PUA müharibələrində inqilab: İdlib qarşıdurmasından öyrənilən dərslər və Qarabağa doğru açılan yol (I YAZI)

Suriya Ordusunun Türkiyənin dəstəklədiyi İdlibdə yerləşən qüvvələrə hücumu səbəbindən 2020-ci ilin əvvəlləri Rusiya və Türkiyənin birbaşa kinetik müharibəsinin şahidi oldu. Bu uğur Türkiyəni Suriya Ordusuna qarşı müharibəyə başlamağa məcbur etdi və 27 Fevral - 5 Mart 2020-ci il tarixlərində İdlib vilayətində aktiv bir döyüş əməliyyatı başladı.


Rusiya və Türkiyə bu qarşıdurmada PUA və elektromaqnit spektr (EMS) müharibə texnologiyalarından istifadə etdi, ancaq nə Rusiya, nə Türkiyə, ya da bu mövzuda digər ölkələrin bu texnologiyaları rəqibə qarşı birbaşa qarşıdurmada tətbiq etmək təcrübəsi yox idi. Bu, həqiqətən dünyanın hər yerindəki hərbi kitabçalara və dərsliklərə əlavə ediləcək qarşıdurma idi.

Bu geniş miqyaslı hərbi əməliyyatlardakı PUA-lar sadəcə bir kəşfiyyat, nəzarət və müşahidə (ISR) elementi deyil, üç ölkənin əməliyyat strategiyasına tam inteqrasiya olunmuş döyüş vasitələri idi: Suriya, Rusiya və Türkiyə. İdlibdə Rusiya və Suriya müasir döyüşlərdə PUA-ların nə qədər əhəmiyyətli olduğunu öyrəndilər.

Rusiyanın rolu: müdafiə və müşahidə

Suriyanın Latakiya şəhərinin cənub-şərqində yerləşən, hazırda Rusiya tərəfindən idarə olunan Xmeymim aviabazasına qarşı 2018-2019-cu illərdə PUA-larla çoxsaylı zərbələr endirib. Bununla birlikdə, bu hücumlar həm də PUA-ların qeyri-dövlət aktorları tərəfindən ilk istifadəsi idi.


Xmeymim aviabazası Rusiyanın Suriyadakı varlığının bir simvoludur. Əsəd rejimi Moskva ilə bu bazanın mövcudluğunun yarım əsrə qədər uzadımasını nəzərdə tutan bir müqavilə imzalayııb. Xmeymim Suriyadakı ən etibarlı rus bazasıdır və əslində Suriyanın içərisində Rusiya ərazisi sayılır. Rus qaynaqlarına görə, Xmeymim aviabazası və Tartus dəniz limanında (oxşar şəkildə Rusiyaya icarəyə verilib) 2017-ci ildə mürəkkəb antidron sistemləri quraşdırılıb. Rusiya yalnız 2018-ci ilin əvvəlində PUA-ların konkret bir təhlükə yaratdığını anladı. Yeni il ərəfəsində Suriyadakı qeyri-dövlət aktorları ilk dəfə PUA-lardan sürü halında istifadə etdi, səkkiz PUA eyni zamanda bazaya hücum etdi, yanvar ayı boyunca Rusiya qüvvələri tez-tez baş verən hücumlara cavab verməli oldu.

2019-cu ildə Rusiya Xmeymimdə 60-a yaxın PUA hücumunun qarşısını alıb. Rusiya qiyamçılardan belə bir addım gözləmirdi və yalnız ilk hücumdan sonra rus komandirləri qüvvələrinin bu cür hücumlara qarşı nə qədər həssas olduqlarını başa düşdülər. Rusiya bu hücumlar zamanı bir neçə təyyarə və əsgər itirdi. Rusiya hücumda və PUA hücumlarının birbaşa koordinasiyasında ABŞ-ı günahlandırdı. Rusiya Müdafiə nazirinin müavini, hücumların ABŞ-ın “Poseidon-8” təyyarəsindən koordinasiya etdiyini bildirdi.

Hərbi mütəxəssislərin fikrincə, Rusiya zərbələrə qarşı təsirli radioelektron mübarizə vasitələrini tətbiq edib. Lakin, 31 dekabr 2017-ci il hücumunda qiyamçıların PUA-ları qısa müddət ərzində bütün radioelektron siqnal sistemi bağlanan zaman Xmeymimə girdi. Ümumiyyətlə radioelektron mübarizə vasitələri ilə bağlı bu cür tədbirlər təyyarələr naviqasiya sistemindən istifadə edərək havaya qalxdıqda məcburidir. Belə anlarda aviabazanın müdafiəsini qorumaq üçün ruslar ümumiyyətlə bütün hava müdafiə sistemlərini yüksək hazırlıq vəziyyətinə gətirirdilər, amma görünür hava hücumundan müdafiə sistemləri bu qədər kütləvi PUA hücumuna hazır deyildi.


