Texnologiyanın tətbiq sahələrinə görə istiqamətləndirilməsi – STRATEJİ BAXIŞ

Cənub-Şərqi Avropa və Afrikada daha kiçik miqyaslı qaynar münaqişələr və ya təhlükəli böhranlar davam edərkən, Asiya-Sakit okean regionunda qlobal müharibəyə səbəb ola biləcək mümkün qaynar münaqişənin yaxınlaşdığı bildirilir. Bu güvənsiz mühitdə ölkələr texnoloji yeniliklərə yetişməyə, resurslarını tədqiqat və inkişafa yönəltməyə və oyunu dəyişdirici ola biləcək ən son texnologiyaları mümkün qədər tez tətbiq etməyə çalışırlar.

Əldə olunacaq cığır açıcı və hətta dağıdıcı yeni texnologiyaların müharibənin formasını da dəyişdirərək təmin etdiyi üstünlüklə müharibədə say baxımından və resursları ilə daha üstün təhdidlərə qarşı bir “offset” strategiyası yaratdığı qəbul edilir. “Offset” strategiyasının məqsədi təhdidlərə qarşı çəkindirici qüvvə əldə etmək və lazım gəldikdə təhlükəni aradan qaldıra biləcək texnoloji üstünlüyə əsaslanan hərbi gücə sahib olmaqdır.

İkinci Dünya müharibəsində radar texnologiyasının və müasir komanda və idarəetmə sistemlərinin qabaqcıllarından olan hava məkanının idarə edilməsi daha üstün bir hava gücünə qarşı Britaniya uğrunda döyüşdə qalibiyyəti təmin edərək, Britaniyanın işğalının qarşısını aldı. Kriptoqrafiyaya və zenit mərmilərinə tətbiq olunan RF yaxınlığında partlayış texnologiyası Sakit Okean müharibəsində qalib gəlməyə kömək etdi.

İkinci Dünya müharibəsinin əvvəlində innovativ və yaxşı təlim keçmiş insan resursuna və çığır açan texnologiyalara malik olmasına baxmayaraq, texnologiya idarəçiliyindəki səhvlərə görə məğlub olan ölkələr öz dəyərli alim və mühəndislərinin paylaşılmasının, innovativ layihələrinin, AR-GE laboratoriyalarının, hətta supersəs külək tunellərinin və sənaye obyektlərinin sökülməsinin şahidi olublar.

Qərb Bloku Soyuq müharibə dövründə adi qüvvələrin say üstünlüyünə qarşı taktiki nüvə silahları hazırladı (Birinci “Offset”). Vyetnam müharibəsi ilə komanda-nəzarət sistemlərinin inkişafı və dəqiq idarə olunan silahların əvvəlcə Vyetnamda, sonra Körfəz müharibəsində istifadə olunmağa başlaması İkinci “Offset” kimi müəyyən edilir. İkinci “Offset” Şərq Blokunu qalib gələ bilməyəcəyinə inandırdı və bununla da Soyuq müharibədə döyüşsüz qalibiyyəti təmin etdi. Nəticədə SSRİ parçalandı və Varşava Müqaviləsi Təşkilatı dağıldı.

İkinci minilliyin əvvəlində Rusiya və güclənən Çinə qarşı çəkindiriciliyi qorumaq üçün maşın öyrənməsi və Süni Zəka (SZ), insan-maşın əməkdaşlığı və şəbəkə tərəfindən dəstəklənən avtonom silahlar kimi qabaqcıl texnologiyalara əsaslanacaq Üçüncü “Offset” yaradılıb. İlk iyirmi ildə təkcə Çin deyil, Türkiyə, Koreya, Hindistan və İran kimi dövlətlərin də bu və digər qabaqcıl texnologiyalarda əhəmiyyətli irəliləyişlər əldə etdikləri, mülki və müdafiə sektorlarında əsaslı yeniliklərə nail ola bildikləri görüldü.

Texnologiyaların yayılmasının qarşısını almaq səyləri, gözləntilərin əksinə olaraq, rəqabət qabiliyyətli və innovativ həllərin tapılmasına səbəb olur. Ölkələr yeni texnologiyalar əldə etmək və yeni texnologiyalar inkişaf etdirərək qabaqcıl və rəqabətədavamlı olmaq üçün təkbaşına və ya beynəlxalq qruplar yaradaraq, rəqabət aparırlar. ASELSAN və Türkiyə müdafiə sənayesinin bu günə çatdığı nöqtədə ASELSAN-ın Türkiyə Silahlı Qüvvələrinə təhvil verdiyi və xaricə ixrac etdiyi quru/dəniz/hava platformaları daha əvvəl az sayda ölkənin dəyərləndirə bildiyi yeni texnologiya inkişaf imkanları təqdim edir.

