Rusiyanın Ukraynaya təcavüzündən sonra Moskva ilə Qərb arasında tam soyuq müharibə başlayıb və bu, Yaxın Şərqə və İsrailin İrana qarşı “boz zona” kampaniyasına dərin təsir göstərə bilər. Lakin bu Soyuq müharibənin mənşəyi Ukraynadakı son hadisələrdən xeyli əvvələ gedib çıxır.

2022-ci il fevralın 24-də səhər tezdən Moskvada Rusiyanın Ukraynanı yenidən işğal etməsi xəbəri məlum olanda artıq Sibir və Uralda günorta idi. İrkutsk, Omsk və Yekaterinburq kimi şəhərlərin sakinləri Rusiya müxalifətinin yalnız paytaxtda cəmləşdiyinə dair ümumi stereotipləri qıraraq müharibəyə qarşı etiraz piketlərində və yürüşlərində ilk olaraq iştirak etdilər, bölgələrdən olan “dərin insanlar” isə şübhəsiz ki, Kremli dəstəkləyir.

1994-cü ildə Soyuq müharibənin memarı hesab edilən amerikalı diplomat Corc Kennan doxsan illik yubileyi münasibətilə Xarici Əlaqələr Şurasında çıxış edirdi. Onun bu çıxışı “New York Times” qəzetində yer alıb, O, əsas diqqəti karyerasının daimi məşğuliyyətinə - Rusiya ilə Amerika münasibətlərinə yönəldib. Kennan xatırladıb ki, o, əvvəlcə Truman administrasiyasının əsasən İkinci Dünya Müharibəsindən sonra həyata keçirdiyi Sovet İttifaqının çəkindirilməsi siyasətini müdafiə edib. Lakin Kennan onu da qeyd etdi ki, Qərb Stalinin Avropaya daha çox müdaxilə etməyə icazə verməyəcəyini açıq şəkildə bildirdikdən sonra nə Vaşinqtonun, nə də Qərb müttəfiqlərinin Moskva ilə müzakirələrə girməkdə heç bir real marağı olmadığını aşkar edəndə məyus oldu: “Onların Avropanın gələcəyi ilə bağlı Moskvadan istədikləri, əslində, “qeyd-şərtsiz təslim olmaq” idi. Onlar bunu gözləməyə hazırdılar. Bu isə qırx illik soyuq müharibənin başlanğıcı idi”.

Moldovada slavyanların çoxluq təşkil etdiyi Dnestryanı separatçı bölgəsi adətən Moskva tərəfindən Moldovanın Rumıniya ilə birləşmə və ya Avropa institutlarına üzvlük istiqamətində hərəkətlərini məhdudlaşdırmaq üçün istifadə edildikdə diqqəti cəlb edir. Bəzən analitiklər bunu Rusiyanın ekspansiyası və ya Moskvanın keçmiş sovet məkanında digər separatçı regionlar üzrə dizaynları üçün illüstrativ bir model kimi də göstərirlər. Amma indi prezident Vladimir Putinin Ukraynada genişmiqyaslı müharibəsi Dnestryanı bölgənin əhəmiyyətini ən azı dörd cəhətdən artırır. Rusiyanın işğal etdiyi bölgə Moskvanın işğalçı qüvvələri üçün yeni qoşun mənbəyi ola bilər. O, Rusiyanın Odessaya hücumu üçün potensial baza hesab edilir. Ərazi öz gələcəyini Ukraynada “Donetsk və Luqansk” seperatçı rejimləri modelində qismən tanınan “dövlət” kimi görə bilər. Yaxud Kreml, hətta Dnestryanını yeni Rusiya imperiyasının tərkib hissəsi kimi də görə bilər.

Tarix göstərir ki, müharibələri bitirmək onları başlamaqdan qat-qat çətindir. Bu, şübhəsiz ki, Rusiyanın 2022-ci il fevralın sonunda başlayan Ukraynaya qarşı hazırkı müharibəsinə aiddir. İki aydan çox dalana dirənmiş döyüşlərdən sonra hərbçilər Donbas bölgəsində Rusiyanın böyük hücumları üçün yenidən qruplaşırlar. Burada döyüşlərin intensiv, uzun sürəcəyi və hər iki tərəfə baha başa gələcəyi gözlənilir. Rusiya Mariupolu vurmağa davam edir, şəhərin artıq 90 faizdən çoxu dağıdılıb və Ukrayna hökumətini cənub və şərqdəki hücumlardan yayındırmaq üçün vaxtaşırı Kiyevə hücumlar edilir. Rusiyanın məqsədi Krıma quru dəhlizi yaratmaq, Luqansk və Donetski Ukraynanın tam nəzarətindən “azad etmək”dir. Ukrayna, öz növbəsində, öz dövlətinə və suveren ərazisinə, o cümlədən rusdillilərin əksəriyyətinin yaşadığı əraziyə nəzarəti qorumağa çalışır.

