(II yazı. I yazını BURADAN oxuya bilərsiniz)

Ukraynadakı müharibə belə təəssürat yaradır ki, Rusiya öz qüvvələrini döyüşdə dəstəkləmək üçün işlək rabitə şəbəkəsi yaratmaq kimi əsas hərbi tapşırıqları yerinə yetirməkdə acizdir. Bu, səbəbsiz deyil, çünki döyüşün ilk həftəsində rus qoşunlarının şifrələnməmiş radiolarla əlaqə saxladığına dair sübutlar ortaya çıxdı, yəni onların ötürülməsi yüksək tezlikli (HF) radiodan istifadə edə bilən hər kəs tərəfindən ələ keçirilə və başa düşülə bilərdi.

Bayden administrasiyası hesab edir ki, Rusiyanın Ukraynanı işğal etməsinin səbəbi ideolojidir. İddia edilir ki, prezident Vladimir Putin Ukrayna demokratiyasını məhv etmək istəyir, çünki bu, onun avtokratik hakimiyyətinə təhlükə yaradır. Hazırkı böhranın mənşəyi 2014-cü il Avromaydan İnqilabı və Rusiyanın dəstəklədiyi prezident Viktor Yanukoviçin hakimiyyətdən uzaqlaşdırılmasıdır. “The New York Times” və digər qəzetlər də bu fikri bölüşürlər. Müharibəni irredentist tiraniya ilə liberal demokratiya arasında ideoloji qarşıdurma adlandıran “Times”dan David Bruks və “Financial Times”dan Martin Volf kimi ekspertlər də belə düşünürlər.

Rusiya qazının tədarükünün rublla ödənilməsi məsələsi tezliklə iqtisadi dünyanın əsas mövzusuna çevriləcək. Xüsusən də ərəb ölkələrindən birindən (böyük ehtimal, BƏƏ-dən) Çinə satılan yanacağa görə yuanla ödəməyə hazır olmasından sonra bu məsələ daha çox müzakirə edilir. Rubl-yuanın ABŞ dollarına (və ona bağlı olan avroya) qarşı “üsyanı” dollara əsaslanan iqtisadi dünya nizamının dağılmasına səbəb ola bilər. Xatırladaq ki, bu nizam 1945-ci il Bretton-Vuds sazişi (ölkələrin qızıla münasibətdə valyutaları) və 1971-ci ildən həmin sistemin əvəzinə ABŞ dollarının əsas maliyyə valyutası kimi müəyyən edilməsi ilə təsdiq edilib.

Belarus prezidenti Aleksandr Lukaşenko və onun müharibəni dəstəkləyən və etiraz edən analitikləri (sonuncular əsasən Belarusun hüdudlarından kənardadırlar) vəziyyətin incəliklərini başa düşməyimizə töhfə verirlər. Belə ki, martın 15-də Belarus milli təhlükəsizlik rəsmiləri ilə görüşdə çıxış edən Lukaşenko bir dəqiqə ərzində Belarusun müharibədə iştirakını həm təkzib, həm də təsdiqlədi. “Rusiyanın Ukraynada keçirdiyi bu əməliyyata biz qarışmayacağıq” deyən Lukaşenko Belarus qoşunlarının iştirak etməməsini nəzərdə tuturdu. “Bunu etməyə heç bir ehtiyac yoxdur. Biz Rusiyanın səylərinə nə əlavə edə bilərik! Onların kifayət qədər canlı qüvvəsi və silahları var”. Lukaşenko bundan dərhal sonra dedi: “Biz bu əməliyyatda iştirak edirik”.

Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibəsinin ən qəribə tərəflərindən biri həm Braziliya prezidenti Jair Bolsonaro, həm də onun argentinalı həmkarı Alberto Fernandezin davranışları olub. Hər iki lider fevralın 24-də Ukrayna işğal olunmazdan bir müddət əvvəl Rusiyaya səfər edib, orada Vladimir Putinlə görüşüblər. Səfərlər işğalı dayandırmaq üçün edilən hər hansı səylərin tərkib hissəsi deyildi. Çoxları bunu artıq ehtimal hesab edirdilər, çünki Rusiya qüvvələri Ukraynanı təhdid edirdi.

Rusiyanın Ukraynaya müdaxiləsi minlərlə insanı öldürməklə, milyonlarla insanı didərgin salmaqla, şəhərləri yerlə-yeksan etməklə, Avropaya müharibə gətirməklə nəinki humanitar fəlakətə səbəb olub, həm də çoxlu gözlənilməz hadisələrlə nəticələnib. Hamıya aydın olan iki nəticə var:

Ukraynada qətliamların törədildiyi Buça ətrafından çoxlu cəsədlərin dəhşətli videoları və fotoşəkilləri yayılır, Kremlin dəstəklədiyi media onları saxta adlandırır. Ukraynalı jurnalistlər Rusiyanın bu iddialarının saxta mahiyyətini ifşa edirlər.

Özbəkistan Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibəsində tərəf tutmamağı seçdi, bunu müharibə başlayanda Özbəkistan prezident administrasiyası ilk dəfə elan etdi və daha sonra Özbəkistanın Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Ukraynaya müdaxiləni pisləyən qətnaməsinə səs verməkdən yayınması göstərdi. Neytral mövqe təkcə bütün dövlət məmurları tərəfindən deyil, həm də Özbəkistanda yeni yaranmaqda olan müstəqil media tərəfindən nümayiş etdirilib və nəşrlərində heç bir münaqişə tərəfinin yanında olmamaq “xahiş edilib”. Eyni zamanda, Daşkənd Ukraynadakı ağır humanitar vəziyyəti qəbul edir və ölkəyə tibbi ləvazimat göndərməklə öz dəstəyini nümayiş etdirir. Bütövlükdə, Daşkəndin Moskva ilə hazırkı əlaqələri böyük əhəmiyyət kəsb edir və bitərəf görünmək Daşkəndin Rusiya ilə münasibətləri pozmamasının yeganə yoludur.

Vladimir Putin müharibəyə son qoymaq üçün kifayət qədər ciddi və ədalətli şəkildə danışıqlara başlamağa hələ hazır deyil. Putin çox güman ki, ilk növbədə Rusiyanın və onun silahlı qüvvələrinin imicini geri qazanmağa və daha yaxşı hərbi uğurlara imza atmaqla, ehtimal ki, Ukraynanın şərqində əlavə ərazi qazancları əldə etməklə öz mövqeyini yaxşılaşdırmağa ehtiyac görür. Ancaq hansısa danışıqlar yolu ilə əldə edilən razılaşma müharibəni və onun gətirdiyi əzabları qəti nəticəyə çatdırmağın yeganə yolu olacaq.

Şimali Atlantika Müqaviləsi Təşkilatının (NATO) “açıq qapısı”ndan üz döndərən Kiyev beynəlxalq zəmanətlər altında Ukraynanın neytrallığı haqqında müqavilə üçün rəsmi təkliflərini Moskvaya təqdim edib. Kreml Kiyevin təkliflərini martın 29-da İstanbulda keçirilən ikitərəfli danışıqların sonuncu raundunda nəzərdən keçirib. Ukraynanın yüksək səviyyəli rəsmiləri öz təkliflərinin mahiyyətini ictimaiyyətə açıqlayıb, ardınca Rusiya tərəfinin geniş şərhləri olub.