Niyə Finlandiya və İsveç NATO-ya daxil deyil?

Finlandiya və İsveçin NATO üzvlüyünə münasibətinin dəyişməsinə baxmayaraq, ABŞ siyasətçiləri Avropada neo-Soyuq Müharibə qarşıdurmasını gücləndirəcək təhlükəsizlik məsuliyyətlərinin genişləndirilməsinə qarşı ola bilərlər.

Rəqabətli çoxqütblülüyün ortaya çıxması o deməkdir ki, “yeni strateji mühafizəkarlıq” Rusiya və Çinin “çəmənlikləri”nə “müdafiə öhdəliklərinin daha da genişləndirilməsindən çəkinməyi” tələb edir. Birləşmiş Ştatların xaricdə öz gücünü istifadə etmək imkanlarının maddi məhdudiyyətləri və digər böyük dövlətlərin öz təsir dairələrini müdafiə etmək istəyinin nümayiş etdirilməsi ABŞ-ın xarici siyasət elitaları arasında bu perspektivi gücləndirməlidir. Təəssüf ki, bu, ABŞ diplomatlarının Rusiya ilə danışıqları zamanı dəfələrlə rədd etdikləri faktordur. Bunun əvəzində Bayden administrasiyası konkret geosiyasi reallıqlara uyğunlaşmaqdansa, NATO-nun açıq qapılar siyasətini prinsipcə dəstəkləməyi seçib.

Moskva ilə “yeni soyuq müharibənin” qarşısını almaq Finlandiya və İsveçin NATO-ya üzvlük məsələsini nəzərdən keçirərkən ikinci dəfə bu səhvdən qaçmağı tələb edəcək. Düzdür, Finlandiya ilə İsveç, Ukrayna və Gürcüstan arasında mühüm fərqlər var. Skandinaviya ölkələri NATO sistemləri və komanda strukturları ilə yüksək dərəcədə qarşılıqlı fəaliyyət göstərən qabaqcıl və yaxşı təchiz olunmuş ordulara malikdir. Bundan əlavə, hər iki ölkədə korrupsiyanın səviyyəsi aşağıdır və aktiv ərazi münaqişələri və ya mübahisələri yoxdur. Bununla belə, Finlandiya və İsveç çox güman ki, NATO-ya üzv ola bilsələr də, onların ittifaqın tərkibinə daxil edilməsi Baltik dənizi regionunda təhlükəsizliklə bağlı riskləri daha da gücləndirəcək.

Daha konkret desək, Qərblə Rusiya arasında sonuncu neytral bufer zonanın aradan qaldırılması ilə strateji sabitliyə xidmət etməyəcək. Bəzi şərhçilər hesab edirlər ki, NATO-nun Finlandiya və İsveçi də əhatə edəcək şəkildə genişləndirilməsi alyansın şərq cinahını və Baltik dənizi regionunda çəkindirməni gücləndirəcək. Rusiyanın müdafiə mövqeyi o zaman təhlükəsizlik zəmanəti ilə Qərbə qoşulan başqa bir qonşu ilə hesablaşmalı olacaq ki, bu da Baltikyanı dövlətlərə qarşı qabaqlayıcı hücumu daha təhlükəli və baha başa edəcək.

Lakin Rusiya açıq şəkildə bildirdi ki, Baltik dənizi regionunda status-kvonun yenidən nəzərdən keçirilməsinə sakitcə razı olmayacaq. Keçmiş prezident və Təhlükəsizlik Şurasının hazırkı sədr müavini Dmitri Medvedev Finlandiya və İsveçə xəbərdarlıq edib ki, “Baltikyanı qeyri-nüvə statusu haqqında daha danışmaq mümkün olmayacaq. Balans bərpa edilməlidir”. Bundan əlavə, Rusiya “öz quru qoşunları qrupunu və hava hücumundan müdafiəsini ciddi şəkildə gücləndirməli və Finlandiya körfəzində əhəmiyyətli dəniz qüvvələrini yerləşdirməli olacaq”.