Bir tərəfdən Ukraynanın şərqindəki Donbas bölgəsinə həlledici hücum proqnozları, digər tərəfdən isə sülh danışıqları ilə bağlı fərziyyələr son günlər həm Rusiya təbliğatında, həm də Qərb şərhlərində yeni intensivlik qazanıb, lakin bunların heç biri o qədər də məntiqli deyil. Donbas cəbhə xəttinin yuxarı və aşağı möhkəm Ukrayna müdafiə xətlərinə Rusiya artilleriyası və hava zərbələri artıb, lakin iki aylıq gözlənilməz şiddətli döyüşlərdən (və 2022-ci il işğalından əvvəl iki aylıq qış təlimlərindən) yorulmuş Moskvanın batalyon taktiki qrupları buna nail ola bilmədi.

Rusiya prezidenti Vladimir Putin 2022-ci il fevralın 24-də Ukraynanın işğalı barədə əmr verdiyi vaxtdan bəri Qərb hökumətləri və analitikləri vaxtaşırı Kremlin nüvə silahından istifadə edə biləcəyindən ehtiyat edirlər. Bu narahatlıq bilavasitə Moskvanın özünün nüvə təhlükəsi ritorikasından qaynaqlanır. Moskvada nüvə silahları ilə bağlı bir sıra bəyanatlar səsləndirilib.

Rusiya Ukraynanı səbəbsiz işğalçı müharibədə özünə tabe etmək cəhdini davam etdirərkən, Belarus öz variantlarını açıq saxlamağa çalışır. Minskdən aparılan bu siyasətin daha bir sübutu aprelin 14-də Azadlıq Radiosunun Praqada yaşayan jurnalisti Rikard Jozviak tərəfindən Belarus xarici işlər naziri Vladimir Makeinin yazdığı məktubun dərci ilə ortaya çıxdı. Jurnalist qeyd edir ki, aprelin 6-da Makeinin müraciəti “Aİ-dəki (Avropa İttifaqı) bəzi həmkarlarına Belarusa qarşı sanksiya və Aİ-Belarus münasibətlərində “Berlin divarı”ndan şikayətlənərək göndərilib”. Bundan əlavə, məktubda Belarusun “bir növ Ukraynadakı hərbi əməliyyatlarda iştirak etməsi” ilə bağlı ittihamlar rədd edilir. Makei Belarus-Avropa İttifaqı münasibətlərində 2016-2019-cu illərdə əldə olunmuş nailiyyətləri xatırladır, evfemik şəkildə “2020-ci ildən sonra baş verən uğursuz hadisələr silsiləsi”nə istinad edir, Qərbin Belarusa qarşı sanksiyalarının “ilk növbədə sadə insanlara zərbə vurduğunu və heç vaxt onların istədikləri hədəfə çatmasına kömək etmədiyini iddia edir” və Aİ-ni ölkəsi ilə “dialoqu bərpa etməyə” çağırır.

Rusiyanın Ukraynaya təcavüzünün gözlənilməz nəticələrindən biri Finlandiya və İsveçin təhlükə qavrayışlarının dəyişməsidir. Hər iki ölkə Balkanlarda, Kosovoda, Əfqanıstanda və İraqda müttəfiqlik missiyalarına töhfə vermiş güclü və bacarıqlı NATO tərəfdaşları olmaqla yanaşı, artıq ittifaqa qoşulmaq istəyir. Ukrayna müharibəsinə qədər hər iki ölkədə ictimai rəyin əksəriyyəti bu mövqeyi dəstəkləyirdi. Bu gün finlərin və isveçlilərin yarıdan çoxu NATO-ya qoşulmağı dəstəkləyir və Finlandiyanın baş naziri qeyd edib ki, üzvlük üçün müraciət etmək qərarı iyun ayına qədər verilə bilər. Öz növbəsində NATO-nun baş katibi Yens Stoltenberq qeyd edib ki, Finlandiya və İsveç müraciət etsələr, onlar bu alyansa asanlıqla qoşula bilərlər.

(III yazı. II yazını BURADAN oxuya bilərsiniz)

Rusiyanın Ukraynaya hücumu 1956-cı ildə İngiltərə və Fransanın Süveyş kampaniyasını xatırladır. İngiltərə və Fransanın alçaldıcı şəkildə geri çəkilməsi onların birinci dərəcəli güclər statusunun sona çatması, siyasi böhranların və müstəqillik hərəkatları üçün ərazi itirilməsinin çətin dövrünün başlanğıcı oldu.