ASELSAN-ın öz platformalarına inteqrasiya etdiyi komanda idarəetmə, rabitə, Radioelektron Mübarizə (REM), naviqasiya, sensor və silah sistemləri sahədə istifadəsi və əks əlaqəsi ilə etibarlılığını və möhkəmliyini artırır, lakin sahədə sürətlə dəyişən ehtiyaclar təcili və uyğun həllər üçün çox qısa müddətdə yeni texnologiyaların hazırlanmasını və sahədə sınaqdan keçirilməsini tələb edir. Türkiyə Pilotsuz Uçuş Aparatı (PUA) istehsalı və ixracı üzrə dünyanın qabaqcıl ölkələrindən biridir. Bu sahədəki səriştəsi ilə Suriya, Liviya, Azərbaycan və Ukraynada müasir müharibə strategiya və taktikalarına təsir edəcək uğurlarda böyük rol oynayıb.

PUA istehsalını pozmaq üçün edilən müdaxilələr komponentlərin yerli/milli nisbətinin artmasına və elektro-optik ilə əlaqəli texnologiyaların və məhsulların dərhal hazırlanaraq sahəyə köçürülməsinə imkan verdi. ASELSAN və digər müdafiə sənayesi paydaşları PUA-lardan, eləcə də təyyarələrdən atıla bilən çəki, döyüş başlığı, mənzil və idarəetmə texnikalarında müxtəlif tapşırıqlara uyğun seçimlər təklif edən ağıllı sursatlar hazırlayıb və istehsal ediblər.

SAR və AESA radar sistemləri ilə elektro-optik sistemlərlə yanaşı, PUA-larda istifadə üsulunu və sahələrini dəyişdirəcək sensor sistemlərin inkişaf etdirilməsi səyləri davam edir. Qabaqcıl kommunikasiya texnologiyaları ilə aparılacaq tədqiqatlar əməliyyat konsepsiyalarını dəyişdirəcək və çoxlu sayda PUA-nın təyyarə/dəniz və quru platformaları ilə əməkdaşlıq mühitində fəaliyyət göstərməsinə imkan verəcək.

PUA-ların hər biri yeni texnologiyalar üzrə ixtisaslaşıb, lakin onların müxtəlif vəzifələrdə istifadəsini təmin edəcək podların hazırlanmasına REM, sualtı müdafiə (sonobuoy) və fasiləsiz əlaqəni təmin edən LTE/baza stansiya podları ilə başlanılıb. Geniş ərazi/çox spektral görüntüləmə, etibarlı/sürətli rabitə və SZ-dərin öyrənmə/platformada emal kimi yeni texnologiyaların insansız platformalara ötürülməsi üçün PUA missiyası ilə konfiqurasiya edilmiş podların hazırlanması vacibdir.

Türkiyənin İnsansız Dəniz Platformaları (İDP) artıq mövcud sensor və silah sistemlərinin inteqrasiyası ilə qlobal müdafiə sənayesi mətbuat və sərgilərində izlənilən mövzulardan birinə çevrilib. Sualtı qayıqlara qarşı döyüş və Hava Hücumundan Müdafiə (HHM) kimi vəzifələr yüksək texnologiyalı həllərin işlənib hazırlanmasına və inteqrasiyasına imkan verir. Verilən bir neçə nümunədən başqa, ASELSAN hərbi və mülki sahələrdə sahədə tətbiq olunacaq bir çox texnologiya hazırlayır və bu texnologiyalardan istifadə edərək, innovativ məhsul və sistemlər istehsal edir. ASELSAN-ın korporativ strategiyasında qarşıya qoyulan hədəflər diqqət yetiriləcək texnologiyaları müəyyənləşdirir.

Qədim və müasir döyüş taktikalarından biri olan aldatma, çoxlu say/çoxyönlü hücum üsulları ilə birlikdə təhdidlərin müxtəlifliyinin artması və aşkarlama/diaqnoz/tədbir görmə vaxtlarının qısalması, çoxlu sayda sensordan axan məlumatın insan qabiliyyətlərini aşan qiymətləndirmə yükü SZ texnologiyalarının, dərin öyrənmə və uzaqdan ani qərar qəbul etməyə imkan verəcək avtonomluğun hərbi sahədə də tətbiqini sürətləndirir.