5 yanvar 2018-ci il tarixində PUA hücumları Tartus və Xmeymimi hədəf aldı. Qiyamçılar pilotsuz uçuş aparatlarının sayını artırmışdılar, hücum edən 13 PUA-dan 7-si “Pantsir” 0sistemi tərəfindən məhv edildi. Rusiyanın radioelektron mübarizə vasitələri qalan PUA-ların idarəsini ələ keçirməyi bacardılar.

Ruslar PUA-ları bazalara çatmadan çox əvvəl aşkar etmişdilər. Rus mütəxəssislər qiyamçıların mürəkkəb strategiyalar tətbiq etdiklərini, yəni partlayıcıların sayını ikiyə endirdiklərini və dronların aşkarlanmasını çox çətinləşdirmək üçün sürətlərini azaltdıqlarını ifadə etdilər. Rusiya, müasir partizan müharibələrində istifadə edilən pilotsuz uçuş aparatlarının əsas rol oynaya biləcəyini və düşmən arxasındakı strateji infrastrukturu məhv edə biləcəyini öyrənəndə bu baş verdi.

Ankara müstəqil olaraq hegemon PUA gücləri sırasına daxil oldu və indi bütün Orta Şərqdə ölkənin milli maraqlarını qorumaq üçün döyüş təyyarələrindən əhəmiyyətli bir vasitə olaraq istifadə edir. Mənbələr, Türkiyənin radioelektron mübarizə vasitələrinin (REM), Rusiya və Suriya hökumət qüvvələrinin İdlib üzərindəki hava sahəsini bağlamasına baxmayaraq, Türkiyə ordusunun Suriya Ordusu ilə qarşıdurma əsnasında bütün lazımi tapşırıqları yerinə yetirməsinə icazə verdiyini göstərir.

Türkiyə Müdafiə naziri Hulusi Akarın sözlərinə görə, ordu yalnız bir gecədə 200-dən çox hədəfi, 5 helikopteri, 23 tankı, 23 topu və Rusiya istehsalı olan “Buk” və “Pantsir” zenit-raket sistemlərini və 309 suriyalı hərbi qulluqçunu məhv edib. Türkiyə İdlibdəki əməliyyatlarında taktiki “Bayraktar TB2” və çoxməqsədli “Anka” orta hündürlüyə, uzun mənzilə (MALE) malik PUA-lardan istifadə etdi. Bu PUA-ların kütləvi istifadə edilməsi ilə Türkiyə Ordusunun misilsiz bir müvəffəqiyyətini təmin edərək, yalnız Rusiyaya deyil, həm də Ankaranın Qərb müttəfiqlərinə və daha da əhəmiyyətlisi Türkiyənin regional hegemonluq uğrunda yarışdığı regional güclərə bir mesaj göndərdi. Bu Türkiyənin yeni müharibə sahəsindəki böyük sıçrayışı idi.


Türkiyə PUA-ları rus həmkarlarının edə bildikləri işi görürdü: hədəfləri aşkar etdikdən dərhal sonra məhv edirdi. Eyni zamanda, Moskvada bəzi mütəxəssislər qarşıdurmanın öz versiyasını təqdim etdilər və əlbəttə ki, bu, Rusiyanın mövqeyini əks etdirirdi. İdlibdə Rusiya liderləri etiraf etdilər ki, Türkiyə bir qədər uğur qazanıb, lakin iddia edirdilər ki, bu “strateji uğur” olmayıb.

İdlib qarşıdurmasının “hava fazası” təxminən iki gün davam etdi və bu, münaqişənin yalnız bir hissəsi idi. Nə ruslar, nə də suriyalılar Türkiyə Ordusunun bölgədə olacağını gözləmirdilər. Özü də bu, bütün döyüş sahəsini dəyişdirən əsas amildir. İki gün davam edən qarşıdurma Türkiyənin bəzi taktiki uğurlar qazanmasına imkan verdi. Ancaq Suriya və Rusiya bir müddət sonra döyüş meydanında və Suriyanın hava məkanında havadan müdafiə sistemlərindən istifadə edərək Türkiyənin PUA üstünlüyünü tarazlaşdırdılar. Qarşıdurmanın ilk günündə Türkiyənin PUA əsaslı müvəffəqiyyəti Türkiyə daxilindən fəaliyyət göstərən və İdlib ərazisini əhatə edən daha güclü elektromaqnit spektrli döyüş sistemlərinə əsaslanırdı.

