İnsanların çoxu kibertəhlükəsizlik haqqında yanlış düşünür. Bir konsepsiya olaraq, kibertəhlükəsizlik qəsdən, birbaşa və fiziki olan “təhdid” anlayışlarından çox asılı olaraq qalır. Bu, Qərb, xüsusən də Şimali Amerika mədəniyyətinə uyğundur. Üstəlik, biz kiberməkanda qarşılıqlı əlaqəmizin nəticələrini az qiymətləndirmişik. Nəticədə, biz pis strategiya və pis siyasətlə, o cümlədən fərdi səviyyədə, eləcə də beynəlxalq siyasi nəticələrdə artan zərər riski ilə qarşı-qarşıyayıq.

(III yazı. II yazını BURADAN oxuya bilərsiniz)

Son beş il ərzində əksər amerikalı aparıcı jurnalistlərin və akademiklərin danışdığı “Böyük Güclər Yarışı”nın yeni dövrü başlayıb. Birləşmiş Ştatlarla (və onun müttəfiqləri) Çin və Rusiya arasında getdikcə daha mürəkkəb və narahatedici silahlı qarşıdurma var. 2022-ci ilin fevralında Rusiyanın Ukraynaya qarşı başlatdığı mahribə bizi 1991-ci ildə Soyuq Müharibənin sonunda yaranan gözləntilərimizin aldanma və axmaqlıq olduğu reallığına oyadıb. Demokratik ideyanın universal cəlbediciliyinin kortəbii olaraq xeyirxah Yeni Dünya Nizamının formalaşmasına imkan verməyəcəyi aydın deyil.

Rusiya əhalisinin “qismən səfərbərliyi”, böyük silah itkiləri, habelə iqtisadi və büdcə balanssızlığından sonra Moskva tam iqtisadi səfərbərliyin qaçılmaz perspektivi ilə üz-üzədir. Oktyabrın 19-dan Krım istisna olmaqla, rəsmən ilhaq edilmiş Ukrayna ərazilərində hərbi vəziyyət tətbiq edilib və Rusiyanın digər regionlarında hərbi vəziyyətin mümkün tətbiqi və iqtisadi səfərbərlik üçün müxtəlif rejimlər yaradılıb. Eyni zamanda, Moskva meri Sergey Sobyanin Rusiya Dövlət Şurasının dövlət və yerli idarəetmə komissiyasının rəhbəri kimi bu sərəncamların icrasında müxtəlif regional səylərin əlaqələndirilməsinə cavabdeh təyin edilib.

Rusiya və Ukrayna arasındakı müharibə Rusiyanın sanksiyalara cavab vermək üçün kiberhücumlardan istifadə edə biləcəyi, münaqişə və onun nəticələrinin Rusiyanın kiberməkanda strategiyasını necə yenidən formalaşdıra biləcəyi ilə bağlı beynəlxalq narahatlıqlara kifayət qədər diqqət çəkib. Həmin debatlarda mərkəzi istinad nöqtəsi Şimali Koreyadır, bu dövlət uzun müddətdir kiber münaqişələrdə həm iqtisadi, həm də siyasi motivləri qarışdıran, girov ziyanı və ya gözlənilməz nəticələr üçün az narahatlıq göstərən hücumlarla mürəkkəb təcavüzkar hesab olunur. “Truesec” təhlükəsizlik firmasının son təhdid kəşfiyyatı hesabatında belə bir fərziyyə irəli sürülür ki, Rusiyaya qarşı sanksiyalar onun “təcrid olunmuş yaramaz dövlət” kimi fəaliyyət göstərməsinə səbəb ola bilər. Onlar hücum kiber strategiyasını daha çox Şimali Koreya ilə uyğunlaşdıra, pul oğurlamaq üçün kiberhücumlardan, eləcə də kəşfiyyat məlumatlarından istifadə edə bilərlər.