SZ-nin bəzən inkişaf etdirən və istifadə edən tərəfin də gözləmədiyi/istəmədiyi nəticələrə gətirib çıxarması narahatlığı ilə inkişaf fəaliyyətlərinin dayandırılması və ya məhdudlaşdırılması səyləri başladılsa belə, bu tədbirlərdə bütün tərəflərin iştirakını təmin etməyin mümkün olmayacağını da proqnozlaşdırmaq olar. Rəqəmsal Transformasiyanın böyük verilənlər, dərin öyrənmə və rəqəmsal modelləşdirmə və rəqəmsal əkizlər kimi əsas elementləri müdafiə sənayesi, aviasiya və mülki sektorlardakı şirkətlərin dizayn, istehsal və sınaq fəaliyyətlərini daha səmərəli, daha az xərcli və daha qısa müddətli etdiyi üçün sürətlə genişlənir.

Müdafiə sənayesi şirkətləri mürəkkəb sistemlərin dizaynı və simulyasiyası, sistemlərin qarşılıqlı işləmə qabiliyyətinin nümayiş etdirilməsi, istehsalda avtomatlaşdırmanın artırılması, həyat dövrünün sonrakı mərhələlərində qarşılaşa biləcək texniki xidmət tələblərinin erkən tanınması, istifadəçi təlimi sahələrində istifadə edərək, xərclərin azaldılması və məhsulların/sistemlərin bazara/xidmətə daxil olma müddətlərinin qısaldılmasını təmin edir.

“Flying it before you build it” - Hazırlamadan əvvəl uçurmaq müdafiə və aviasiya sənayesinin rəqəmsal transformasiya hədəfini ümumiləşdirir. “Northrop Grumman” tərəfindən hazırlanmış yeni nəsil B-21 stels tipli bombardman təyyarəsi rəqəmsal transformasiyanın rəqəmsal mühəndislik, bulud hesablamaları, böyük verilənlər və virtual reallıq/artırılmış reallıq kimi vasitələrinin istifadə etdiyi bir nümunə yaradır.

1970-ci ildə NASA tərəfindən “Apollo-13” üçün hazırlanmış rəqəmsal əkizdən başlayaraq, “Boeing” və “Saab” şirkətləri tərəfindən hazırlanmış ET-7 “Red Hawk” reaktiv təlim təyyarəsi və “Airbus”un A330 MRTT layihəsi ən çox xatırlanan rəqəmsal əkiz tətbiqlər arasında sayıla bilər.

ASELSAN-da davam edən “Siper” layihəsində inkişaf işlərində sistem səviyyəsində rəqəmsal əkiz metodu tətbiq edilir. Hər mərhələdə yeni komponentlərin rəqəmsal modelləri HHM sisteminə əlavə edilir və hədəflənmiş sistemin performansı sahəyə getməzdən əvvəl laboratoriyada sadiq rəqəmsal əkizlər üzərində yoxlanılır. Bu üsul sahədə qarşılaşıla biləcək xətaların əvvəlcədən aşkar edilərək düzəldilməsi, atış ssenarisinin təkrar-təkrar simulyasiya edilməsi və ardıcıl əməliyyatların sınaqdan keçirilməsi və sahədə həyata keçiriləcək bahalı, uzunmüddətli sınaqların azaldılmasını təmin edir.

Sahədən və sınaqlardan əldə edilən məlumatlarla da rəqəmsal əkizlərin gücləndirilməsi istiqamətində işlər davam edir. Davam edən müharibədə hər iki tərəfin kifayət qədər sayda silah, nəqliyyat vasitəsi və sursat təmin edə bilməməsi istehsal, maddi-texniki təminat və təmirin, eləcə də texnoloji üstünlüyün vacibliyini göstərir. Dizayn/inkişaf və istehsal mərhələlərini qısaltma, avtomatlaşdırma və keyfiyyəti yüksəltmə, tədarük zəncirinin idarə edilməsini təkmilləşdirmə və proqnozlaşdırıcı texniki xidmət tətbiqləri ilə rəqəmsal transformasiyanın gəlirlilik və səmərəliliyi artıran təsirlər görünməyə başlayır.