Kreml ətraf regionların sakinlərini “top yeminə” çevirir?

Əvvəlcə müharibə əleyhinə nümayişlər kifayət qədər kütləvi idi və Rusiyanın demək olar ki, bütün böyük şəhər mərkəzlərini əhatə edirdi. Bununla belə, hakimiyyət tez bir zamanda polisin sərt həbslərinin adi repressiv mexanizmlərinə müraciət etdi. Müxtəlif şəhərlərdə polis əməkdaşları “Biz sülh tələb edirik” və “Müharibə yoxdur” yazılı plakatlara və ya sadəcə olaraq sarı-göy geyimdə (Ukrayna bayrağının rəngləri) küçədə göründüklərinə görə insanları həbs edərək böyük məbləğdə cərimələr yazıblar.

Martın 4-də Dövlət Duması tələsik 15 ilə qədər həbs cəzasını nəzərdə tutan “silahlı qüvvələrin nüfuzdan salınması haqqında” qanunu qəbul etdi. Müharibə əleyhinə hərəkətlərə görə saxlanılanların ümumi sayı artıq 15.000-i ötsə də, hakimiyyət bu ən sərt tədbirləri hələ həyata keçirməyib. Müzakirə üçün qeyd edək ki, Rusiyada hərbi vəziyyət rəsmi elan edilməsə də, artıq tətbiq edilib.

Ukraynanı səbəbsiz işğal etməklə, Rusiya hakimiyyəti öz dövlətinin Cinayət Məcəlləsini kobud şəkildə pozub: 353-cü maddə “təcavüzkar müharibəni planlaşdırmaq, hazırlamaq, başlamaq və ya aparmaq”ı qadağan edir. Bununla belə, hakimiyyət sadə məntiqlə çıxış edir – yalnız Rusiyanın özünə qarşı təcavüzü “müharibə” adlandırmaq olar; Rusiya başqa birinə hücum edəndə “xüsusi hərbi əməliyyat” evfemizmi tələb olunur. Bu cür yanaşma 1979-cu ildə Sovet İttifaqının Əfqanıstana müdaxiləsinin rəsmi olaraq “beynəlxalq borcun yerinə yetirilməsi” kimi elan edilməsini xatırladır.

Dövlətin keçirdiyi rəy sorğuları göstərir ki, rusların 70 faizindən çoxu Ukraynadakı “xüsusi hərbi əməliyyatı” dəstəkləyir. Bununla belə, reallıqda heç bir obyektiv sosioloji araşdırma aparmaq mümkün deyil, çünki bu sorğuların hər hansı bir iştirakçısı bu müharibəni tənqid etdiyinə görə məsuliyyətə cəlb edilə bilər. Yenə də Moskvadan kənarda Rusiya Federasiyasının hər yerində narazılıq əlamətləri müşahidə oluna bilər.

Müharibə başlayanda onun əleyhinə çıxış edən Komi Respublikasının regional qanunverici orqanının üzvü, hüquqşünas Viktor Vorobyov deputat toxunulmazlığı ilə bağlı bütün qanunları pozaraq 15 gün həbsdə saxlanılıb. Müharibənin dayandırılmasını və qoşunların Ukraynadan çıxarılmasını Rusiyanın 10 regionunun ictimai xadimləri tərəfindən 2020-ci ildə yaradılmış, qeydiyyatdan keçməmiş siyasi fraksiya olan Federativ Partiyası da tələb edib. Rusiyada fəaliyyəti qadağan edilmiş Buryat Demokratik Hərəkatı əslən Buryat Respublikasından olan əsgərlərə müraciət edərək, komandirlərinin cinayət əmrlərini yerinə yetirməkdən imtina etməyə çağırıb. Müstəqil başqırd publisisti Şamil Vəliyev münaqişədən üç həftə sonra dərc olunmuş məqaləsində dramatik sual verdi: “Əgər bu gün bizim özümüzdə normal demokratik özünüidarə yoxdursa, Volqaboyu xalqlarına bu müharibə lazımdırmı?”

Bu cür nümunələr Moskva hakimiyyətinin milli respublikalardan və Rusiyanın uzaq bölgələrindən Ukrayna cəbhəsinə qeyri-mütənasib sayda çoxlu əsgər göndərməsinin əhəmiyyətini göstərir. Məhz, Kreml millətlərarası münaqişələri qızışdırır və Rusiya təbliğatının illər boyu diqqətlə formalaşdırdığı “dinc Avrasiya” imicini məhv edir.

