ABŞ həqiqətən Pakistanda İmran Xanı devirməyə çalışıb?

Birləşmiş Ştatlar və Pakistan arasındakı münasibətlər son 60 ildə hər iki ölkənin kritik maraqlarına xidmət edib. Bu müddət ərzində onların üç əsas öhdəliyi olub, bunların hamısı Birləşmiş Ştatların təhlükəsizliyini və strateji maraqlarını inkişaf etdirmək üçün Pakistanın əməkdaşlığına qısamüddətli ehtiyacı və Pakistanın Vaşinqtonun iqtisadi və strateji himayəsinə uzunmüddətli ehtiyacı ilə bağlı olub. Pakistan tarixinin ilk illərindəki ilk döyüşdə Birləşmiş Ştatlar Pakistanın müdafiə qabiliyyətini və iqtisadi inkişafını gücləndirərək yeni yaranmış dövləti sabitləşdirdi. Lakin bununla Birləşmiş Ştatlar Pakistana sonuncu dəfə həqiqətən kömək etdi, sonrakı illərdə İslamabaddakı hökumətlər ABŞ-dan daha çox faydalanmağa çalışdı.

Birləşmiş Ştatlar üçün Pakistana girib-çıxmaq asan olsa da, bu, Pakistanın milli maraqlarına daha çox xidmət etdiyi üçün İslamabad bundan istifadə edirdi. Pakistanın zəif siyasi seçimləri onu xarici yardımdan asılı vəziyyətə saldı, nəticədə ABŞ və digər dövlətlər öz təhlükəsizlik və strateji maraqlarını inkişaf etdirmək üçün bu asılılıqdan istifadə etdilər. Vaşinqton Pakistanın elit əsaslı sisteminin güc balanssızlığında və struktur zəifliyində xüsusilə mühüm rol oynadı və nəticədə bu sistemi saxlamaq üçün xarici sütuna çevrildi. Bu isə hər iki tərəfdə yanlış siyasi baxışlar yaratdı.

Pakistanda bir-birinin ardınca gələn rejimlər əlaqələri saxlamaq üçün əllərindən gələni əsirgəmədikləri üçün Amerikaya itaət etdilər. Pakistanın siyasi partiyaları ABŞ-dan uzaqlaşmamaq üçün birbaşa və ya dolayısı ilə Vaşinqtonun mühüm təyinatlara və ya siyasətlərə reaksiyasını anlamağa çalışırlar.

Birləşmiş Ştatlar Pakistandan idarəçilərin öz iradəsi ilə vermədiyi, çox vaxt şəxsi və sinfi maraqları təmin etmək üçün, bəzən isə daha böyük milli maraqlar çərçivəsində heç nə almadı. Həm mülki, həm də hərbçi Pakistan liderləri ölkənin nüvə proqramı və ya Çinlə münasibətləri kimi kritik milli maraqlar söz mövzusu olduqda Birləşmiş Ştatların təzyiqlərinə qarşı durdular. Pakistandan kənarda ABŞ bir çox ölkələrin daxili siyasi dinamikasında güc olaraq qalır. Vaşinqton təsir etməyə çalışır və bəzən bütün dünyada liderləri manipulyasiya edir və ya onları nəyəsə məcbur edir. Amma fakt budur ki, Birləşmiş Ştatlar davamlı həyati maraqları olmayan Pakistan da daxil olmaqla əksər ölkələrdə bunu hakimiyyətdə olan hökumətlərlə münasibətləri vasitəsilə edir.

Sistem işləyir

Hər halda, Birləşmiş Ştatların Pakistana hazırkı ehtiyacı o qədər də ciddi deyildi, buna görə onun rejim dəyişikliyinə nail olmaq üçün kəskin addımlar atması inandırıcı deyil. Vaşinqtonun bu addımı atmağa ehtiyacı yox idi. Və belə etsə belə, Vaşinqton uğur qazana bilməz, çünki Pakistanın öz siyasi dinamikası var və istəsə, xarici təzyiqlərə tab gətirə bilər. Pakistan yalnız sistemin mövcud qalması üçün və ya rejimin maraqları təhlükə altında olduqda təzyiqlərə boyun əyir. Bütün səhvlərinə baxmayaraq, Pakistanda konstitusiya prosesi və demokratik siyasət işləyir. Pakistan sisteminin gücü ən yaxınlarda Ali Məhkəmənin parlamentdə etimad səsverməsinin bərpası ilə bağlı qərarında və dinc şəraitlə nəticələnən sonrakı hadisələrdə göründü. Pakistan “banan respublikası” deyil, bu ölkənin güclü strukturu var.

Lakin Pakistan elitasının asılılığını nəzərə alan Vaşinqton, hər zaman hakimiyyətdə hansı rejimin olmasından asılı olmayaraq, lazım olduqda həmişə ölkəni tuta biləcəyindən əmin idi. Deməli, İslamabadın Vaşinqtonla əlaqələrinin olub-olmamasından asılı olmayaraq, ABŞ Pakistanın siyasətində hər zaman maraqlı tərəf olub.

