Hərbi bazarda Süni Zəka

COVID-19 pandemiyası dünya miqyasında iqtisadiyyatlara geniş miqyaslı təsir göstərməsinə və bir çox problemlərə yol açmasına baxmayaraq, hərbi bazarda SZ genişlənməyə davam edib. “Lockheed Martin” (ABŞ), IBM (ABŞ), “Northrop Grumman” (ABŞ) və digər aparıcı istehsalçılar SZ qabiliyyətlərinin inkişafına böyük sərmayə yatırmağa davam etdikləri üçün hökumətlər də sərmayə qoymağa davam edir. Qlobal SZ silah yarışında sərtləşdikcə, bu, SZ sistemlərinin müdafiə arsenalı baxımından təqdim etdiyi inkişaf etmiş qabiliyyət potensialını həyata keçirən hökumətlərə aid edilə bilər.

SZ texnologiyasının inkişafı genişlənməyə şahid olsa da, bu sistemlərinin ümumi quruluşu zərbə görüb. Bu, tədarük zəncirindəki fasilələr səbəbindən xammal qıtlığının bir nəticəsi idi. İstehsalın və tələbin bərpası ölkənin üzləşdiyi COVID-19 pandemiyasına məruz qalma səviyyəsindən, istehsal əməliyyatlarının aparıldığı səviyyədən və idxal-ixrac qaydalarından və digər amillərdən asılıdır. Şirkətlər hələ də sifariş qəbul etsə də, çatdırılma qrafikləri düzgün olmaya bilər.

SZ imkanlarını yaxşılaşdırmaq üçün dövlətin müdafiə xərclərini artır

Stokholm Beynəlxalq Sülh Araşdırmaları İnstitutuna (SIPRI) görə, 2019-cu ildə qlobal hərbi xərclər 2018 xərclə müqayisədə 3,6 ataraq 1.917 trilyon ABŞ dolları olaraq qiymətləndirilib. Bunun səbəbi ölkələr arasındakı qarşıdurmaların artması və onların müdafiə güclərinin güclənməsinə səbəb ola bilər. Məsələn, 2020 Suriya Vətəndaş Müharibəsi, Səudiyyə Ərəbistanı-Yəmən qarşıdurması, ABŞ-İran gərginliyi və Hindistan-Çin gərginliyi də daxil olmaqla, doqquz böyük beynəlxalq qarşıdurmaya şahid olub.

Bu cür qarşıdurmalar inkişaf etmiş SZ dəstəkli silah sistemlərinin tədarükünün artması və daha səmərəli olması üçün mövcud sistemlərə daha yeni texnologiyaların tətbiqi ilə nəticələnir.

Bir çox hökumət SZ imkanlarını planlaşdırma, təşəbbüs və mövcud avadanlıqlara inteqrasiya etməklə yanaşı yeni bacarıqları inkişaf etdirməyə həsr olunmuş xüsusi şöbələr və ya agentliklər yaradıb. Milli Elm və Texnologiya Şurası (ABŞ), SZ Texnologiyaları Strateji Şurası (Yaponiya) və SZ Şurası (Böyük Britaniya) bu kimi qurumlardır. Məsələn, 2021-ci ilin yanvarında Britaniyanın SZ Şurası bu sahəyə davamlı dövlət sektoru sərmayəsini genişləndirməyi və ayrıca Alan Turing İnstitutuna (UK) investisiya qoymağı tövsiyə edən yol xəritəsini hökümətinə təqdim edib.

Britaniya Hökumətinin 2020-ci ilin iyul ayında təqdim etdiyi Araşdırma və İnkişaf Yol Xəritəsində də oxşar layihələr yer alır. Bu hesabatda Müdafiə və Təhlükəsizlik Sürətləndiricisinin (DASA) hökumət, akademiya, sənaye, kiçik və orta sahibkarları bir araya gətirmək üçün İmperialın Kampusundakı (Böyük Britaniya) Təhlükəsizlik Elmləri və Texnologiyaları İnstitutu (ISST) ilə sıx əməkdaşlıq etdiyi bildirilir.