Müxtəlif səviyyədə avtonomluğa malik Pilotsuz Uçuş Aparatları (PUA) dünyanın müasir ordularında istifadə edilən adi silahlara çevrilib. Müxtəlif hava, dəniz və yer formalarında insansız platformalar geniş spektrli rolları yerinə yetirmək üçün istifadə olunur. Bununla belə, Süni Zəka (SZ), robototexnika və məlumatların sintezi kimi yeni texnologiyalarda irəliləyişlər çoxlu sayda insansız sistemlərin koordinasiyalı və reaktiv şəkildə işləməsini təmin etməklə inqilab edə bilər. Əgər tam işlənib hazırlanarsa, bu konsepsiya dərin taktiki və strateji təsirlərə malik ola bilər; ola bilsin ki, 21- ci əsrdə müharibənin təbiətini dəyişəcək.

Aprelin 26-da Varşavada “Belarus Analytical Workroom” qeyri-hökumət təşkilatının rəhbəri Andrey Vardomatski öz qrupunun martın ortalarında 1000 belarus arasında keçirdiyi telefon sorğusunun nəticələrini açıqlayıb. Sorğuda iştirak edənlərin yalnız 24 faizi Ukraynada müharibənin başlamasında Rusiyanın məsuliyyət daşıdığını bildirib. 20 faiz ABŞ-ı, 18 faiz Ukraynanı, 12 faiz Şimali Atlantika Müqaviləsi Təşkilatını (NATO), 2 faiz isə Avropa İttifaqını ittiham edib. Başqa sözlə, 52 faiz günahı Qərb və Ukraynanın boynuna atıb. Ancaq bir az fərqli sorğu göstərdi ki, 50 faiz Rusiyanın hərəkətlərini bəyənmir, 43 faiz isə onları bəyənir. Müqayisə üçün qeyd edək ki, hələ 2014-cü ildə belarusların 60 faizindən çoxu Rusiyanın Krımı ilhaqını dəstəkləyib.

Vaşinqton məlumat, kiber və texnologiyanı Yaxın Şərqdəki xarici siyasətinin mərkəzinə inteqrasiya etməlidir. Hazırda Birləşmiş Ştatlar Yaxın Şərqi özünün əsas maraq mərkəzi kimi prioritetləşdirir və bütün dünyada strateji diqqətini əsas yüksələn rəqibi Çinə yönəldir. Çinin aparıcı geostrateji təsir alətlərindən biri Pekinin texnologiya və innovasiya siyasətindən istifadə etməsidir. Pekinin geotexnoloji təsiri demək olar ki, indiyədək görünməyən və ənənəvi hərbi ekspansionizmdən istifadə etmədən Çini qlobal geosiyasətdə əhəmiyyətli oyunçu kimi yerləşdirməyi hədəfləyir. Pekin aktiv 5G diplomatiyası, texnologiya infrastrukturu və təhsili vasitəsilə geotexnoloji təsir yaradır.

Bir müddət əvvəl Peyk Əleyhinə Silahların (PƏS) sınaqdan keçirilməsi tərksilah tərəfdarları olan şəxslər arasında müzakirələrin mərkəzi hissəsində idi. Onlar kosmosun döyüş meydanına çevrilməsi və bəşəriyyət üçün yararsız hala salınmasından narahatlıqlarını ifadə ediblər.

Fevralın 24-də Moskvanın Ukraynaya qarşı başladığı müharibə Rusiyanın militarizminin və müstəmləkə ekspansiyasına meylinin aradan qalxmadığını əyani şəkildə nümayiş etdirdi. Bu da öz növbəsində iqtisadi artımın və böyük beynəlxalq təşkilatlara daxil olmanın Rusiyaya sabitlik və normallaşma gətirəcəyi fikrini dəstəkləyən arqumentlərin böyük ölçüdə iflasa uğradığını göstərir.

Hibrid müharibə kontekstində dezinformasiyanın istifadəsini başa düşmək üçün yeni qərar-analiz yanaşması lazımdır. Ukraynadakı müharibədə iki fərqli rəqabət aparan cəmiyyət var: açıq və qapalı. Bununla belə, bu rəqabətin kritik xüsusiyyətlərini tək bir təhlil çərçivəsində istifadə edərək başa düşmək mümkün deyil. Əvəzində müasir hibrid təhdidlərə güclü siyasət reaksiyası yaratmağa kömək etmək üçün çoxsaylı alətlər inteqrasiya edilməlidir.