Türk elektromaqnit spektrli sistemləri Ankaraya suriyalıların koordinatlarını aşkar etmək üçün onların telefonlarını dinləməyə imkan verdi. Daha sonra Türkiyə qüvvələri bu koordinatları “Anka” PUA-larına, bu da hədəflərin məhv edilməsi üçün “Bayraktar TB2” zərbə PUA-larına ötürdü. Təbii ki, rus mütəxəssislər müttəfiqlərinin mobil telefonlarını sadəlövhcəsinə istifadə edərək bu tipli müharibəni necə aparacaqlarını bilmədiklərini söyləyərək uğursuzluqlarını suriyalıların üzərinə atırlar.


Suriya Ordusu və yerli müttəfiqlərin gördüyü təcili əks-tədbirlər ibtidai, lakin təsirli oldu - mobil telefonların və onların yerini müəyyənləşdirməyə imkan verən hər şeyin istifadəsinə qadağa qoyuldu. Daha sonra əmrlər kağız üzərində verildi və nə PUA-lar, nə də elektromaqnit spektrli sistemlər suriyalıları müəyyən edə bilmədi.

Qərb mütəxəssisləri Rusiyanın qiymətləndirməsi ilə tamamilə razılaşmırlar. Məsələn, ABŞ mərkəzli, tərəfsiz, qeyri-kommersiya təşkilatı olan Müharibə İnstitutu (Study of War) Türkiyənin Rusiyadan təmin edilən zenit sistemlərini məhv etməsinin Rusiyanın nüfuzuna xələl gətirdiyini və sonrakı silah satışlarını azalda biləcəyini bildirir. Ehtimal ki, rabitə pozucu (jammer) texnologiyadan istifadə edən Türkiyə PUA-ları Rusiya və Suriyanın əks tədbirlərindən yayınıb, habelə ən azı Rusiya istehsalı olan ən müasir “Pantsir-S1” zenit-raket sistemini məhv edib.

Türk mütəxəssislər bunu Ankaranın Suriyadakı radar sistemlərini ələ keçirmək və aldatmaq üçün KORAL (təxminən 200 km təsirli bir mənzilə sahib olan düşmən radarlarını sıradan çıxarmaq və aldatmaq üçün hazırlanmış quru yolu ilə nəql edilə bilən bir REM sistemi, İdlib bölgəsinə Türkiyə daxilindən müdaxilə üçün kifayətdir) da daxil olmaqla radar radioelektron mübarizə vasitələrinin elektron müharibəyə və yerləşdirilməsinə çox ciddi sərmayə qoyması ilə əlaqələndirirlər. Rusiyada istehsal olunan Suriya hava hücumundan müdafiə sistemlərinə gəlincə, Türkiyə mənbələri 8 ədəd “Pantsir-S1” (köhnə versiya) məhv etdiklərini bildirirlər. Rusiya Müdafiə Nazirliyi bu rəqəmləri təkzib edərək İdlibə yalnız 4 belə sistemin yerləşdirildiyini və Türkiyə hücumlarının bunlardan 2-sinə zərər verdiyini bildirdi.


Rəqəmlərdən asılı olmayaraq, Türkiyə ilk dəfə PUA-lardan sürü halında istifadə edərək bu qədər geniş bir ərazidə hava sahəsinə komandanlıq etməyi bacardı. Rusların iddialarına görə görə, Türkiyənin döyüş PUA-larının əsas hədəfi Suriya Ordusunun ağır silahları idi və bu olduqca uğurla həyata keçirildi.

Bu hücumun psixoloji təsiri xüsusilə vacib idi. PUA-ların Suriya ordusunun arxa cəbhəsinə gizlin daxil olub silah sistemlərini məhv etmək və döyüş əməliyyatlarında türk qoşunlarının birbaşa iştirakı olmadan qoşunları məhv etmək qabiliyyəti sayəsində, havadan davamlı PUA zərbələri Suriya ordusunun ehtiyatda qalan hərbi qulluqçularının texnikanı tərk edərək mövqelərindən qaçmasına gətirib çıxardı.

Suriya ilk “Pantsir-S1” sistemini martın 1-də İdlibə yerləşdirmişdi və bu sistemlər ilk günlərdə təxminən 10 PUA vurmuşdu. Rusiyalı mütəxəssislərə görə, hava hücumundan müdafiə sistemlərinin çatdırılması döyüş sahəsindəki tarazlığı sabitləşdirdi və Suriya Ordusunun strateji Saraqib şəhərindəki mövqelərini bərpa etməsinə imkan verdi. Bununla birlikdə, türk mütəxəssislər, PUA-larının bu sistemləri məhv edə biləcəyində israr edir və sübut olaraq PUA-lardan birinin “Pantsir-S1”i çox yaxın bir məsafədə məhv etdiyini göstərirlər.

(Ardı var...)