Yaxın Şərqdə ciddi iqlim problemi var. Beynəlxalq Valyuta Fondunun son hesabatına görə, regionda orta temperatur 1990-cı ildən bəri 1,5 dərəcə Selsi yüksəlib, bu da qlobal orta göstəricidən iki dəfə çoxdur. Üstəlik, oradakı və Mərkəzi Asiyadakı ölkələr “ekstremal istilərə” (həddindən artıq temperatur və rütubət dövrləri) ən çox meylli olan əlli ölkənin təxminən yarısını təşkil edir . Bölgə üçün mənfi iqtisadi, ekoloji və sosial nəticələrlə müşayiət olunan temperaturun daha da yüksəlməsi gözlənilir.

Yeni nəsil Hərbi Dəniz Qüvvələri dalğaların üzərində və altında işləyən ənənəvi ekipaj gəmilərinin və avtonom dəniz platformalarının qarışığından istifadə edəcək. Bu avtonom sistemlər gələcək döyüş məkanında ölümcül təsir göstərə, həm hədəfi müstəqil olaraq müəyyən edə, həm də onu məhv edə biləcək. Ölümcül avtonom silah sistemlərinin tətbiqinin gələcək müharibələr üçün bəzi əhəmiyyətli təsirləri var.

Bu gün dövlət və qeyri-dövlət aktorlarının hibrid müharibəni apardıqları vasitələr dəyişsə də, siyasi hədəfə çatmaq üçün ənənəvi və qaydasız metodların birləşməsindən istifadə edilməsinin təməl prinsipi daha əvvəlki münaqişə formalarında da müşahidə edilib. Bu birləşmə Corc Vaşinqtonun kontinental ordu və güclü milis qüvvələri ilə Amerika İnqilabında, Britaniya ordusunun İspaniyanın iri şəhərlərinə fransalılara meydan oxumasında, İspan partizanlarının rabitə xəttlərinə hücum etdiyi Napoleon müharibələrində və İngilis Ordusunun Fələstindəki ənənəvi əməliyyatları zamanı baş qaldıran Ərəb üsyanları zamanı da görünüb. Ancaq kökləri tarixdə olmasına baxmayaraq, müasir hibrid müharibə qeyri-dövlət aktorlarının yüksəlməsi, informasiya texnologiyaları və inkişaf etmiş silah sistemlərinin yayılmasına görə potensial döyüşçülərin strateji hesablamalarını dəyişdirmə potensialına malikdir.

Hərbi bazarda Süni Zəkanın (SZ) payı 2020-ci ildə 6.3 milyard ABŞ dolları olduğu təxmin edilir. 2025-ci ilədək bu rəqəmin ilik 13.1% artaraq 11.6 milyard dollara çatacağı gözlənilir. Texnologiyaya əsaslanaraq, maşın öyrənmə seqmentinin 2020-ci ildən 2025-ci ilə qədər bazara rəhbərlik edəcəyi gözlənilir. Hərbi sektorda SZ bazarının böyüməsi, SZ inteqrasiya edilmiş sistemlərin inkişafına yatırılan investisiyaların artması və bulud əsaslı tətbiqetmələr, həmçinin yüksək performanslı kompüter tətbiqetmələrinin artması ilə əlaqələndirilə bilər. Lakin hərbi platformalara məhdud girişə səbəb olan proteksionist siyasət və standart protokolların olmaması bu bazarın böyüməsinə mane ola bilər.

Qlobal müdafiə xərcləri ilə bağlı bir çox düşüncə mərkəzləri illik hesabatlar hazırlayır. Bunlar arasında ən çox etibar edilənlər Stokholm Beynəlxalq Sülh Araşdırmaları İnstitutu (SIPRI), Londonda yerləşən Beynəlxalq Strateji Araşdırmalar İnstitutu, “Jane's” informasiya-analitik mərkəzidir.

(II yazı. I yazını BURADAN oxuya bilərsiniz)

(III yazı. II yazını BURADAN oxuya bilərsiniz)

Xüsusilə regionumuzda və bütün dünyada qızğın münaqişələrin artması qeyri-sabitliyə, təhlükəsizlik mühitinin günü-gündən zəifləməsinə gətirib çıxarır. 2023-cü ilin qışının sonunda başlayan Ukrayna müharibəsi qlobal ekoloji, qida və enerji böhranlarını tətikləmə potensialı ilə davam edir.