Rusiya üçün “Morgentau Planı”: Putindən sonrakı Rusiya ilə münasibətdə hansı səhvlərdən qaçmaq lazımdır? (II YAZI)

Rusiya qismən parçalanmaya və hazırkı siyasi rejiminin dağılmasına doğru gedir, bu proses Rusiyanın Ukraynaya qarşı seçdiyi müharibə ilə daha da sürətlənib. Rusiyanın Ukraynada hərbi məğlubiyyəti ehtimalı olduqca realdır, belə olan halda Rusiya militarizmi məsələsini həll etmək üçün tarixi şans özünü göstərir. Beləliklə, Rusiyanın əsas dağıdıcı qüvvələrindən birini - onun militarizmə doğru tarixi hərəkətini yumşaltmaq və zərərsizləşdirmək üçün müəyyən tədbirlər həyata keçirilməlidir. Rusiyanın demilitarizasiya yolu ilə “normallaşması” prosesinə başlamaq üçün iki şərt yerinə yetirilməlidir.

Birincisi, öz xeyri və qonşularının təhlükəsizliyi naminə Rusiya Ukraynaya qarşı apardığı müharibədə tam hərbi məğlubiyyətə uğramalıdır. Bu, mövcud siyasi rejimin dağılması və Rusiyanın adi hərbi potensialının kəskin şəkildə azalması ilə nəticələnə bilər. Bunun üçün Ukrayna qüvvələri bütün lazımi avadanlıqlarla, o cümlədən müasir hava hücumundan müdafiə sistemləri, artilleriya sistemləri, yaylım atəşli reaktiv sistemlər, döyüş tankları, zirehli personal daşıyıcıları, piyadaların döyüş maşınları, döyüş təyyarələri və tələb olunan miqdarda gəmi əleyhinə raketlərlə təmin edilməlidir. Bundan əlavə, Ukrayna gecikmədən dərhal Şimali Atlantika Müqaviləsi Təşkilatına (NATO) üzv qəbul edilməlidir.

Bundan əlavə, davamlı silah tədarükü Moskvanın hazırkı siyasi rejimi çökənə qədər onun beynəlxalq təcridinin sərtləşdirilməsi ilə müşayiət olunmalıdır. Yeni (əvvəlcədən elan edilmiş) iqtisadi sanksiyaların tətbiqi Rusiyanın, ilk növbədə, terrorizmin himayədarı olan dövlət kimi tanınmasına əlavə edilməlidir – bu, Avropa Parlamenti, NATO Parlament Assambleyası, Avropa Şurası Parlament Assambleyası və Avropa Şurası Parlament Assambleyası tərəfindən artıq atılmış addımdır. Bunun ardınca Rusiyanın terrorçu dövlət kimi tanınması lazımdır.

İkinci şərt, müharibədən sonrakı Rusiyanın aşağıdakı 4 təşəbbüsdən ibarət hərtərəfli və beynəlxalq nəzarət altında olan demilitarizasiya proqramını keçməsi ehtiyacını ehtiva edir:

1. Müharibədən sonrakı istənilən sülh müqaviləsində Rusiyanın məğlubiyyətinin hüquqi etirafı aydın şəkildə ifadə edilməlidir. Müharibə cinayətlərinin qızışdırılmasında, başlanmasında və aparılmasından məsul olan hərbi cinayətkarları, əsas təbliğatçıları, müharibə tərəfdarı olan siyasi elitaları, ziyalıları və hərbi sənaye kompleksinin nümayəndələrini mühakimə etmək üçün böyük beynəlxalq tribunal aparılmalıdır. Lakin lazımi kütləvi lüstrasiya prosesi olmadan bu addım Rusiya cəmiyyətinin daha geniş təbəqələri ilə mübarizə aparmaq üçün kiçik bir tədbir olacaq. Bununla da beynəlxalq ictimaiyyəti “Rusiyanı alçaltmaq” qorxusu narahat etməməlidir. Əvəzində bu addımların yerinə yetirilməməsi qaçılmaz olaraq Rusiya təbliğatının müharibənin əsl mahiyyətini, köklərini və nəticələrini təhrif etməsinə gətirib çıxaracaq, bu da ölkədə revanşizmin, militarizmin yenidən doğulmasına və anti-Qərb əhval-ruhiyyəsinin güclənməsi ilə nəticələnə bilər.

