Belarus və Müharibənin başlanğıc dönəmi: Sorğu və Əxlaq Debatı

Vardomatskinin sorğusu, şübhəsiz ki, 2020-ci ilin avqustundan bəri Belarus ictimai rəyinin ən doğru əksidir. Bu, Belarus cəmiyyətinin əsaslı şəkildə bölündüyünə dair müşahidələri təsdiqləyir, yeganə ortaq məxrəc “başqasının” müharibəsində iştirak etmək istəməməkdir. Münasibətlərin bu cür təşkilini müəyyən bir təbliğat növü ilə əlaqələndirmək çətindir, çünki belaruslar bölünmənin hansı tərəfində olduqlarından asılı olaraq məlumat mənbələrini seçirlər. Məlumat əldə etmək üçün internetdən istifadə hələ 2019-cu ildə TV-yə çatıb.

İctimai rəydəki bu parçalanma Belarusun mərhum politoloq Samuel P.Hantinqtonun “Qərb sivilizasiyasının şərq sərhədi” kimi təsvir etdiyi yerdən keçməsi faktını əks etdirə bilər. Bu kontekstdə Belarus hakimiyyətinin həm müharibəni dəstəkləmək, həm də Qərblə əlaqələri bərpa etmək üçün ziddiyyətli səyləri onun mədəni ayrılıqlarının nəticəsi kimi başa düşülə bilər. Bununla əlaqədar olaraq, belaruslara bəzi xoşməramlı müraciətlər, məsələn, Polşanın keçmiş prezidenti Bronislav Komorovskinin “Qərbi seçin” ritorikası və ya onun “Belarusda, hətta müxalifət də anti-Rusiya mövqeyində deyil” kimi məzəmməti qeyri-real görünür.

Ukrayna prezidenti Zelenskinin müşaviri Aleksey Aretoviçin sözlərinə görə, Belarusun mövqeyi etibarsızdır: “Belarus prezidenti Aleksandr Qriqoryeviç düşdüyü konkret vəziyyəti başa düşür. Putin Belarus ordusunun müharibəyə girməsi üçün ona böyük təzyiq göstərir. Əslində, Belarus ordusu heç kəsi işğal etməyib. Ritorikada isə düzgün sözləri daxil etmək lazım idi və Lukaşenko onları uzun müddət tələffüz edəcək. Biz bunu başa düşürük. O, manevr etməlidir və bunu yaxşı edir”.

Aretoviçin Ukrayna prezidentinin Belarusun mühacirətdə olan müxalifət lideri Svetlana Tixanovskaya ilə niyə hələ də görüşməməsi ilə bağlı izahatı da eyni xətt üzrə davam edib: “Prezident Zelenski Tixanovskaya ilə görüşsə, Lukaşenko kəskin və əsəbi reaksiya verə bilər. Rusiya ordusunun Belarus ərazisindən bizə qarşı təcavüz etmək üçün istifadə etdiyi bir şəraitdə onun [bu cür] reaksiya verməsi bizə lazımdırmı?” Gözlənildiyi kimi, Realpolitikin bu etirafı varşavalı analitik Pavel Usov kimi Lukaşenkonun barışmaz tənqidçilərinin etirazına səbəb oldu.

Belarusun İsveçrədəki keçmiş müvəqqəti işlər vəkili Pavel Matsukeviçin fikri fərqlidir. “Ukrayna Lukaşenkodan öz xeyrinə istifadə etmək istəyir. Artıq bir il yarımdır ki, Moskva 2020-ci il seçkilərindən sonra Lukaşenkonun düşdüyü asılılıqdan sui-istifadə edərək, ondan geosiyasi oyunlarında həyasızcasına istifadə edir. Niyə Kiyev Lukaşenkonun zəif ipində, yəni hakimiyyət ehtirası və de-fakto rus əyalətinin qubernatoruna çevrilmək istəməməsi ilə oynaya bilmir? Məncə, Aretoviçin dediyi şey sağlam praqmatizm adlanır”, - deyə Matsukeviç qeyd edib.

O ümid etdiyini bildirib ki, Qərb də Belarusa müstəqilliyini qoruyub saxlamağa kömək etməklə yanaşı, Kremlin aqressiv planlarını məhv etmək üçün Lukaşenkonun özünəməxsusluğundan istifadə etməyə qərar verəcək: “İstənilən halda, Belarusla əməkdaşlıq […] Ukraynanın milli maraqlarına uyğundur və Kiyev məhz bunu rəhbər tutur. Bu yaxınlara qədər Belarus dizel yanacağı, bitum və digər məhsulların mühüm tədarükçüsü idi. Bundan əlavə, Minskin Rusiya müharibəsində özünü necə aparacağı Kiyev üçün son dərəcə vacibdir”.

Bu “realistə qarşı idealist” debatı “Azadlıq ” radiosunun Belarus xidmətinin saytında davam edib. Orada Kiyevli belaruslu analitik İqor Tışkeviç və Varşavada yaşayan və belarus mühacirlərinə yardım edən fondun rəhbəri Aleksey Lyavonçik müvafiq olaraq realist və idealist rolları oynayıblar. Tışkeviç hesab edir ki, hər bir ölkə mənəvi prinsiplərə müraciət edir və eyni zamanda öz maraqlarını güdür. İki misal, Litvanın Belarusdan davamlı elektrik enerjisi idxalını və Ukraynanın Azərbaycanın enerji firması SOCCAR-ın vasitəçiliyi ilə Belarusun Naftan neft emalı zavodundan aviasiya yanacağını almağa davam etməsidir. Tışkeviç həmçinin hesab edir ki, Tixanovskayanın “Zelenski ilə selfi çəkdirmək istəyi” bir sıra səbəbə görə qarşılıq qazanmır. Bunun əksinə olaraq, Lyavonçik qəti imperativdə israr edir: Ukrayna adamyeyənlə ticarət etməməlidir. Lyavonçik Lukaşenkonu belə adlandırır.

Əxlaqi prinsiplərə hər zaman riayət edilməməsi yeni bir şey deyil, xarici siyasətin əxlaq oyunu olmadığı da məlumdur. Siyasətin hazırlanması üçün vacib olan mülahizələr perspektivdən və bilavasitə təcrübədən asılıdır. “Azadlıq” radiosunun əməkdaşı Yuri Drakaxrutun müşahidə etdiyi kimi, bir ildən az əvvəl Putinin ruslar və ukraynalıların guya birliyi haqqında məqaləsi dərc olunanda ukraynalıların 30 faizi ukraynalılarla rusların həqiqətən bir və eyni xalq olduğunu iddia edirdi. Bununla belə, müharibənin ilk günlərində aparılan sorğular göstərdi ki, cüzi bir rəqəm hələ də bu fikrə sahibdir. Beləliklə, ehtimal etmək olar ki, ruslar Belarusa tanklarla gəlsələr, Belarusdakı rusofil əhval-ruhiyyənin əhəmiyyətli bir hissəsi də yoxa çıxacaq. Lukaşenkonun rusiyalı həmkarı ilə söhbətində bu arqumentdən istifadə etdiyini istisna etmək olmaz.