlaqə klassik nəzəriyyəyə tamamilə zidd ola bilər. Şəhər bombardmanını təbliğat vasitəsi kimi istifadə edərək bəzi qiyamçılar klassik taktikaların qarşısı ala, bəzi hallarda əks təsir göstərə bilər. Beləliklə, dəlillər göstərir ki, klassik nəzəriyyə zəruridir, lakin müasir üsyanlara qarşı uğur qazanmaq üçün kifayət deyil”.