Qlobal hərbi PUA bazarı – 2019-2027

Müdafiə sektorunda xəritələşdirmə, ölçmə, izləmə, nəqliyyat və döyüş əməliyyatları kimi müxtəlif funksiyalar icra edən PUA-lara qarşıdakı illərdə olan tələb sürətlə artacaq. Dünyada ölkələrin bir çoxu müdafiə xərclərini artıraraq müharibə qabiliyyətini artırmaq üçün müasir və inkişaf etmiş hərbi PUA-lar almaq niyyətindədir. PUA-lar döyüş zərərinin qiymətləndirilməsi, rabitə kəşfiyyatı və radioelektron kəşfiyyatda istifadə olunur.

PUA-larda texnoloji inkişaflar kəşfiyyat, müşahidə və nəzarət missiyalarında müşahidə effektivliyini artırıb. Süni zəkanın inteqrasiyası PUA texnologiyasını modernləşdirir və PUA-ların hədəfləri avtonom şəkildə dəqiqliklə seçməsinə imkan verir. Məsələn, 2020-ci ilin avqust ayında DARPA-nın (ABŞ-ın Müasir Müdafiə Tədqiqat Layihələri Agentliyi) Hava Döyüşünün Qiymətləndirilməsi Proqramının süni zəka alqoritmi Agentliyin sponsorluğu ilə keçirilən yarışmada virtual platformada “Lockheed Martin” şirkətinin F-16 simulyatorunda insan pilotu üzərində qələbə qazandı. Geniş araşdırma və inkişaf və davamlı yeniliklər dünyanın dörd bir tərəfindəki silahlı qüvvələrdə çoxmissiyalı platformaların ənənəvi rolunu artırır. Strateji PUA-nın gələcək illərdə kütləvi texnoloji inkişaflara, üstün dözümlülük qabiliyyətlərinə, yüksək yük potensialına və etibarlılığa səbəb olması olması gözlənilir.

Müasir döyüş idarəçiliyində ağıllı silah sistemlərinə artan tələb hərbi PUA bazarını genişləndirir. Məsələn, 2017-ci ildə Fransa Müdafiə Satınalma Agentliyi “Elistair” şirkəti ilə AIRWATCH adlı layihəni maliyyələşdirmək üçün müqavilə imzaladı. Bu layihələr nəzarət və telekommunikasiya üçün ağıllı birləşdirilmiş PUA olan “dron qutusu” inkişaf etdirəcək. PUA hərbi və mülki təhlükəsizlik kimi ikili tətbiqləri dəstəkləyəcək. Dövlət qurumları, beləliklə, PUA istehsalçılarına ictimai təhlükəsizliyi artırmaq üçün güclü dəstək verirlər.

COVID-19 pandemiyasının hərbi PUA bazarına mənfi təsiri

COVID-19 pandemiyasının qlobal iqtisadiyyata təsirinin qarşıdakı illərdə qeyri-müəyyən olacağı gözlənilir.

COVID-19 pandemiyası hökumətlərin sərt karantin səbəbiylə dünya səviyyəsində istehsal/istehlak sahələrinə və tədarük zəncirlərinə də təsir etdi. Qərbi Avropada bir neçə müdafiə şirkəti də bu bölgədəki ölkələrdə qismən və ya tamamilə karantin səbəbiylə istehsal sıralarında və gec çatdırılma ilə nəticələnən bir neçə ay ərzində əməliyyat dayandırılmasına şahidlik etdi.

Hərbi və müdafiə sektoruna xərclənən xərclər 2020-ci ildə həm inkişaf etmiş, həm də inkişaf etməkdə olan ölkələrdə ÜDM-in mənfi böyüməsi səbəbindən əhəmiyyətli dərəcədə təsirləndi. Üstəlik, bəzi ölkələrin səhiyyə infrastrukturu və xəstəxana müəssisələrində kritik vəziyyəti yaxşılaşdırmaq üçün təcili ehtiyac səbəbi ilə bu PUA-ların planlı alışları təxirə salındı.

Hərbi müqavilələrin uzun danışıqlar dövrləri, geniş testlər, qiymətləndirmə və təhlillər, fərdiləşdirmələr, çoxsaylı sınaqlar və üz-üzə görüşlər sayəsində həyata keçirilməsi çox vaxt alır. Pandemiya yüksək qiymətli satınalma müqavilələri sayəsində bu bazarda yeni iş inkişaf imkanlarına təsir etdi.

