Rusiya üçün “Morgentau Planı”: Putindən sonrakı Rusiya ilə münasibətdə hansı səhvlərdən qaçmaq lazımdır? (III YAZI)

İkinci hissədə Rusiyanın hərbi potensialını məhdudlaşdıran və militarizmi yumşaldacaq konkret addımlar və təşəbbüslər müzakirə edildi. Burada daha iki vacib məsələyə toxunulacaq: Rusiya imperializmini necə məhdudlaşdırmaq və Moskvanın resurslara əsaslanan və dərin korrupsiyalaşmış iqtisadiyyatını necə düzəltmək.

Rusiyanın imperiya həvəsini məhdudlaşdırmaq baxımından iki əsas məqsəd güdülməlidir. Birinci, maksimalist məqsəd Rusiya Federasiyasının etnik-dini zəmində tam dekolonizasiyası və bölünməsidir. Müəyyən dərəcədə, bu ssenari daha çox Morgentau Planı kimi tanınan Almaniya üçün 1944-cü ildə Təklif olunan Təslim Sonrası Proqramı ilə müqayisə edilə bilər. Avrasiya üzrə ekspert və Ceymstaun Fondunun analitiki Pol Qobl qeyd edir ki, Rusiya parçalanmağa başlayarsa, biz də ortaya çıxan hissələr arasında fərq qoymalı olacağıq: “Regionalizm növbəti rus inqilabının çöküşünün millətçiliyi olacaq. Güman edirəm ki, müxtəlif qurumlar meydana çıxacaq, onların yarıdan çoxu indi “əsasən ruslar”ın olduğu ərazilərdə olacaq. Bəziləri konfederasiyalar, hətta federasiyalar təşkil edəcək, lakin parçalanma reinteqrasiyadan əvvəl olmalıdır. İndi reinteqrasiyanı təşviq etmək daha da xaotik gələcək üçün reseptdir”.

Eyni mənada “Ceymstaun” baş elmi işçisi Yanuş Buqayski əlavə edib: “Yalnız 83 federal vahidin sakinləri öz inzibati ərazilərinin statusu ilə bağlı qərar verə bilərlər. Qərb hökumətləri Rusiyanı parçalaya bilməz, onlar yalnız diplomatik və iqtisadi yardım təklif etməklə və ya müəyyən regionlar və ya respublikalar arasında münaqişələr yarandıqda vasitəçilik təklif etməklə prosesin mümkün qədər dinc olmasına kömək edə bilərlər. Vaşinqton və Brüssel həmçinin münaqişənin yayılması, qaçqın axını, etnik və ya dini qohumluğun qorunması üçün Rusiya ilə həmsərhəd olan bütün ölkələrlə yaxından işləməlidir. Bütün nəzərdə tutulan ssenarilər üçün gündəm müəyyən etməklə və silahlı münaqişə risklərini minimuma endirməklə Rusiyanın dağılmasını idarə etmək üçün beynəlxalq əlaqələndirmə komitəsinin yaradılmasını planlaşdırmağa indidən başlamaq lazımdır”.

Bununla belə, belə bir planın uğurla həyata keçirilməsi ehtimalı çox azdır. Ukraynaya qarşı müharibə, Rusiyanın törətdiyi digər beynəlxalq cinayətlər ilə yanaşı, bariz şəkildə nümayiş olunduğu kimi, Kremlin Qərbin siyasi-intellektual dairələrində hələ də bəzi tanınmış apoloqları və üstüörtülü tərəfdarları var.

İkinci, minimalist məqsəd Rusiyada daha sərbəst, konfederasiya tipli inzibati siyasi quruluşu təmin etmək ola bilər. Bu ssenaridə federal mərkəz digər sərhəd və etnik cəhətdən rus olmayan bölgələr üzərində qeyri-məhdud və qeyd-şərtsiz nəzarəti həyata keçirə bilməyəcək. Buqayski qeyd edir: “Rusiya daxilində həqiqi federalizm və mərkəzsizləşdirmənin dəstəklənməsi və milli respublikaların, eləcə də suveren regionların ayrılmaq və beynəlxalq əlaqələr qurmaq hüquqları təmin edilməlidir”.

