Rusiya üçün “Morgentau Planı”: Qərb Sovetlər dağılanda hansı səhvlərə yol verdi? (I YAZI)

Ukraynaya qarşı müharibə Rusiyanın həqiqətən də Avropanın təhlükəsizliyi üçün bir nömrəli təhdid olduğu reallığını bir daha vurğuladı. Bundan əlavə, münaqişə Moskvanın öz təbliğatı ilə Kremlin Qərbdəki açıq və susqun tərəfdarları tərəfindən məharətlə hazırlanmış Rusiyanın müharibədən əvvəlki imici ilə acınacaqlı reallıq arasında heyrətamiz uyğunsuzluğu üzə çıxardı. Belə ki, Rusiya dərin korrupsioner, kriminallaşmış, iqtisadi cəhətdən zəifləmiş və hərbi cəhətdən arxaik bir ölkədir.

Bu arada iqtisadi sferada təsirinin yaxın aylarda çox daha güclü təsir bağışlayacağı ehtimal edilən beynəlxalq sanksiyalar indi yavaş-yavaş Rusiyanı boğur, nəticədə həyat səviyyəsi aşağı düşür və xarici investorlar qaçır. Bundan açıq şəkildə narahat olan Moskva “Gosplan 2.0” modelində öz əksini ən yaxşı tapmış komanda-inzibati metodların gücləndirilməsini bir vasitə kimi nəzərdən keçirdi. Hələlik Türkiyənin əsas rol oynadığı “paralel idxal” mexanizmi Rusiyanı sovet tipli büdcə kəsirindən xilas edən əsas xilasedici qayıq olaraq qalır. Eyni zamanda, Kremlin Çindən strateji asılılığı tədricən iqtisadi asılılığa çevrilib.

Daxildə Rusiya siyasi elitası inamını və legitimliyini itirir, “Vaqner” Qrupunun rəhbəri Yevgeni Priqojin və yerli “sərkərdələr”, ilk növbədə, Çeçenistan lideri Ramzan Kadırov kimi şəxslər birbaşa Rusiya hərbi komandirlərinə və qubernatorlara meydan oxuyurlar. Narahatedici odur ki, həm mülki, həm də hərbi sahədə məhkumların və cinayətkarların meydana çıxması Rusiya üçün yeni normaya çevrilir.

Hərbi məsələlərə gəlincə, Rusiya qüvvələri Ukraynada o qədər zəif fəaliyyət göstəriblər ki, Moskvanın son çarəsi Ukraynanı danışıqlar masasına oturtmaq üçün açıq terror aktları törətməkdir və atəşkəsdən ön xətt bölmələrini gücləndirmək üçün operativ fasilə kimi istifadə edir. Üstəlik, Moskvanın mövcudluğunu kəskin şəkildə inkar etdiyi şəxsi ordular və qeyri-qanuni muzdlu qruplar indi açıq şəkildə təbliğ olunur.

Bu misallar ona dəlalət edir ki, Moskvadakı hazırkı siyasi rejim dözümünü itirir və ölkə daxili qarışıqlıq və ciddi qeyri-sabitlik dövrünə qədəm qoya bilər. Beləliklə, ola bilər ki, Rusiyanın siyasi rejimi indiki və qarşıdan gələn çağırışlara tab gətirə bilməyəcək. ABŞ-ın istefada olan general-leytenantı Benjamin Hodcesin qeyd etdiyi kimi, Rusiya dərin durğunluq və çöküş yolunda ola bilər. Hodces həmçinin iddia edirdi ki, Qərbin 1991-ci ildə Sovet İttifaqının dağılmasına lazımi səviyyədə hazırlaşa bilməməsi Rusiya prezidenti Vladimir Putinin hakimiyyətə gəlişi və o vaxtdan bəri baş verən bütün faciələrlə nəticələnə bilər. Ukrayna Prezident Aparatının müşaviri Mixaylo Podolyak qeyd etdi ki, həqiqətdən qorxmaq lazım deyil: “Rusiya indiki formada mövcudluğunu davam etdirə bilməz. Rusiya uduzmalı, beynəlxalq hüquqa məhəl qoymadığına görə cəzalandırılmalı və siyasi transformasiyadan keçməlidir”.