Müdafiə texnikasının alışı bazarda inamsızlıq ucbatından da təsirləndi və bu PUA-lar üçün daha az müqavilə imzalanmasına səbəb oldu. Müxtəlif ölkələrdəki iqtisadi qarışıqlıq PUA-larla əlaqəli gələcək iş müqavilələrini də əngəlləyəcək.

Bazar artımını sürətləndirmək üçün avtonom uçuş sistemi vasitəsilə süni zəkanın tətbiqi

Davamlı yeniliklər və araşdırma-inkişaf imkanlarını artırmaq sayəsində PUA texnologiyası son bir neçə ildə güclü inkişafın şahidi olur. PUA-lar müasir sensorlar, LiDAR texnologiyası, yüksək texnologiyalı kameralar, GNSS, infraqırmızı və termal görüntüləmə sistemləri ilə təchiz edilir. Ən inkişaf etmiş PUA-lar qlobal mobil rabitə sistemi (GSM), rabitə kəşfiyyat sensorları və hava-hava raketləri kimi birdən çox sensor sistemi ilə təchiz edilib. Günümüzdə ən inkişaf etmiş PUA-lar daxili silah yuvasına və böyük sensorlara bağlanan müxtəlif yükləri tam daşıyır. Süni zəka hazırda yüksək əməliyyat hündürlüyünə malik hərbi PUA-larda avtonom uçuş sistemləri ilə kommersiya məqsədilə istifadə olunur.

Üstəlik, hökumətlər müdafiə qabiliyyətlərini gücləndirmək üçün PUA parklarını sürətlə genişləndirirlər. Məsələn, 2020-ci ilin iyun ayında Hindistan hökuməti ABŞ-dan “Predator B”, İsraildən daha çox “Heron” PUA-ları alacağını bildirib. Bu gün Hindistan 70-dən çox “Heron” PUA-larına sahibdir. 2018-ci ildə Hindistana məxsus “Heron” Doklam yaxınlığında təmas xəttini keçərək Çin ərazisinə düşdü. Əvvəlki ildə eyni hadisə model müəyyən edilmədən baş vermişdi. O vaxtdan etibarən Hindistan silahlı qüvvələri üçün yerli PUA-ların istehsalı üzərində işləyir. Hindistan, həmçinin “Rustom” və “Rustom-II” adlı MALE (orta əməliyyat hündürlüyü, uzun uçuş müddəti) sinfinə məxsus PUA-ların yerli variantını inkişaf etdirir.

Əksər ölkələr müdafiə güclərini maliyyə gücünə, daxili iqtisadi şərtlərinə və daxili, xarici, geostrateji və siyasi ssenarilərinə görə artırırlar. Hərbi xərclər ölkənin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün əməliyyatlar, təmir, satınalma və araşdırma-inkişaf üçün əsas parametrdir. Stokholm Beynəlxalq Sülh Araşdırmaları İnstitutunun (SIPRI) məlumatlarına görə, qlobal müdafiə xərcləri 2019-cu ildə 1.917 trilyon ABŞ dolları səviyyəsində idi və 2018 səviyyəsindən 3.6% ətrafında müsbət artım olub.

Əsas pay ABŞ-a, ardından Çin, Hindistan və Rusiyaya aiddir. SIPRI 2019-cu ildə qlobal hərbi xərclərin 2010-cu illə müqayisədə təxminən 7.2% daha çox olduğunu qeyd edib. Çin, Hindistan, Rusiya və Səudiyyə Ərəbistanı kimi ölkələr son bir neçə ildir hərbi və müdafiə sistemlərinin təkmilləşdirilməsinə böyük həcmdə investisiya yatırırlar. Bu amillərin yaxın bir neçə ildə ordu üçün PUA-lara olan tələbi artıracağı proqnozlaşdırılır.

