Nüvə Qarşıdurması Risklərinin Qiymətləndirilməsi – I HİSSƏ

Nüvə xəbərdarlıqları aprelin 20-də “Sarmat” qitələrarası ballistik raketinin (QABR) uğurlu sınağı ilə davam etdi. Bu xəbərdarlıqlar Kremlin ABŞ və Şimali Atlantika Müqaviləsi Təşkilatını (NATO) müharibəyə birbaşa müdaxilə etmək fikrindən çəkindirməklə münaqişənin eskalasiyasını idarə etmək strategiyasında əsas yer tutur. Rusiya ilə ABŞ arasında nüvə qarşıdurması riski mümkün olsa da, birbaşa Moskva-Vaşinqton toqquşmasının nüvə mübadiləsinə qədər yüksəlməsinin faktiki təhlükəsini qiymətləndirməyə dəyər.

2021-ci ilin oktyabrında Andrey Kokoşin, Viktor Yesin və Aleksandr Şlyaxturov “Nezavisimoye Voyennoye Obozreniye” (NVO) jurnalında nüvə silahının qarşısının alınması və eskalasiyası məsələlərinə toxunan ikihissəli məqalənin həmmüəllifi oldular. Üç ekspertin bu cür strateji məsələləri həll etmək üçün kifayət qədər əsaslı səlahiyyətləri var. Kokoşin Moskvadakı Milli Tədqiqat Universitetinin Ali İqtisadiyyat Məktəbinin elmi direktorunun müavinidir, Rusiya Təhlükəsizlik Şurasının keçmiş katibidir və geniş şəkildə ölkənin aparıcı mülki müdafiə mütəxəssisi və strateqi kimi tanınır. General-polkovnik (təqaüddə) Yesin Strateji Raket Qüvvələrinin (RVSN) Baş Qərargahının keçmiş rəisidir. General-polkovnik (təqaüddə) Şlyaxturov isə Baş Qərargahın Baş Kəşfiyyat İdarəsinin keçmiş rəisidir.

Müəlliflər öz məqalələrində iddia edirlər ki, “Rusiyanın milli təhlükəsizlik siyasətində inandırıcı strateji çəkindirməsinin əsası istənilən, hətta ən əlverişsiz şəraitdə təcavüzkar üçün fəlakətli nəticələrə səbəb olan zərbədir”. Onlar siyasi-hərbi-psixoloji təsir, o cümlədən hərbi-strateji, hərbi-texniki və informasiya əsaslı elementlər daxil olmaqla, strateji çəkindirmənin müxtəlif mürəkkəb aspektlərini əhatə edən kontur təqdim edir. Bu kontekstdə müəlliflər qeyd edirlər ki, “siyasi-hərbi çəkindirmə hətta silahın tətbiqi həddinə çatmamış “rəqib”ə qarşı digər sərt siyasi və iqtisadi tədbirlərin görülməsi təhlükəsi ilə də müşayiət oluna bilər. Bir çox çəkindirmə nəzəriyyəçiləri və praktikləri haqlı olaraq qeyd etdilər və qeyd etməkdə davam edirlər ki, effektiv çəkindirmə üçün təhlükə inandırıcı görünməlidir. Eyni zamanda, belə bir təhlükənin etibarlılığı belə bir təhlükəni nümayiş etdirmək üçün çəkindiricinin əldə edə biləcəyi risklərdən və xərclərdən asılıdır”.

Məqalədə, 2 iyul 2021-ci ildə Putin tərəfindən təsdiq edilmiş Rusiyanın Milli Təhlükəsizlik Strategiyasına istinad edərək strateji sabitliyin qorunmasının ölkənin milli maraqlarına uyğun olduğu və “Rusiya Federasiyasının strateji milli prioritetlərindən” biri olduğu vurğulanır: “Strateji sabitliyin əsas problemlərindən biri qarşıdurmanın ən təhlükəli vəziyyətə, vəziyyətə nəzarətin itirilməsi halına keçməsinin qarşısını almaqdır. Nüvə münaqişələrinin qarşısının alınması xüsusilə vacib vəzifə kimi görünür”.

