Ukraynanın cənubunda Rusiyanın işğal siyasəti – II HİSSƏ

Rusiyanın 2022-ci ildə Ukraynaya yenidən müdaxiləsi martın ortalarında Ukraynanın bütün Xerson vilayətini, Zaporoje vilayətinin əhəmiyyətli hissəsini və Donetsk vilayətinin sahilyanı hissəsini işğal etməsi ilə nəticələndi. Rusiya bu sonuncu hissəni Ukraynadan ayırmaq və seperatçı “Donetsk”ə birləşdirmək qərarına gəlib, lakin Ukraynanın Xerson və Zaporoje vilayətlərində yeni işğal edilmiş ərazilərlə nə ediləcəyinə hələ qərar verilməyib.

Bütün bu ərazilər və Krım yarımadası ümumi olaraq Ukraynanın Azov dənizi və Qara dəniz sahilləri boyunca dərin daxili ərazilərə qədər uzanan Rusiya işğalının kompakt ərazisini təşkil edir. Bu fəthlər Rusiya prezidenti Vladimir Putinin özünün “Novorossiya” (“Yeni Rusiya”) layihəsinin yeni təkrarı kimi Ukraynanın “Priçernomoriya”sını (“Qara dəniz sahili torpaqları”) bu və ya digər formada ələ keçirmək vizyonunu həyata keçirmək üçün nəzərdə tutulub. “Novorossiya/Priçernomori” vizyonu, həmçinin Ukraynanın Nikolayev və Odessa əyalətlərini də əhatə edir (Odessa tarixən onun episentrini təşkil edir), lakin onlar hazırda Ukraynanın nəzarəti altındadır.

Rusiya-Ukrayna cəbhə xətti hazırda Xerson vilayətinin inzibati sərhədi və Zaporoje vilayətinin üzərindən keçir. Həmin cəbhə xətti martın ortalarından bu günə kimi sabit qalıb. Cəbhə xəttinin gerisində Rusiyanın işğalçılıq siyasəti yerli səviyyədə formalaşmağa başlayır. Siyasəti Moskvanın mərkəzi direktivləri ilə bölgədəki Rusiya işğalçı hakimiyyətləri həyata keçirir.

Bu “ad hoc” yanaşma təəccüblü ola bilməz, çünki Moskvanın özü hələ bu əraziləri nə qədər müddətə işğal etmək və ya onlara nəzarət etmək istədiyini və hansı formada, onları daha da genişləndirmək və ya hansısa “xüsusi status”la Ukraynaya qaytarmaq barədə qərar verməyib. Bu müvəqqəti qeyri-müəyyənliyi əks etdirən Rusiya mediası işğal olunmuş Zaporoje və Xerson vilayətlərini bir-birini əvəz edən şəkildə “nəzarət olunan ərazilər” və ya “azad edilmiş ərazilər”, Zaporoje vilayətinin qalan hissəsini isə “nəzarət olunmayan ərazilər” və ya Ukrayna ərazisi adlandırır.

Bu qeyri-müəyyənliklərdən başqa, hətta əhalinin onlarla əməkdaşlıq etmək istəməməsi işğalçı rejimlərə mane olur. Ukrayna əhalisinin Rusiyanın işğalına soyuqqanlı reaksiyası, bəlkə də, Xerson və Zaporoje əyalətlərində baş verən bu hadisələrin ən diqqət çəkən cəhətidir. Heç bir yerdə yerli sakinlər rus qoşunlarını duz-çörəklə (yerli ənənə), gül-çiçəklə, rusiyayönlü şüarlarla və ya hər hansı formada qarşılamayıblar. Moskvadan kənarda aparılan mərkəzi təbliğat bu işğalı azadlıq kimi təsvir etsə də, bölgədəki Rusiya hakimiyyət orqanları hələ də Rusiyayönlü, “Novorossiya” tərəfdarı və ya işğala dəstək verən hər hansı şou nümayiş etdirmək üçün kifayət qədər yerli sakin toplaya bilməyib.