Bazarı doldurmaq üçün müxtəlif ölkələrdə artan sərhəd mübahisələri

Dünyanın bir çox bölgəsində torpaq sahibi olmaq və ya iki və ya daha çox dövlət arasındakı əraziyə nəzarət etmək üçün fikir ayrılığı olduğundan sərhəd mübahisələrinə şahidlik edilir. Son bir neçə ildə ərazi problemləri ilə üzləşən ölkələr arasında Hindistan, Pakistan, Çin, Nepal, Banqladeş, İran, Əfqanıstan, Butan, Tayvan, İsrail, Suriya və Rusiya yer alır. Bu ölkələr sərhəd bölgələrindəki patrul xidmətini modernləşdirərək müşahidə PUA-ları almaq üçün böyük miqdarda pul xərcləyirlər. 2020-ci ilin iyun ayında Hindistan-Çin sərhəd mübahisəsi son on dörd ildən artıq bir müddətdə ilk dəfə ölümcül oldu. Yüzlərlə Hindistan və Çin əsgəri may ayından etibarən Himalayadakı Ladax bölgəsində qarşıdurma içində idi. Hər iki ölkənin yüksək hündürlükdə kəşfiyyat və logistika əməliyyatları üçün PUA-lar yerləşdirməsi ilə PUA texnologiyası bu qarşıdurmada mühüm rol oynayırdı.

PUA-lar yüksək texnoloji avionik sistemlər, müasir sensorlar, itələmə sistemləri, faydalı yüklər və inkişaf etmiş uçuş idarəetmə texnologiyası ilə tam təchiz edilib. Bu parametrlər silahlı qüvvələrin yerləşdirilməsindən asılı olaraq yüksək keyfiyyətli aparat və inkişaf etmiş proqram sistemləri ilə əlaqələndirilir. Bu parametrlər PUA-ların qiymətini artırır. Yüksək məhsul və bahalı təmir xərclərinin gələcək bazar böyüməsinə mane olacağı proqnozlaşdırılır. Müxtəlif ölkələrdə hava məkanlarında məhdud istifadə və PUA-ların məhdud tətbiqləri gələcək tələbə də mane olacaq.

Coğrafi olaraq, bazar Şimali Amerika, Avropa, Asiya və dünyanın qalan hissələrinə bölünür. Şimali Amerika ABŞ və Kanadaya görə 2019-da hərbi PUA bazarında böyük paya sahib oldu. Bölgədəki özəl oyunçuların artan investisiyaları ABŞ Ordusundakı ümidverici inkişaflarla birlikdə, PUA texnologiyasında da irəliləyişləri sürətləndirdi. ABŞ dünya böyüməsini sürətlə inkişaf etdirən, dünyanın hər yerindəki hərbi PUA-ların əsas ixracatçılarından biridir.

Ölkələri müasir texnologiyalarla silahlı qüvvələrinin imkanlarını artırmağa sövq edən situasiya şüurunun artması zərurəti sayəsində Avropadakı bazarın böyüməsi gözlənilir. Almaniya, Fransa və İngiltərə gələcək illər üçün kəşfiyyat və müşahidə qabiliyyətlərini artırmaq üçün kiçik və taktiki PUA-lar alacaq.

Asiya bazarında müxtəlif ölkələrin artan hərbi xərcləri sayəsində sağlam böyümə olacağı gözlənilir. Rəsmi mənbələrə görə, Çin “Wing Loong II” ixrac markası altında Pakistana 48-dən çox GJ-2 PUA-ları satıb. GJ-2, 11 metr uzunluğunda 480 kiloqram yük daşıma qabiliyyətinə sahib olan MALE sinfinə məxsus PUA-dır. Bu PUA-lar 12 raket və ya hücum bombası daşıya bilər və 380 km/saat maksimum sürətə və 200 km/saat seyr sürətinə malikdir.

İnkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələrdə hərbi PUA istehsalçılarının güclü məhsul portfeli sayəsində bazar parçalanıb. Hal-hazırda “Northrop Grumman”, “Lockheed Martin” və “Thales Group” 2019-cu ildə üstünlük təşkil edən hərbi PUA bazar payına sahib olmaqla bazara liderlik edir.

Əsas oyunçular:

General Atomics Aeronautical System (ABŞ)
Boeing (ABŞ)
Elbit System (İsrail)
AeroVirenment Industries (ABŞ)
Textron Systems (ABŞ)
Israel Aerospace Industries (İsrail),
SAAB Group (İsveç)
BAE Systems (Britaniya)
Baykar (Türkiyə)