Baltik dənizi regionunda nüvə silahlarının yerləşdirilməsi strateji balansı Rusiyanın xeyrinə dəyişməz, çünki onlar artıq orada yerləşdirilib. Litvanın müdafiə nazirinin keçən həftə qeyd etdiyi kimi, “nüvə silahı həmişə Kalininqradda saxlanılıb... beynəlxalq ictimaiyyət, region ölkələri bunu mükəmməl bilirlər”. Bununla belə, məsələ Rusiyanın nüvə üstünlüyünə nail olmağa cəhd edib-etməyəcəyi deyil, onun strateji doktrinasında nüvə silahının rolunu artırıb-artırmayacağıdır. Sovet İttifaqının dağılmasından sonra, məsələn, Rusiya nüvə doktrinası lokal və regional münaqişələr üçün nüvə silahından ilk istifadəyə icazə verilməsinə razılıq verdi. Ukraynada müharibə başa çatdıqda, Rusiyanın şimal-qərb sərhədində NATO-nun daha da genişlənməsinə cavab olaraq daha aqressiv siqnallarla məşğul olması təəccüblü olmayacaq. Münaqişə riskinin aşağı səviyyədə qalmasına baxmayaraq, nüvə silahından istifadə ilə bağlı istinadlar NATO paytaxtlarında təhlükə qavrayışlarını artıracaq və böhranın idarə edilməsinə nail olmaq üçün məsuliyyətli səyləri daha da çətinləşdirəcək.

Digər narahatlıq NATO müttəfiqlərinin 830 mil uzunluğunda Finlandiya-Rusiya sərhədinin daha müdafiəyə yararlı olmasına töhfə verə biləcəyidir. Bayden administrasiyası şərqi Avropaya minlərlə əlavə rotasiya qoşunu yerləşdirsə də, habelə “təhdid” kimi Çinə daha çox üstünlük verdiyini nəzərə alsaq, daimi regional qüvvələrin duruşunun artırılması gözlənilməyəcək. Rusiyanın Finlandiyaya qarşı qabaqlayıcı hücuma keçəcəyi ehtimalı az olsa da, NATO-nun yerinə yetirmək gücündə olmadığı təhlükəsizlik zəmanətlərini uzatması məsuliyyətsizlik olardı. Həqiqətən də, strateji həddən artıq genişlənmə V Maddənin qarşılıqlı müdafiə mexanizminin etibarlılığını zəiflədəcək. NATO-nun periferik üzvlərinin ərazi artımı deyil, Avropanın rəhbərliyi altında konsolidasiyası və gücləndirilməsi günün tələbi olmalıdır.

ABŞ və Rusiya arasında gərginlik 1962-ci ildə Kuba raket böhranından bəri ən yüksək həddə çatıb. Rusiyanı Ukraynada səbəbsiz və əsassız müharibəyə görə cəzalandırmaq istəyi bəzi şərhçiləri Ukraynanın NATO-ya qəbuluna mane olmağa başlayan münaqişənin alyansın genişlənməsinə gətirib çıxara biləcəyini “poetik ədalət” hesab etməyə vadar edib. Bu perspektiv ABŞ-ın milli maraqlarına nəyin ən yaxşı uyğun gəldiyinin diqqətlə nəzərdən keçirilməsini təcəssüm etdirmir. NATO-nun Rusiya sərhədinə yaxınlaşması vəziyyəti daha da kəskinləşdirəcək. Daha da pisi odur ki, Finlandiya və İsveçi əhatə edəcək genişlənmə Avropada neo-Soyuq Müharibə mövqeyini möhkəmləndirəcək ki, bu da böyük güclərin rəqabətini gücləndirməklə yanaşı, ikinci dərəcəli əhəmiyyət kəsb edən regionda ABŞ-ın üzərinə daha çox təhlükəsizlik məsuliyyəti yükləyəcək. Bayden administrasiyası Finlandiya və İsveçin NATO üzvlüyünə qarşı çıxacağını açıq şəkildə bəyan edə bilər?