Məhdudiyyətlər: Mürəkkəb döyüş şəraitində səhvlərin olması ehtimalı ilə bağlı narahatlıqlar

Müxtəlif hökumətlərin nəzarət və avtomatlaşdırma üçün SZ əsaslı sistemlər qəbul etməsi ilə əlaqədar olaraq, robotlar üzərində insanın nəzarətinin və humanitar müdafiəsinin təmin edilməsi üçün lazımlı olduğunu ifadə edən narahatlıqlar gündəmə gətirilir. “Human Rights Watch” kimi humanitar təşkilatlar arasında hökumətlərin SZ silah yarışına üstün gəlmək üçün gizli şəkildə “Avtomatlaşdırılmış Qatil Robotlar” inkişaf etdirib-yaratmağı ilə bağlı narahatlıq da var. Bu, hökumətləri mövcud imkanlarını açıq şəkildə elan etməyə və avtonom silahlar və tam avtomatlaşdırılmış robotlar inkişaf etdirməkdən çəkinməyə məcbur edir, çünki bunlar Beynəlxalq Humanitar Hüquq standartlarına cavab verə bilməyəcək.

Əlavə olaraq, SZ sistemlərinin səhv ehtimalı da yüksəkdir. Sürətli qərarlar verdikləri üçün qaçılmaz müharibə çətinliklərinə uyğunlaşa bilməyəcəklər. Nəticə etibarilə, bu sistemlər döyüşənlər ilə döyüşməyənlər və ya təhdidlər və sistem anomaliyaları arasında dəqiq fərq qoymayacaq və nəticədə insan operatorlarından daha az dəqiq ola bilər. Sistemlər kifayət qədər sınaqdan keçirilmədən əvvəl sahələrə qoyulsa və ya düşmənlər onları saxtalaşdırmaqda və ya onlara hücum etməyi bacararsa, bu problemlər böyüyə bilər. Bu narahatlıqlar bazar artımını məhdudlaşdırır.

Fürsətlər

Kvant kompüteri “superpozisiya” və “dolaşıqlıq” kimi hadisələr üzərində işləyir. Bu hesablama üstünlükləri sayəsində kvant kompüter istənilən müasir klassik kompüteri geridə qoyur. Məsələn, “Google” bu yaxınlarda mürəkkəb riyazi məsələni 200 saniyədə həll etmə qabiliyyətini nümayiş etdirən “Sycamore” adlı kvant prosessoru hazırladığını bildirdi, eyni nəticələr yalnız bu gün mövcud olan ən qabaqcıl super kompüterdən 10000 ildə əldə ediləcək.

Bu kvant hesablama gücü SZ sistemlərində də tətbiq oluna bilər. Bu, indi ikili əsaslı klassik hesablamadan asılı olan SZ sistemlərini yükləyəcək və imkanlarını artıracaq. Məsələn, SZ daha böyük məlumat dəstini sındıraraq daha yaxşı model hazırlamaq və beləliklə daha dəqiq proqnozlar vermək üçün ondan öyrənə bilər. Təhlükəsizlik və məxfilik üçün müdafiə sənayesində müxtəlif tətbiqetmələr ola bilər. Daha böyük məlumat dəstlərini işləmək bacarığına malik olan məlumatlar buluddan asılı olaraq deyil, daha çox yerli olaraq istifadə edilə bilər. Məsələn, avtonom SZ əsaslı tanka qoşulmuş bütün sensorlardan alınan məlumatlar tez işlənə bilər və qərarlar daha sürətli verilə bilər. Kvant təhlükəsizliyi kiber təhlükəsizlikdə böyük rol oynayacaq, çünki bu təhdidlərin daha sürətli aşkarlanması üçün sistemlərə güc verəcək və lazımi əks tədbirləri görəcək. Bu, hərbi bazarda SZ üçün əhəmiyyətli imkanlar təqdim edir.