Nüvə müharibəsi səviyyəsinə çatmazdan əvvəl, müəlliflər eskalasiyanın eskalasiya nərdivanına istinad edir. Onların fikrincə, bu, cəmi 17 mümkün mərhələdən 12 -cisini təmsil edir. Onların iki hissədən ibarət məqaləsində bu nəzəri konflikt eskalasiyası çərçivəsinin əlavə təfərrüatları təqdim edilməsə də, onlar şübhəsiz ki, keçmiş Baş Qərargah rəisi (2004-2008) Ordu generalı ilə birlikdə 2021-ci ildə daha əvvəl dərc edilmiş öz dərin araşdırmalarına istinad edirlər.

Üç ekspert Herman Kahnın 1965-ci ildə təqdim etdiyi “eskalasiya nərdivanı”nda 44 pillədən, informasiya dövründə böyük güc rəqabətinə görə “pillələrin” sayının 12-yə endirilməsi üsulundan istifadə edirlər. Böhrandan strateji nüvə müharibəsinə qədər keçən dövr aşağıdakı eskalasiya mərhələlərindən ibarətdir:

İnformasiya əməliyyatları və iqtisadi sanksiyalar da daxil olmaqla böhranın kəskinləşməsi;

Hər iki tərəfin müttəfiqlərin müdafiəsinə qədər uzanan hərbi gücə müraciətlə bağlı təhdidləri;

İnformasiya əməliyyatları və qarşıdurma ilə müşayiət olunan siyasi böhranın kəskinləşməsi, bilavasitə döyüş olmadan “boz zona”da qüvvə nümayişi (hərbi təlimlər, uzaqmənzilli strateji aviasiya uçuşları, qüvvələrin hərəkəti);

Hibrid müharibə, o cümlədən xüsusi təyinatlıların, etibarlı şəxslərin, özəl hərbi kompaniyaların istifadəsi və genişmiqyaslı siyasi, iqtisadi və psixoloji müharibə;

Böyük dövlətlər arasında qarşılıqlı əlaqədə qəsdən və ya istəmədən təxribat xarakterli hadisələr;

Məhdud məqsədlərlə yerli adi müharibə;

Nüvə güclərini birbaşa münaqişəyə yaxınlaşdıran qlobal bazarlara təsiri ilə bütün müharibə sahələrində aparılan regional müharibə;

Kosmosa əsaslanan sistemlərə hücumdan qaçaraq düşməni məğlub etməyə yönəlmiş məhdud ənənəvi müharibə;

Şəhər mərkəzlərini və ya enerji infrastrukturunu hədəf almaqdan yayınmaqla yanaşı, həm də əməliyyatlar meydanında və ondan kənarda hərbi hədəflərə qarşı kiber silahlardan istifadə etməklə genişmiqyaslı ənənəvi müharibə;

Düşmənin dövlət idarəçiliyini və mülki infrastrukturunu pozmaq üçün kiber əməliyyatlarla müşayiət olunan genişmiqyaslı şərti müharibə;

Böyük şəhər mərkəzlərinin dağıdılması və kütləvi qırğın silahlarının istifadəsinə yaxın məhvetmə miqyası ilə düşmən enerji və kritik infrastrukturun hədəflənməsi ilə şərti müharibə;

Nüvə münaqişəsi, birbaşa siyasi və hərbi təzyiq/məcburiyyət aləti kimi icazə verilən nüvə həddini keçən bir və ya bir neçə nüvə silahından istifadə.

Kokoşin, Yesin və Şlyaxturov iki hissədən ibarət məqalələrində ABŞ və Rusiya prezidentlərinin 16 iyun 2021-ci ildə qəbul etdikləri strateji sabitliyə dair birgə bəyanatını oxucularına xatırladırlar və həmin bəyanatda deyilir: “nüvə müharibəsində heç kəs qalib gəlmir və bu müharibə heç vaxt başlamamalıdır”. Ukraynadakı müharibədən əvvəl ortaya qoyulan eskalasiya nərdivanının təhlili Moskvanın Vaşinqton və onun müttəfiqlərinin müəyyən addımlarını necə qəbul edə biləcəyi ilə bağlı fikir formalaşdırsa da, ABŞ-Rusiya münasibətlərində mövcud böhranın hansı pillələrdə olması ilə bağlı qeyri-müəyyənlik mövcuddur.