Ceymstaun prezidenti Qlen Hovard bildirir ki, ABŞ vəziyyəti nəzarətdə saxlamalı və hansı yeni dövlətlərin yarana biləcəyini qiymətləndirməlidir, çünki Rusiyanın daxilində parçalanma baş verərsə, Moskvanın periferiya üzərində nəzarəti həyata keçirməsinə mane yaranarsa, parçalanma getdikcə qaçılmaz olacaq: “Dağıstan və Şimali Qafqaz kimi bölgələr yeni müstəqil dövlətlərə çevrilə və ya 1919-1920-ci illərdəki kimi Şimali Qafqaz Federasiyasının bir hissəsi ola bilər”.

Bu minimalist məqsəd çərçivəsində üç əlavə təşəbbüs tamamlanmalıdır. Birincisi, Rusiyanın Murmansk vilayətində şimaldan cənuba Krasnodar diyarına qədər uzanan qərb sərhəd rayonları tamamilə silahsızlaşdırılmalıdır. Bundan əlavə, Rusiyaya hər hansı formada yenidən hərbiləşdirməyə qadağa qoyulmalıdır. Bəlkə də bu məqsədin həyata keçirilməsinə nəzarət edə biləcək daimi hərbi monitorinq missiyasının yaradılması məqsədəuyğun olardı. İkincisi, Arktika bölgəsi və xüsusilə Şimal Dəniz Yolu tamamilə silahsızlaşdırılmış, nüvəsizləşdirilmiş və beynəlxalq əlçatan bir əraziyə çevrilməlidir. Üçüncüsü, Ukraynanın qanunsuz ilhaq edilmiş hissələri ilə yanaşı, Gürcüstan və Moldovanın əraziləri, habelə Avropanın mərkəzində yenidən rus hərbi qalasının yaranmasının mümkünsüzlüyünü təmin etmək üçün Kalininqrad vilayəti Rusiyadan geri alınmalıdır.

İqtisadi sahədə Rusiyaya gəldikdə, Kremlin hazırkı Ukraynaya qarşı müharibə aparmaq qabiliyyətini azaltmaq və ölkənin xammaldan strateji asılılığa düşmək perspektivindən qaçaraq müharibədən sonrakı iqtisadiyyatını yenidən qurmağa imkan verən aşağıdakı addımlar atılmalıdır.

Ümumilikdə Rusiyanın təbii ehtiyatlarına, xüsusən də bərpa olunmayan enerjiyə qiymət həddi ən effektiv həllərdən biri olardı və tətbiq edilməlidir. Bununla əlaqədar olaraq, Polşa və Baltikyanı ölkələr artıq neftin bir barelinin qiymətinin 30 dollar səviyyəsində məhdudlaşdırılmasını təklif ediblər. İdeal olaraq, Rusiyanın enerji resurslarına tam qadağa qoyulmalıdır. Bu arada, digər neft və qaz istehsalçıları Rusiyanı əsas təchizatçı kimi əvəzləmək üçün səylərini gücləndirməlidirlər.

Beynəlxalq ictimaiyyət “paralel idxal” kanallarının kəsilməsini təmin etməlidir. Qanunu pozanlara qarşı daha sərt iqtisadi sanksiyalar da tətbiq edilməlidir.

Rusiyaya mikroelektronika və digər həssas texnologiyaların tədarükü müharibənin sonuna qədər kəsilməli və yalnız hərbi məqsədlər üçün istifadə edilmədiyi təqdirdə bərpa edilməlidir. Ümumiyyətlə, elmi əməkdaşlıq, xüsusilə yüksək texnologiyalı və həssas sənaye sahələrində, yalnız mülki məqsədlərlə məhdudlaşdırılmalıdır, belə əməkdaşlıq yalnız müharibə başa çatdıqdan və əvvəllər qeyd olunan bütün şərtlər həyata keçirildikdən sonra bərpa olunur.

Ukraynada müharibə başa çatdıqdan və bütün əsas şərtlər yerinə yetirildikdən sonra, hansı ərazi formasında olursa-olsun, Rusiyaya normallaşma yoluna yenidən başlamaq şansı verilməlidir. Bunun uğur qazanması üçün Rusiya cəmiyyəti qanunun aliliyinin qəbulunu azad bazar kapitalizmi ilə birləşdirməlidir. Hər ikisini güclü mülkiyyət və biznes sahibləri sinfi, habelə kollektivizm ideyalarından və kor-koranə etibardan imtina etmiş sahibkarlar olmadan təsəvvür etmək mümkün deyil.