Həqiqətən də, güzəştə getmək və Putinlə (yaxud Rusiya elitası arasında kadr dəyişikliyi zamanı onun varisi ilə) danışıqlar aparmaq əvəzinə, Qərb Ukraynaya hərbi, iqtisadi və diplomatik dəstəyi artırmalı, eyni zamanda Ukraynanın potensial çöküşü ilə üzləşmək üçün adekvat hazırlıq görməlidir. Bu, ilk növbədə o deməkdir ki, təcavüzkar, revanşist və militarist Rusiyanın yenidən doğulmasının qarşısını almağa yönəlmiş hərtərəfli strategiya qurulmalıdır.

Bunun üçün ABŞ və onun strateji müttəfiqləri üç əsas aspekt üzərində cəmləşməlidirlər:

Birincisi, Qərb başa düşməlidir ki, Rusiya həm öz xeyrinə, həm də Avropanın ümumi təhlükəsizliyinə görə Ukraynaya qarşı müharibəni uduzmalıdır. Ona görə də Qərb əlindən gələni etməlidir ki, Ukrayna bütün lazımi silah və hərbi texnikanı alsın və Rusiyanın adi hərbi imkanları məhv olsun. Xarici Siyasət Tədqiqatları İnstitutundan (FPRI) Stiven Blank iddia edir ki, Ukraynanın Şimali Atlantika Müqaviləsi Təşkilatına üzv olması indi daha da güclü addım olacaq.

İkincisi, Qərb ölkələri son nəticədə Rusiyada Putinizmin güclənməsinə səbəb olan keçmiş səhvlərini diqqətlə öyrənməli və təhlil etməlidir. Pol Qobl iddia edir ki, Qərbin üç əsas səhvi Putinin Rusiyasının yaranmasına səbəb oldu. “Birincisi, Qərb qələbəsini elan etdi, sülhdən dividend əldə etməyə çalışdı və “tarixin bitdiyini” zənn etdi. İkincisi, o, öz rahatlığı üçün lüstrasiyanı əngəllədi və sabitlik adı altında eyni adamların bir çoxunun hakimiyyətə qayıtmasına imkan verdi.

Üçüncüsü, siyasi fəaliyyətin lazım olmadığını və iqtisadiyyatın bütün problemləri həll edəcəyini güman edirdi. Qərb Rusiya demokratik olmayanda onu demokratik ölkə elan etdi və bütün diqqətini bazar iqtisadiyyatının təşviqinə yönəltdi. Bu, ... avtoritar, hətta faşist Putin rejiminə yol açdı”.

Bu istiqamətdə Blank daha sonra bildirdi ki, “biz Qərb demokratik kapitalizmi dəstəkləməli idik. ... Demokratiya və kapitalizm eyni şeylər deyil, lakin kapitalizm olmadan demokratiyaya sahib ola bilməzsiniz və kapitalizmin mahiyyəti xüsusi mülkiyyət hüququndan ibarətdir”. O, həmçinin əlavə edib ki, “qanunla dövlətə dəstək [və] qanunla təmin edilən özəl sahibkarlığa dəstək” 1990-cı illərdə Rusiyanın transformasiyası üçün əsas ilkin şərtlərdir. Üstəlik, Rusiyanın “təsir dairəsinə malik” bir imperiya olması ideyası kökündən kəsilməli idi, lakin bu kritik addımların heç biri baş vermədi.

Üçüncü addım tarixən Rusiyanın özünə zərərli təsir göstərən və qonşularının təhlükəsizliyini daim təhlükə altına alan üç əsas dağıdıcı qüvvənin hədəfə alınmasını nəzərdə tutur. Həmin qüvvələr bunlardır:

Ərazi genişlənməsinə doğru hərəkət;
Davamlı militarizm və ictimai hisslərin militarizasiyası.

Endemik korrupsiya (Rusiyanın təbii ehtiyatlardan strateji asılılığına əsaslanır) nəinki Rusiyanın özünə eroziya təsiri bağışladı, həm də Moskva tərəfindən xaricdə öz maraqlarını və gündəmini təbliğ etmək üçün istifadə edildi. Bu elementlərin hər biri müvafiq olaraq Rusiyanın qismən de-senterilizasiyası, hərtərəfli de-militarizasiya proqramının həyata keçirilməsi və iqtisadiyyatın hərtərəfli desovetizasiyasına nəzarət etməklə, resursdan asılı olan sistemdən uzaqlaşmaqla həll edilə bilər.