Çağırışlar

SZ və maşın öyrənmə sahəsindəki araşdırmalar qəbul etmə, öyrənmə, qərar vermə və hərəkət etmə qabiliyyəti ilə inkişaf etmiş tətbiqetmələrin inkişafına səbəb oldu. İmkanlarından tam istifadə etmək üçün tətbiqetmələrin müəyyən nəticəyə necə gəldiyini başa düşmək vacibdir. Başqa sözlə, SZ sistemi niyə müəyyən qərarlar və ya tədbirlər gördüyünü izah etməlidir. Mövcud SZ texnologiyaları bunu edə bilmir. Bu səbəbdən, əsaslarını izah edə biləcək sistemlərin inkişafı Qabaqcıl Müdafiə Tədqiqat Layihələri Agentliyinin (DARPA) izahlı SZ proqramı çərçivəsində “Raytheon” və “Charles River Analytics” kimi şirkətlər tərəfindən davam etdirilir. Bununla belə, bu cür sistemlərin tam inkişaf etdirilməsinə və işləməsinə qədər müyyən müddət ola bilər. Beləliklə, bu, SZ-nin nəticəyə gəlmək üçün istifadə etdiyi əsasları tamamilə proqnozlaşdırmaq və müəyyənləşdirmək mümkün olmadığına görə hərbi tətbiqetmələr üçün risklər və beləliklə bazar üçün problem yaradır.

Artan kiberhücum təhlükələri SZ-dən istifadə edən müdafiə tətbiqlərinin böyüməsinə səbəb olur.

Müdafiə sənayesi daim kiberhücum təhlükəsi altındadır. Məsələn, 2019-cu ilin sentyabr ayında ABŞ-ın “SolarWinds” adlı texnologiya şirkəti hücuma məruz qaldı və bir çox xəstəxana, universitet və ABŞ dövlət qurumlarının həssas məlumatları oğurlandı. Digər bir diqqət çəkən hadisə 2020-ci ilin oktyabrında baş verib, FTB və ABŞ Kiber Komandanlığı Şimali Koreyalı qrupun ABŞ, Yaponiya və Cənubi Koreyanın beyin mərkəzlərini, ayrı-ayrı mütəxəssisləri və dövlət qurumlarını nüvə siyasətinə dair qanunsuz olaraq kəşfiyyat məlumatları əldə etmək üçün müdaxilə etdiyini elan edib.

Mövcud kibertəhlükəsizlik texnologiyası inkişaf etmiş fidyə proqramı və casus proqram təhdidləri ilə mübarizə baxımından geridə qalır. Yuxarıda göstərilən “SolarWinds” sürəti kibertəhlükəsizlik təminatçısı olan “FireEye”nin öz hücumlarından birini araşdırarkən aşkar edildi. Bu cür hadisələr inkişaf etmiş kibertəhlükəsizlik imkanlarına sahib olmağın əhəmiyyətini göstərir. Müxtəlif mənbələrdən məlumatları müstəqil şəkildə toplamaq, təhlil etmək, kiberhücumları göstərən siqnallarla əlaqələndirmək və müvafiq tədbirlər görmək üçün öyrədilə bilən SZ-yə əsaslanan kibertəhlükəsizlik həlləri tətbiq edilə bilər.

Platformaya əsaslanaraq, hərbi bazarda SZ-nin kosmik seqmentinin proqnoz dövründə ən yüksək artım səviyyəsində böyüməsi proqnozlaşdırılır. Seqment “CubeSat” və peyklərdən ibarətdir. Kosmik platformalar üçün SZ sistemləri müxtəlif rabitə sistemlərinin onurğa sütununu təşkil edən müxtəlif peyk sistemlərini əhatə edir. SZ-nin kosmik platformalarla inteqrasiyası kosmik aparatlarla yerüstü stansiyalar arasında səmərəli ünsiyyəti asanlaşdırır.