İmran Xan iddia edir ki, Birləşmiş Ştatlar onu etimadsızlıq səsverməsi ilə devirmək istəyən müxalifətlə əlbir olub. Buna sübut kimi Xan iddia edib ki, dövlət katibinin Cənubi və Mərkəzi Asiya məsələləri üzrə köməkçisi Donald Lu martın 7-də Pakistanın ABŞ-dakı səfiri ilə görüşündə rejim dəyişikliyi ilə hədə səsləndirib. Lakin Xan belə bir təhlükəyə dair heç bir sübut təqdim etməyib, guya bu, gizli diplomatik söhbət zamanı edilib. Onun deyə bildiyi tək şey, Lunun təhdidedici sözlər işlətməsi və görüşdən bir gün əvvəl qarşıdan gələn etimadsızlıq səsverməsindən xəbərdar olmasıdır. Əslində, Lu ABŞ-ın Pakistanın xarici siyasətinin istiqaməti, xüsusən də keçmiş baş nazirin ritorikası ilə bağlı hiddətini açıq şəkildə ifadə etmiş ola bilər. O, yəqin ki, ABŞ-ın Pakistanla yaxşı münasibətlərdə maraqlı olmasına baxmayaraq, Xanın rəhbərliyi altında bunun baş verməyəcəyini deyib. Və bu kontekstdə ola bilsin ki, “etimadsızlıq təklifi” sözləri açıq və ya dolayı şəkildə qeyd edilib. Belə bir təklifin hazırlandığı ictimaiyyətə məlum idi və buna görə onu kim açıqlasa idi, xəyanət kimi qəbul ediləcəkdi.

Amerikalı məmurun Xanın vəzifədən uzaqlaşdırılması ilə hədələməsi ağlasığmazdır. Ola bilsin ki, Lu həssas bir mövzuda sərt, kobud və ya mühafizəsiz bir ifadədən istifadə edib. Və ya bəlkə də bu, sadəcə zəif ünsiyyət nümunəsi idi. Bununla belə, nəticə siyasi məqsədlər üçün manipulyasiya ediləcək mesaj oldu.

Xanın tərəfdarları bunu onun “müstəqil” xarici siyasətinə görə cəzalandırılmasının nümunəsi kimi təqdim edilər. Amma bu belə deyildi. Hindistanın müstəqil xarici siyasəti və Vaşinqtonla əla münasibətləri yoxdurmu? Hindistan da Pakistan kimi Rusiyaya dəstəyinə görə Amerikanın narazılığını görüb. Əgər Pakistan daha çox təzyiqə məruz qalırdısa, bunun səbəbi Xanın Moskva səfərinin zamanının pis olması və Pakistanın asılı statusu idi. Ancaq burada səbəb təkcə səfər deyildi. Amerikanın Xanla gərginliyi Bayden administrasiyası hakimiyyətə gələndən bəri davam edirdi. Bu, daha çox Xanın “müstəqil” xarici siyasətinə görə deyil, elitanın narazılığından, ölkəni xarici yardımdan asılı vəziyyətə salan liderdən məyusluq səbəbindən idi. ABŞ, hər iki ölkənin maraqları bahasına reallığa meydan oxuyurdu. Bundan əlavə, Xanın davamlı anti-Amerika kampaniyası səbəbindən Birləşmiş Ştatlar onun Pakistanda Birləşmiş Ştatların ictimai imicinə uzunmüddətli zərər vurduğuna inanmağa başladı.

Ola bilsin ki, İslamabaddakı ABŞ diplomatları onun siyasi dəstəyini zəiflətmək ümidi ilə müxalifətə Xandan narazılıqlarını bildiriblər. Əgər doğrudursa, bu, Vaşinqtonun “müdaxiləsi”nin ən cılız nümunəsidir. Və bu, yeni bir şey deyil, Vaşinqton onilliklər ərzində bu şəkildə Pakistanın siyasi orqanının bir hissəsi olub. Dünyanın hər yerindən diplomatlar hər cür siyasətçilərlə, o cümlədən müxalifətlə əlaqə saxlayır, onların ölkələr arasında münasibətlərə dair mövqelərini dinləyirlər. Diplomatlar öz hökumətlərinə məsləhət verərkən hansı siyasi partiyaların münasibətləri üçün yaxşı olacağına dair məsləhətlər verirlər. Keçmiş baş nazirlər Navaz Şərif və İmran Xan 2014 və 2019-cu illərdə Hindistan seçkilərində BJP-yə üstünlük verdiklərini açıq şəkildə bildirmədilərmi?

Bütün bunların fonunda, bir çox problemlərlə üzləşən bir ölkənin baş nazirinin məxfi məlumatdan əsas siyasi addımda istifadə etməsi kritik bir uğursuzluq idi. O, ölkəni konstitusiya təhlükəsinə və iqtisadi qeyri-müəyyənliyə, bütün əlavə siyasi qeyri-sabitliyə sürüklədi.

Nəticə odur ki, əgər Xan gizli təhdidləri ehtiva edən özəl diplomatik əlaqə tapsaydı, o, Vaşinqtona qarşı güclü demarş sərgiləyərdi.