Döyüş robotları: İnsanı əvəz edən avtomatik qurğular

Döyüş robotları yalnız insanı qismən və ya tamamilə əvəz edən antropomorf təsir göstərən avtomatik qurğular deyil, onlar həm də insan üçün uyğun olmayan hava və su mühitində (uzaqdan idarə olunan pilotsuz uçuş aparatları, sualtı nəqliyyat vasitələri və suüstü gəmilər) fəaliyyət göstərə bilir. Cihaz elektromexaniki, pnevmatik, hidravlik və ya birləşdirilmiş quruluşa malik ola bilər.

İlk insanabənzər (humanoid) robotun eskizini Leonardo da Vinçi hazırlayıb, 1495-ci ildə isə oturan, əllərini və başını tərpədən, həmçinin üzünü qaldırmağı bacaran mexaniki cəngavər robotunun detallı maketini təqdim etdi. Layihə insan orqanizminin nisbətlərinin araşdırılması əsasında hazırlanıb.

XVIII əsrin əvvəllərindən mətbuatda "ağıl əlamətləri" olan avtomobillər haqqında məlumatlar yayılmağa başladı, lakin əksər hallarda bunun saxtakarlıq olduğu ortaya çıxdı. Mexanizmlərin içərisində canlı insanlar və ya təlim keçmiş heyvanlar gizlənirdi.

1898-ci ildə Nikola Tesla miniatür radio idarəetməyə malik gəmi hazırladı və nümayiş etdirdi.

XIX əsrin sonlarında rus mühəndisi Çebışev daha yüksək hərəkət qabiliyyəti olan və gələcəkdə robototexnika sahəsinə "töhfə verən" bir addım atdı.

XX əsrin əvvəllərində gizli hərbi laboratoriyalar artıq müxtəlif hərbi nəqliyyat vasitələrinin yaradılması üzərində işləyirdi.

1910-cu ildə Rayt qardaşlarının uğurlarından ilham alaraq Ohayo ştatından olan gənc amerikalı hərbi mühəndis Çarlz Kettering təyyarəni pilot olmadan istifadə etməyi təklif etdi. Onun planına görə, saat mexanizmi ilə idarə edilən cihaz müəyyən bir yerdə qanadlarını ataraq düşmən üzərinə bomba kimi düşməli idi. ABŞ ordusundan maliyyə aldıqdan sonra, o, müvəffəqiyyətlə "Kattering Aerial Torpedo", "Kettering Bug" (və ya sadəcə "Bug") adlı bir neçə cihazı sınaqdan keçirdi, lakin onlar döyüşdə istifadə edilmədi.

1921-ci ildə çex yazıçısı Karel Çapek xalqa "robot" sözünün gəldiyi "Rossumi Universal Robotları" adlı bir tamaşa təqdim etdi.1933-cü ildə İngiltərədə ilk "Queen Bee" təkrar istifadə edilə bilən Pilotsuz Uçuş Aparatı hazırlandı.

1931-ci ildə Stalin tanklara arxalanan qoşunların yenidən təşkili planını təsdiqlədi. Bununla əlaqədar döyüşdə iməsafədən, heyət olmadan radio ilə idarə edilən teletanklar yaradıldı. Bunlar T-26, TT (teletank qısaltması) və bir qrup "ekipajsız" tankları idarə edən idarəetmə tankından ibarət idi. 1940-cı illərin əvvəllərində Qızıl Orduda 61 ədəd radio idarəetmə tankı xidmət edirdi. Bu maşınlar ilk dəfə Sovet-Fin müharibəsi zamanı istifadə edildi, burada T-26 tankının bazasında yaradılan "istehkamçı tank" da xüsusilə fərqləndi.

Tezliklə bu qurğularda "Axilles dabanı" meydana çıxdı: bir dəfə təlim zamanı maşınlar qəfildən operator əmrlərini yerinə yetirməyi dayandırdılar. Avadanlıqları hərtərəfli yoxladıqdan sonra heç bir nasazlıq aşkar edilmədi. Bir qədər sonra təlim zonasının yaxınlığında keçən yüksək gərginlikli cərəyan ötürücü xəttin radio siqnalına maneə yaratdığı məlum oldu. Radio siqnal kobud ərazidə də itirdi.

