Polşa Rusiyadan enerji idxalını tamamilə dayandıra biləcəkmi?

Ümumiyyətlə, Rusiyadan idxal 2021-ci ildə Polşanın termal kömür istehlakının təxminən 12-15 faizini təşkil edib. Rusiya kömür ehtiyatlarının demək olar ki, hamısı Polşanın ən böyük kommunal şirkətlərinə məxsus iri elektrik stansiyalarında deyil, yerli kombinə edilmiş istilik-enerji bloklarında və fərdi istehlakçılar tərəfindən istifadə edilib. Buna görə də Polşada Rusiya termal kömür bazarı kifayət qədər parçalanıb və hökumətin idxalı dayandırması bütövlükdə ölkənin enerji təhlükəsizliyinə təsir etməyəcək. Əksər analitiklər qeyd edirlər ki, Polşa istehlakçıları effektiv şəkildə yeni təchizatçılar tapa bilməlidirlər (Polşa mədənlərində fərqli kömür spesifikasiyası səbəbindən yerli istehsal bu baxımdan kömək edə bilməz), bununla belə, qiymətlər qalxacaq və bəzi yerlərdə yerli məhdudiyyətlərə görə (məsələn, dəmir yolu şəbəkəsi ilə bağlı) nəqliyyat problemləri yarana bilər.

Xam neftə gəldikdə isə vəziyyət fərqlidir. Polşa hökuməti dərhal embarqo tətbiq etmir, çünki Polşa neft emalı zavodlarının hələ də Rusiya təchizatçıları (Rosneft, Tatneft) və Rusiya xam neftini təklif edən treyderlərlə (Glencore, Petraco) məcburi müqavilələri var. Ölkənin iki əsas neft emalı zavodu Qdanskdakı illik 10,5 milyon ton (mtpa) olan LOTOS neft emalı zavodu və Plock şəhərindəki PKN ORLEN-in 16,3 mtpa gücündə olan neft emalı zavodudur. Ən son əldə edilən rəsmi məlumatlar göstərir ki, Rusiya nefti hazırda Polşanın istehlakının təxminən 50-60 faizini təşkil edə bilər. Bu, əvvəlkindən xeyli az olsa və azalmağa davam etsə də (2012-ci ildə istehlakın 100 faizi; 2017-ci ildə təxminən 80 faiz), Polşa neft emalı zavodlarında Rusiyadan gələn xam neft hələ də üstünlük təşkil edir. Buna görə də, xam dərəcəli spesifikasiyalar, müqavilə məsələləri, həcmlərin mövcudluğu, köçürmə imkanları və s. daxil olmaqla, çoxsaylı amillər nəzərə alınmaqla istənilən sonrakı diversifikasiya ağıllı şəkildə aparılmalıdır. Hələlik PKN ORLEN bu ilin sonuna qədər Rusiyadan idxalı dayandırmağa hazır olduğunu bildirib. Lakin diversifikasiya ilə bağlı artan xərclər səbəbindən bazar payını itirməmək üçün bu addım regiondakı digər emalçılarla əlaqələndirilməlidir. Eyni zamanda, ikinci neft emalı şirkəti LOTOS oxşar planları ilə bağlı heç bir açıqlama vermir. Bununla belə, firma tezliklə ORLEN ilə birləşdirilməlidir və yəqin ki, gələcək konsolidasiya edilmiş şirkət “Saudi Aramco” ilə artıq razılaşdırılmış təchizat müqavilələrinə (20 mtpa-ya qədər) etibar edəcək.

Göründüyü kimi, ən aydın vəziyyət təbii qazla bağlıdır. Polşanın 2022-ci ilin sonuna qədər “Qazprom”dan tədarükdən asılılığına son qoymaq qərarı Varşava tərəfindən bir neçə il əvvəl qəbul edilib. Rusiyadan idxal Norveç qazı ilə əvəzlənməlidir. Bununla bağlı əsas infrastruktur layihəsinin - Norveç kontinental şelfini Danimarka vasitəsilə Polşa ilə birləşdirən Baltik Boru layihəsinin bu ilin sonuna qədər hazır olması nəzərdə tutulur. Və hələlik, bu müddətin yerinə yetiriləcəyinə şübhə etmək üçün heç bir səbəb yoxdur. Həm Polşanın qətiyyətli enerji təhlükəsizliyi strategiyasını, həm də Rusiyanın Ukraynaya qarşı təcavüzkar müharibəsini nəzərə alaraq, “Qazprom”dan qaz alışının dayandırılması geridönülməz hesab edilməlidir.

Yekun olaraq, Polşa Avropanın enerji de-russifikasiyası səylərinə öncülük edir, lakin əhəmiyyətli iqtisadi itkilər vermədən prosesi başa çatdırmaq üçün hələ də Avropa İttifaqının dəstəyinə ehtiyacı olacaq. Bir tərəfdən, Polşa hökuməti Avropa Komissiyasının kömür embarqosunun müsbət qiymətləndirilməsinə və bunun hüquqi deyil, daha çox siyasi əsaslara əsaslana biləcəyinə ümid edir. Digər tərəfdən, əgər strategiya Aİ-nin birgə yanacaq bazarına əhəmiyyətli nəticələr gətirəcəksə, Polşanın 2022-ci ilin sonuna kimi Rusiya xam neftinin idxalına qoyulan qadağaya qoşulması üçün digər Avropa neft emalı zavodlarına ehtiyacı olacaq.

Avropa bu məsələlərdə nə qədər tez yekdilliyə nail olsa, Kreml Ukraynaya qanunsuz və dağıdıcı hücumunu dayandırmaq üçün bir o qədər ciddi iqtisadi təzyiq hiss edəcək.