Əhalinin əksəriyyəti işğalçılara qarşı laqeyd, ehtiyatlı və ya açıq-aşkar qorxmuş şəkildə görünsə də, kiçik, səsi çox çıxan azlıq işğalın bu ilk həftələrində Ukraynaya sədaqət nümayiş etdirir. Yerli KİV-lər Ukrayna tərəfdarı, işğala qarşı etirazlar barədə məlumat verməkdə sərbəst deyillər, lakin bəzi etirazçılar Kiyevdəki xəbər agentlikləri ilə əlaqə saxlayırlar.

Bu ilkin mərhələdə Rusiyanın Xerson və Zaporoje vilayətində işğalçılıq siyasətinin əsas istiqamətlərinə aşağıdakılar daxildir:

– Cəbhədə döyüşmək üçün Rusiya Milli Qvardiyasının (Rosqvardiya) və Daxili İşlər Nazirliyinin (MVD) qoşunlarının Rusiya ordusunun qoşunları ilə əvəz edilməsi;

– Ukraynanın yerli polis bölmələrinin Rusiyanın işğalçı hakimiyyətlərinə tabe edilməsi;

– Məktəb kurikulumlarının yenidən ruslaşdırılmasının hazırlanması;

– Ukraynaya sadiq məmurların yerli idarələrdən uzaqlaşdırılması;

– Yerli KİV-lərin nəzarətə götürülməsi və bu işğal olunmuş ərazinin Rusiyanın mərkəzi televiziya kanallarına qoşulması;

– Ukrayna qrivnasının Rusiya rublu ilə əvəzlənməsi üçün zəmin yaradılması.

Rusiyanın bu fəaliyyətləri işğal olunmuş bu ərazidə qeyri-bərabər şəkildə davam edir, onların əhatə dairəsi və tempi ilkin mərhələdə ərazidən rayona dəyişir.

Martın ikinci yarısında Rosqvardiyanın Rusiya ordusunun qoşunları ilə əvəzlənməsi başa çatıb. Rosqvardiya polkovniki Aleksandr Denisovun sözlərinə görə, işğalçı qoşunlara Suriyada döyüş əməliyyatları, məhbus və qaçqınların filtrasiyası və dindirilməsi üzrə təcrübəsi olanlar daxildir.

Ən azı iki şəhərdə, Melitopolda (Zaporoje vilayəti) və Kaxovka/Nova Kaxovkada (Xerson vilayəti) işğalçı hakimiyyət qanuni Ukrayna polisini əvəz etmək üçün “xalq milisləri” və ya “hərbi polis” bölmələrinin yaradılmasına təşəbbüs göstərib.

Rusiyanın Təhsil Nazirliyi və “Vahid Rusiya” iqtidar partiyası Ukraynanın yeni “azad edilmiş” ərazisində məktəb proqramlarının yenidən ruslaşdırılması ilə bağlı birgə konfrans keçirib. Rusiyanın Təhsil naziri Sergey Kravtsov konfransda “Ukraynalılar Qərbin sifarişi ilə saxta tarix yaradıblar”, “Rus və Ukrayna xalqlarının birliyindən bəhs edən tarixi yenidən yazıblar” deyib. Dumanın [Rusiya parlamentinin aşağı palatası] təhsil komitəsinin sədri Olqa Kazakovaya və digər konfrans iştirakçılarına görə, Ukrayna dərslikləri “ekstremist”dir və “demilitarizasiya edilməlidir, çünki onlar NATO-nun tövsiyələri ilə yazılıb. Onlar uşaqlara NATO-nun hərbi taktikasını öyrədirlər”.

Vahid Rusiya Baş Şurasının katibi Andrey Turçak konfransda deyib ki, Ukrayna təhsili “Rusiyaya, rus kimliyinə, rus olan hər şeyə nifrət öyrədir”. Turçak yeni “azad edilmiş” ərazilərdə “Rusiya təhsil metodları və standartlarına ən qısa keçid dövrünə” çağırıb.

Xerson və Zaporoje vilayətlərinin bir sıra şəhərlərində işğalçı hakimiyyət məktəb direktorlarını tədrisin ukrayna dilindən rus dilinə və Ukraynadan Rusiya Federasiyasının tədris planlarına keçməyə hazırlaşmaq üçün xəbərdar edib. Bəzi məktəb direktorları, xüsusən də Melitopolda etiraz əlaməti olaraq istefa verib. İşəgötürənlər buna əməl edən müəllimlərə rublla mükafatlar ödəməyi təklif edirlər.