ABŞ və Kanada Şimali Amerika bölgəsindəki bazar təhlili üçün düşünülən əsas ölkələrdir. Bu bölgənin 2020-ci ildən 2025-ci ilə qədər SZ texnologiyalarına yatırımlarının artması sayəsində bazara rəhbərlik edəcəyi gözlənilir. Bu bazara döyüş üstünlüyünü qorumaq və kompüter şəbəkələrindəki potensial təhdid riskini aradan qaldırmaq üçün getdikcə SZ sistemlərinə sərmayə yatıran ABŞ rəhbərlik edir. ABŞ digər ölkələr üzərində rəqabət üstünlüyü qazanmaq üçün hərbi SZ xərclərini artırmağı planlaşdırır.

ABŞ dünyadakı SZ sistemlərinin əsas istehsalçıları, ixracatçıları və istifadəçilərindən biri kimi tanınır və ən güclü SZ qabiliyyətlərinə sahib olduğu bilinir. ABŞ-da SZ sistemlərinin əsas istehsalçıları arasında “Lockheed Martin”, “Northrop Grumman”, “L3Harris Technologies” və “Raytheon” yer alır. ABŞ-ın yeni müdafiə strategiyası gələn təhdidlərə qarşı ABŞ ordusunun mövcud müdafiə sistemlərinə inkişaf etmiş qabiliyyətləri daxil etmək üçün SZ xərclərinin artdığını göstərir.

Bazarın əsas oyunçuları

Hərbi bazarda SZ sahəsində “BAE Systems” (Böyük Britaniya), “Northrop Grumman Corporation” (ABŞ), “Raytheon Technologies Corporation” (ABŞ), “Lockheed Martin Corporation” (ABŞ), “Thales Group” (ABŞ), “L3Harris Technologies” (ABŞ), IBM (ABŞ) və “Rafael Advanced Defense Systems” ( İsrail) kimi dünyada tanınmış bir neçə oyunçu üstünlük təşkil edir

Son İnkişaflar

- 2021-ci ilin yanvarında ABŞ Hərbi Hava Qüvvələri Havadan Xəbərdarlıq və İdarəetmə Sistemi (AWACS) missiyasına dəstək olaraq nitqin avtomatik tanınması qabiliyyətini inkişaf etdirmək üçün “SoarTech” şirkəti ilə müqavilə bağlayıb.

- 2020-ci ildə “Boeing” (ABŞ) uçuşlar zamanı beyinləri başa düşməyi, təhlil etməyi və digər platformalarla ünsiyyət qurmağı “öyrətmək” imkanları olan beş yüksək performanslı avtonom surroqat təyyarəsinin sınaqlarını başa çatdırdı.

- 2020-ci ildə “CACI International” çoxdomenli kəşfiyyat, müşahidə və nəzarət, hava müdafiəsi, PUA əməliyyatlarını dəstəkləmək üçün “Ascent Vision Technologies” şirkətini satın aldı.

- “Rafael Advanced Defence Systems” (İsrail) “SPICE 2000” sistemləri, “Spike” TƏİRK-ləri taktiki, elektro-optik idarəolunan raketləri və inkişaf etmiş rabitə sistemləri üçün Asiya ölkələrindən 200 milyon ABŞ dolları məbləğində müqavilə təmin etdi.

- 2020-ci ildə “Raytheon” ABŞ Hava Qüvvələri və kəşfiyyat cəmiyyəti də daxil olmaqla hökumət müştəriləri üçün aviasiya və müdafiə missiyalarına SZ həlləri hazırlamaq üçün “C3.ai” ilə əməkdaşlıq etdi.

- 2020-ci ildə IBM (ABŞ) hibrid bulud mənzərəsini əhatə edən və kibertəhlükəsizliyi gücləndirən müasir tətbiqetmələrin mürəkkəbliyini daha yaxşı idarə etmək, SZ istifadə etmək imkanlarını inkişaf etdirmək üçün “Instana” (ABŞ) şirkətini satın aldı.

strategvision.org