2. Rusiya Ukraynanın müharibədən sonrakı bərpasına görə iqtisadi məsuliyyət daşımalıdır. Ukrayna prezidenti Zelenskinin 2022-ci ilin mart ayının əvvəlində qeyd etdiyi kimi, Rusiya “təzminat” sözlərinin mənasını öyrənməyə başlamalıdır. Maddi kompensasiya olmadığı təqdirdə, Rusiyanın böyük təbii sərvətləri əvəzedici kimi istifadə edilə bilər.

3. Beynəlxalq ictimaiyyət rus gənclərinin davam edən indoktrinasiya və kütləvi hərbiləşdirilməsinin dayandırılmasına əmin olmalı və bu prosesin nəticələrini aradan qaldırmalıdır. 2014-cü ildən sonra başladılan Rusiyanın həm ölkə daxilində, həm də Ukraynanın işğal olunmuş ərazilərində gəncləri hərbiləşdirməyə yönəlmiş aqressiv addımı, görünür, öz kulminasiya nöqtəsinə çatır. Hal-hazırda Rusiya hakimiyyəti gənc ruslar arasında anti-Ukrayna və anti-Qərb əhval-ruhiyyəsini yaymaq və gücləndirmək məqsədi ilə məktəb dərsliklərinə “xüsusi hərbi əməliyyat” adlandırılan “məlumat”ı tələm-tələsik daxil edir. Rusiyanın 1991-ci ildən sonrakı transformasiyası (uğursuzluqla nəticələnib) nümunəsinə əsasən, Rusiya cəmiyyətinin özəyini sovet əsilli və indoktrinasiya edilmiş şəxslərin təşkil etdiyi bir vaxtda əminliklə demək olar ki, təbliğat altında böyüyən gənc ruslar uzun illər digər gənc rusların həm düşüncə tərzinə, həm də dünyagörüşlərinə davamlı təsir göstərəcək ağır psixoloji travmaya məruz qalıblar. Buna görə də, Rusiya tarixinin sovet dövründən gələn mif və yalanlarını hədəfə alan kütləvi desovetizasiya proqramının işə salınması vacib olacaq.

4. Təcavüzkar rus militarizminin və ekspansionizminin yenidən ortaya çıxmasını çox az ehtimal edəcək hərbi tədbirlərə ehtiyac var. Rusiyanın nüvə silahlarının ləğvi və onların gələcək inkişafının qadağan edilməsi ilə yekunlaşacaq hərtərəfli demilitarizasiya proqramına əlavə olaraq, Mərkəzi və Şərqi Avropa dövlətləri ilə regional müqavilələr və ittifaqlar sistemi yaradılmalıdır. Polşa və Ukrayna ümumi təhlükəsizlik, iqtisadi inkişaf, infrastruktur əlaqəsi, habelə ABŞ və NATO ilə sıx koordinasiyaya diqqət yetirəcək regional təşəbbüsün əsasını təşkil edə bilər. Təhlükəsizlik formatının necə olacağına bu formata daxil olmaq istəyən bütün dövlətlər (məsələn, Estoniya, Latviya, Litva, Polşa, Ukrayna, Çexiya, Slovakiya və Rumıniya) qərar verəcək. Bu, NATO modelinə əsaslanan hücum halında qarşılıqlı müdafiənin regional versiyasını əhatə edə bilər. Belarus, Moldova, Bolqarıstan və Macarıstan da bəzi regional formatlarda iştirak edə bilər. Məqsəd təkcə Rusiyanın potensial revanşizminin qarşısını almaq deyil, həm də regional əməkdaşlığın və iqtisadi artımın gücləndirilməsi üçün effektiv formatın yaradılması olacaq. Bununla da, “Üç Dəniz Təşəbbüsü” kimi bir sıra mövcud təşəbbüslər əhəmiyyətli dərəcədə inkişaf etdirilə bilər.