Çin Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibəsində nə qədər neytraldır? – Bir az da Pekindən baxaq

Bundan əvvəl Çin Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmi nümayəndəsi Vanq Venbin bildirmişdi ki, Çin və Rusiya qarşılıqlı hörmət, bərabərlik və qarşılıqlı fayda ruhuna uyğun normal ticarət əməkdaşlığını davam etdirəcək. Çox oxşar fikir Çin Bank və Sığorta Tənzimləmə Komissiyasının (CBIRC) rəhbəri Quo Shuqinqdən gəldi və o, Çinin heç bir anti-Rusiya sanksiyalarına qoşulmağı planlaşdırmadığını və bütün tərəflərlə normal maliyyə əməkdaşlığını davam etdirməyi hədəflədiyini təsdiqlədi.

Lakin bu dostluq ritorikasına baxmayaraq, Çinin mövqeyi göründüyü kimi Rusiyanın hərəkətlərinə qarşı “dostcasına neytral” olmaya bilər. Çinin hərəkətləri dörd əsas şəkildə görünən çox fərqli bir mənzərə təqdim edir.

Birincisi, Pekinin dəyişən ritorikası. Çin lideri Moskvanın istifadə etdiyi “xüsusi hərbi əməliyyat” termininə sadiq qalmaq əvəzinə ilk dəfə açıq şəkildə Rusiyanın hərəkətlərini “müharibə” adlandırdı. Kiçik olsa da, bu epizod yüksək göstəricidir və potensial olaraq Çinin rəsmi mövqeyində dəyişiklik deməkdir.

İkincisi, Çinin maliyyə və iqtisadi sahədə qeyri-dost tədbirləri. Martın əvvəlində Çinin rəhbərlik etdiyi Asiya İnfrastruktur İnvestisiya Bankı (AIIB) tez-tez Dünya Bankı ilə rəqabət aparan qurum kimi həlledici addım atdı: Ukraynadakı hadisələri “Ukraynada müharibə” adlandırdı, AIIB sonradan Rusiya və Belarusla bağlı bütün əməliyyatları və maliyyə əməliyyatlarını dayandırdı. AIIB öz bəyanatında Rusiya və Belarusla bağlı bütün maliyyə funksiyalarını nəzərdən keçirdiyini də açıqladı, həmçinin bununla bağlı əlavə izahat verilmədi.

Üçüncüsü, texnoloji məhdudiyyətlər sahəsində Çinin qeyri-dost tədbirləri. Çin hökuməti Rusiyanın hava yollarını onun əməliyyatları üçün zəruri ehtiyat hissələri və komponentləri ilə təmin etməkdən imtina edib. Bu məlumatı Federal Hava Nəqliyyatı Agentliyinin nümayəndələrindən biri Valeri Kudinov rəsmi olaraq təsdiqləyib. Rəsmi bəyanatında Kudinov vəziyyətdən dərin narahatlıq və narazılığını ifadə edərək, Rusiyanın Hindistan və Türkiyə kimi digər ölkələrə yaxınlaşmağa çalışacağını bildirib. Qeyd edək ki, hazırda istismarda olan Rusiya təyyarələrinin təxminən 80 faizi xarici mənşəlidir. Aİ və ABŞ Rusiyaya ehtiyat hissələri, komponentlər və aviasiya proqram təminatının verilməsini qadağan etdiyi üçün Rusiya kommersiya aviasiyasının çox hissəsi tezliklə tükənəcək və Rusiyada uçuşlar təhlükəli olacaq.

Digər diqqətəlayiq zərbə Çinli qabaqcıl elektronika istehsalçılarından gəldi. Konkret olaraq, “Huawei” və “Xiaomi” “əlaqədar risklər və qeyri-müəyyənliklər” əsasında Rusiya bazarına smartfon tədarükünü azaltmaq qərarını açıqladılar – bu qərar “Apple” və “Samsung”un Rusiyaya məhsullarının satışını qadağan etdikdən sonra verildi. “Xiaomi”nin keçmiş yüksək səviyyəli rəsmisinə görə, Çinin bu addımı atmaq qərarı, ehtimal ki, ABŞ sanksiyaları (Rusiya istehlakçıları arasında alıcılıq qabiliyyətinin azalması səbəbindən) nəticəsində Rusiya bazarının cəlbediciliyini itirəcəyi qorxusu ilə əlaqədardır. Kremlin təbliğatına və idxalı əvəzləmə ritorikasına baxmayaraq, Rusiya bazarında 60 faizlik paya malik olan Çin smartfon istehsalçıları böyük üstünlük təşkil edir.

Dördüncüsü, Çinin Rusiyanın təbii ehtiyatlarının idxalından yayınması. Xarici iqtisadi siyasətini getdikcə daha çox “Asiyaya istiqamət” strategiyasına uyğunlaşdıran Rusiya əmindir ki, nə olursa-olsun, təbii ehtiyatların ixracı Çin və Rusiya arasında körpü olaraq qalacaq. Həqiqətən də, Çinin bəzi addımları bu ümidi təsdiqləyir. Məhz, fevralın 25-də Çin mediası Heilonqjianq və Quanqdonq əyalətlərinin taxta istehsalı sahəsində Rusiyanın Uzaq Şərq regionları ilə əlaqələri gücləndirdiyini elan etdi. Bundan başqa, Rusiya mənbələrinə görə, iri Çin şirkətləri, o cümlədən Çinin “Aluminium Corp.”, “China Petrochemical Corp.”, “China National Petroleum Corp.” və “China Minmetals Corp.” indi Rusiyanın iri biznesləri və təbii inhisarları ilə danışıqlar aparır.

Bununla belə, Rusiyanın ilk növbədə Qərbin sərt sanksiyaları səbəbindən çox ümid etdiyi “təbii sərvətlər” kartından tam istifadə edə bilməyəcəyini düşünməyə əsaslar var. Bu şəraitdə təbii sərvətlərin çox böyük hissəsinə ev sahibliyi edən Rusiya malları və məhsulları beynəlxalq bazarlarda “zəhərli” və arzuolunmaz hala gəldi. ABŞ-ın maliyyə naziri Janet Yellenin sözlərinə görə, sərt anti-Rusiya sanksiyaları çox güman ki, bir çox Çin maliyyə institutlarını (ABŞ dolları və avro ilə işləyən) rus tərəfdaşları ilə iş aparmaqdan çəkindirəcək. Qeyd edək ki, Çin Xalq Respublikasının Ümumçin Xalq Nümayəndələri Konqresində (martın 11-də başa çatıb) açıq şəkildə bildirilib ki, riskləri azaltmaq üçün Çin təcili olaraq öz neft və təbii qaz yataqlarının, eləcə də digər təbii ehtiyatlarının işlənməsinə böyük sərmayələr qoymalıdır.

Ümumilikdə, Çin-Rusiya iqtisadi və işgüzar əlaqələrində ən çox ehtimal olunan ssenari belədir: Çin Rusiyadan yalnız Pekin tərəfi üçün sərfəli hesab edilən sahələrdə “faydalı tərəfdaş” kimi istifadə etməyə davam edəcək və onun sürətlə artan beynəlxalq təcridindən faydalanacaq. Bundan əlavə, Pekin iqtisadi cəhətdən daha az cəlbedici və təcrid olunmuş Rusiyaya görə ABŞ və Aİ ilə qarşıdurmanı dərinləşdirməmək üçün ehtiyatlı davranacaq.