Ukrayna prezidenti Volodimir Zelenskinin sözlərinə görə, Rusiya ordusu Ukraynaya qarşı apardığı müharibənin ilk 48 günündə Sovet İttifaqının Əfqanıstandakı 10 illik müharibədə itirdiyi və ya Rusiyanın iki çeçen müharibəsində itirdiyindən daha çox əsgərini itirib –20 mindən çox. Beləliklə, artıq bu cür ölüm rəqəmlərini gizlətmək mümkün deyil. Rusiyanın “Vkontakte” sosial şəbəkəsində Ukraynada həlak olan rus hərbçilərindən bəhs edən səhifə yaranıb. Səhifədə, həmçinin onların Xabarovsk, Omsk və Tatarıstan kimi yerlərdən çağırıldığı barədə məlumat verilir. Ancaq nəzərəçarpan şəkildə, bu siyahıda Moskvalılar demək olar ki, yoxdur. Qeyd edək ki, bu, Rusiyanın ən böyük metropolistidir.

Bütün bunlar, deyəsən, “imperiya irqçiliyi” adlandırıla bilən amilin meydana çıxmasını nəzərdə tutur. Birincisi, metropoliten mərkəzi olan Moskva Ostankino televiziya qülləsindən bütün ölkəyə yayımlanan aqressiv militarist təbliğatını elan etmək funksiyasını inhisara alır. İkincisi, Vladimir Putin Sovet İttifaqının faşist Almaniyası üzərində qələbəsini qeyd edən mayın 9-da Moskvanın Qızıl Meydanında Ukraynanın “xüsusi əməliyyatı”nda qazandığı “qələbəni” uca səslə qeyd etmək istəyir. Üçüncüsü, Rusiya regionlarının, o cümlədən milli respublikaların sakinləri bu müharibədə xüsusilə “top yeminə” çevrildilər, “Rus dünyası” (“Russkiy mir”) Kreml mifi uğrunda ölümə məcbur oldular.

Ancaq bütün rus əsgərləri buna əməl etmir. Onlar öz ölkələrini müdafiə etməyə hazır ola bilərlər, lakin çoxları qonşularına qarşı təcavüzdə iştirak etmək istəmirlər. İndiyədək Pskov, Xakasiya və ondan çox başqa regionlardan onlarla hərbçi Ukraynaya getməkdən imtina edib. Bunun üçün onlar işdən çıxarılıb və cinayət işi ilə hədələniblər.

Beləliklə, Rusiya Silahlı Qüvvələrinə aprel ayında başlayan yaz çağırışı böhranlı şəraitdə baş verir, bir çox çağırışçı birbaşa döyüşə göndərilməkdən qorxur; hətta Rusiya müdafiə nazirliyi də bu faktları etiraf edib. Görünür, bu əsgər çatışmazlığı Rusiya hərbçilərini gizli səfərbərliyə başlamağa məcbur edib, çünki açıq səfərbərlik elan etmək məğlubiyyəti etiraf etməyə bərabər olacaq. Ukrayna Baş Qərargahının məlumatına görə, bu məxfi çağırış xüsusilə Krasnodar və Perm vilayətlərində və Dağıstan, Kalmıkiya və İnquşetiya respublikalarında aktivdir. Oradakı əsgərlər hərbi müqavilələr bağlamağa məcbur edilir, döyüş təcrübəsi olanlar isə daha yüksək maaş vədləri ilə aldanır. Bundan əlavə, onlara “qənimət” götürməyə icazə verilir, buna görə də Ukraynada Rusiya ordusu tərəfindən geniş yayılmış talanlar müşahidə edilir.

Rusiyadakı bütün qubernatorlar Kremli təqlid edərək, militarist çılğınlığa məruz qalıblar. Lakin artan iqtisadi böhran şəraitində onların populyarlığı kəskin şəkildə azalır. Tanınmış rusiyalı coğrafiyaşünas və iqtisadçı Natalya Zubareviç hesab edir ki, müharibə və daim sərtləşən beynəlxalq sanksiyalar xüsusilə Saxa, Xabarovsk və Saxalin kimi xarici əməkdaşlığa əsaslanan regionların iqtisadiyyatını kəskin şəkildə sarsıdıb. Buna görə də, Kreml indi əsasən formal xarakter daşıyan qubernator seçkilərini ləğv etməyi və qubernatorların birbaşa prezident tərəfindən təyin edilməsinə qayıtmağı düşünür. Lakin indi Rusiya Federasiyasını parçalayan çatlar o qədər də asan bərpa olunmayacaq.