Belarus hələ də öz maraqlarını güdməyə qadirdir?

Fəaliyyət dairəsi azalmış olsa da, MD hələ də mövcuddur. MD direktoru Yauheni Prexerman bu yaxınlarda “Belarus i Rynok” qəzetində məqalə dərc edib. Müxalif düşüncəsinə və Belarus KQB-si ilə yaxın vaxtlarda təmasda olmasına baxmayaraq, “Belarus i Rynok” fəaliyyətini davam etdirir: mayın 18-də media orqanının ofislərində axtarış aparılıb, direktoru və mühasibi həbs edilib.

Mayın 22-26-da Davosda keçirilən Dünya İqtisadi Forumuna həsr olunmuş Prexermanın yuxarıda qeyd etdiyimiz məqaləsində iki diqqətəlayiq məqam var. Birincisi, müəllif qeyd edir ki, uzun müddətdir əsas tendensiya olan qloballaşma dayanıb.

“Əgər tarixi anın ruhunu ən çox əks etdirən bir sitat seçmək lazım gəlsəydi, mən şübhəsiz ki, NATO-nun Şimali Atlantika Müqaviləsi Təşkilatının baş katibi Yens Stoltenberqin sözlərini seçərdim: “azadlıq azad ticarətdən daha vacibdir”. Sadə görünən bu ifadə simvolizmlə aşıb-daşır və azad ticarətin ümumilikdə azadlığın əsas şərtlərindən biri olduğuna inanılan bir neçə əvvəlki onilliklərin ideoloji əsas axınından qopub”, - deyə o qeyd edib.

Müəllif deyir ki, bu simvolikdir. O, qloballaşmanın əsas məqamlarından birində “azadlıq düsturu”na yeni baxılmasının ifadə edildiyini bildirib: “Bunun [hərbi ittifaqın] nümayəndəsi tərəfindən edilməsi daha simvolikdir. Davosun daimi nümayəndələri, xüsusən də iş adamları Stoltenberqin fikrinə şərik olub-olmamalarından asılı olmayaraq, biz bir daha anladıq ki, tarixin kritik anlarında siyasət birinci dərəcəli, iqtisadiyyat isə ikinci dərəcəlidir”.

Prexerman hesab edir ki, iqtisadi liberalizmin sadiq tərəfdarlarının tendensiyanı geri çevirmək şansı azdır: “Əgər belədirsə, biz təkcə Rusiyanı ləğv etmək üçün yeni mədəniyyətdən deyil, həm də qloballaşmanın bütün fəlsəfəsinin əhəmiyyətli dərəcədə yenidən nəzərdən keçirilməsindən danışırıq. Biz bir daha anladıq ki, tarixin kritik anlarında siyasət birinci dərəcəli, iqtisadiyyat ikinci dərəcəlidir”.

Onun ikinci fikri həmin inkişafın Minskə təsiri ilə bağlıdır. “Biz özümüzü yenicə başlayan və Şərqi Avropada bölünmə xəttini çəkən deqloballaşmanın episentrində gördüyümüz zaman, bu, əlamətdar olacaq. Bu o deməkdir ki, Minskin qəfil dəyişikliyə uyğunlaşmasının yeganə yolu Belarusun dünyaya Qərbdən və ya Şərqdən gələn şüarlarla deyil, öz maraqları prizmasından baxmaq qabiliyyətini zəiflətməsindədir”, - deyə o qeyd edib.

Əksər hesablamalara görə, Minskin öz maraqlarını güdməsi üçün manevr imkanları nəzərəçarpacaq dərəcədə daralıb. Yenə də Minskin məhz buna cəhd etməsinin ən azı iki nümunəsi var. Onlardan biri sərhədi avtomobilləri ilə keçən Latviya və Litva vətəndaşlarına vizasız gediş-gəlişin verilməsi idi. Bu, ilk dəfə aprelin 15-dən mayın 15-dək olan dövr üçün edilib, sonra “yüksək tələbat səbəbindən” dekabrın 31-dək uzadılıb. Bundan başqa, mayın 28-də Minsk Belarusa keçənlərdən COVID-19 PCR testləri və peyvənd sertifikatları tələb etməyi dayandırıb. Aprelin ortaları ilə mayın ortaları arasında 17 000 Litva və 10 000 Latviya vətəndaşı vizasız səyahət icazəsindən yararlanıb. Bu gün Litva ilə Rusiyanın Kalininqrad anklavı arasında vizasız rejimi təsəvvür etmək çətindir.

Prexermanın Minskin manevr etməyə çalışdığı ikinci nümunəsi, Belarusun kalium ixracına Qərbin qadağasının ləğvi müqabilində Ukraynanın Qara dəniz limanlarından Belarus vasitəsilə Litvanın Klaypedasına potensial olaraq taxıl nəqlinə dair danışıqların davam etdirilməsidir. Belarus marşrutu Ukrayna və Litva tərəfindən də paylaşılan geniş dəmir yolu xəttinin üstünlüyünə malikdir. Bu danışıqların nəticəsi məlum olmasa da, Prexerman hesab edir ki, qarşıda duran əsas problem bu mövzu ətrafında siyasi spekulyasiyadır.

Minskin hələ də müəyyən dərəcədə öz maraqlarını güdməyə qadir olması və taxıl məsələsində də dünyaya kömək etməsi, əlbəttə ki, diqqətəlayiqdir. Eyni zamanda, Belarusda rejim dəyişikliyi gözləntiləri səngiməkdədir. Svetlana Tixanovskaya 2006-cı ildə prezidentliyə namizəd, öz silahdaşları tərəfindən kənarlaşdırılan “ikinci Milinkeviç” olmaq ərəfəsindəykən müxalifət yenidən bölündü. “Chatham House”un sorğularına əsaslanaraq, Beynəlxalq Sülh üçün Karnegi Fondunun qeyri-rezident alimi Artyom Şraybman hesab edir ki, Belarus prezidenti Aleksandr Lukaşenkonun əsas tərəfdarları seçicilərin 25 faizini təşkil edir, dindar etirazçılar 30-35 faiz aralığındadır, amma qalan hissənin rejimə sədaqəti müharibəyə görə artıb.

Şraybmanın istinad etdiyi “Chatham House” sorğusu kimi sorğular adətən əvvəllər müxalifətin lehinə olurdu. Buna görə də sorğunun ifadə etdiyi rəqəmlər, ehtimal ki, doğrudur.