İkinci Dünya müharibəsinin başlaması ilə teletankların inkişaf etdirilməsi ilə bağlı fəaliyyətlər dayandırıldı.

İkinci Dünya müharibəsi dövründə "Goliath" özüyeriyən minalarından istifadə edildi. Bu silah yüksək qiymətə, aşağı sürətə (9.5 km/saat) və manevr qabiliyyətinə, zəif naqilə, incə zirehə (10 mm) malik olduğuna görə, özünü heç bir tank əleyhinə silahdan qoruya bilmirdi.

Soyuq Müharibə hərbi nəqliyyat vasitələrinin inkişafına yeni bir nəfəs gətirdi. Təhlil edən, görən, eşdən, hiss edən, müəyyən kimyəvi maddələri ayırd edən, suyun və ya torpağın kimyəvi analizlərini apara bilən yüksək dəqiqlikli ağıllı robotlar meydana çıxdı.

1948-ci ildə ABŞ AQM-34 kəşfiyyat məqsədli pilotsuz uçuş aparatını yaratdı. İlk uçuşu 1951-ci ildə reallaşdı, eyni ildə "dron" kütləvi istehsal edildi.

1959-cu ildə S.Lavoçkinin Dizayn Bürosunda pilotsuz "La-17R" kəşfiyyat təyyarəsi hazırlandı.

Vyetnam müharibəsi zamanı ABŞ Hərbi Hava Qüvvələri "Fireby" və "Lightning Bag" pilotsuz uçan aparatlardan fəal istifadə etdi.

1971-ci ilin martında SSRİ Nazirlər Sovetinin Rəyasət Heyətinin Komissiyası pilotsuz təyyarə inşasının inkişafı barədə qərar qəbul etdi.

1979-cu ildə N.E. Bauman adına Texniki Universitetdə, DTK-nın sifarişi ilə partlayıcı sursatın zərərsizləşdirilməsi üçün ultra yüngül mobil MRK-01 robotu hazırlandı.

1996-cı ildə tamamilə avtonom rejimdə işləyə bilən prinsipial yeni bir tankın sınaqları keçirildi.

2000-ci ildə radioaktiv maddələrin aşkarlanması və zərərsizləşdirilməsi üçün "Vasya" kəşfiyyat robotu Çeçenistanda uğurla istifadə edildi.

XXI əsrin əvvəllərindən bəri bir çox ölkələr robototexnika sahəsində yeni texnologiyaların inkişafına qoyulan investisiyaları artırdılar. Pentaqonun 2007-2013-cü illərə üçün verdiyi məlumata görə, ABŞ 2010-cu ilə qədər bu cür cihazların hazırlanmasına təxminən 4 milyard dollar ayırıb. 2005-ci ildə Rusiya Donanması "Qnom" sualtı kəşfiyyat robotunu Baltik dənizində sınaqdan keçirib. "Qnom" 100 metrdən çox məsafədə minaları müstəqil şəkildə aşkarlamağa və zərərsizləşdirməyə imkan verən dairəvi radar lokatoru ilə təchiz edilib.

2006-cı ildə Cənubi Koreyada Şimali Koreya ilə sərhədləri qorumaq üçün hazırlanan "saatdar robot" yaradıldı.

ABŞ-ın "Foster-Mille" şirkəti ağır pulemyotla təchiz edilən döyüş robotu hazırlayıb. 2007-ci ilin yayında bu şirkətin üç robotu İraqda uğurla sınaqdan keçirildi, bundan sonra şirkət 80 robot üçün sifariş aldı.

2007-ci ilin iyununda bir sıra ABŞ şirkətləri yaxın gələcəkdə çoxfunksiyalı döyüş robotlarından ibarət döyüş vahidi yaradacaqları barədə bəyanat verdilər. Onların kollektiv düşüncəsi böcək (məsələn, qarışqaların) icmalarında olduğu kimi, eyni qanunlara uyğun hərəkət edəcək. Bu cür döyüş maşınlarının əsas vəzifəsi döyüş qrupu ilə əlaqəsini itirdiyi təqdirdə adekvat fəaliyyəti təmin etməkdən ibarətdir.