“Soyuq Müharibə dövründə meydana gələn yeni şərtlər, əldə edilən texnoloji üstünlüklər və digər nailiyyətlər öz növbəsində hibrid müharibəyə yeni forma verdi. Bu səbəbdən dolayı müasir və qədim dövr hibrid müharibələrini bir-birindən ayırarkən Soyuq Müharibə dövrünün meydana gətirdiyi taktikaları öyrənmək zəruridir”.

Fevraldan başlayaraq Çin qəzetlərində “Eastern Data Western Computing” layihəsi barədə davamlı məlumatlar dərc olunur. İndiyə qədər bir çox (və bəlkə də çoxu) Çin Kommunist Partiyasının kadrları və Çin vətəndaşları deyə bilər ki, bu, Çinin Böyük Məlumat (Big Data) Mərkəzlərinin Milli İnteqrasiya Sistemi qurmaq planının açılış mərhələsidir. Onlar deyə bilərdilər ki, bu, həm cari On dördüncü Beşillik Planı, həm də On dördüncü Milli İnformasiyalaşdırma Planının mərkəz nöqtəsidir. Onlar, həmçinin bunun Pekinin hərtərəfli rəqəmsal strategiyası olan “Rəqəmsal Çin”in əsas texniki alt kateqoriyası olduğunu və onun hazırda sürətləndirilməsi üçün işarələndiyini söyləyə bilərlər.

(III yazı. II yazını BURADAN oxuya bilərsiniz)

ABŞ Hərbi Dəniz Qüvvələrinin sürətlə inkişaf edən dəniz müharibəsi strategiyasını izah etmək üçün istifadə etdiyi “Paylanmış” (distributed) sözünün istifadəsi genişlənir, habelə maraqlı və əhəmiyyətli bir şəkildə, silahların son illərdə inkişaf etdirilməsi, kütləvi şəkildə hücum silahlarının diapazonu və sürətinin genişləndirilməsi əsasında qurulur.

Tədqiqat sahəsi kimi “kiber” zəif analogiyalarla doludur, çünki “kiber” strategiya qəbul edir və dövlətçilik heç bir qaynama nöqtəsi olmadan daha da gərginləşir. Rəqəmsallaşmanın başlanğıcı ilə həm alimlər, həm də ekspertlər cəmiyyətin və iqtisadiyyatın rəqəmsal asılılığının böyük güc rəqabətinə mane olacağı çoxqütblü dünyanı proqnozlaşdırmağa başladılar. Həqiqət budur ki, bu, onu daha da çirkin edir.

(II yazı. I yazını BURADAN oxuya bilərsiniz)

İnsanların çoxu kibertəhlükəsizlik haqqında yanlış düşünür. Bir konsepsiya olaraq, kibertəhlükəsizlik qəsdən, birbaşa və fiziki olan “təhdid” anlayışlarından çox asılı olaraq qalır. Bu, Qərb, xüsusən də Şimali Amerika mədəniyyətinə uyğundur. Üstəlik, biz kiberməkanda qarşılıqlı əlaqəmizin nəticələrini az qiymətləndirmişik. Nəticədə, biz pis strategiya və pis siyasətlə, o cümlədən fərdi səviyyədə, eləcə də beynəlxalq siyasi nəticələrdə artan zərər riski ilə qarşı-qarşıyayıq.

(III yazı. II yazını BURADAN oxuya bilərsiniz)

Son beş il ərzində əksər amerikalı aparıcı jurnalistlərin və akademiklərin danışdığı “Böyük Güclər Yarışı”nın yeni dövrü başlayıb. Birləşmiş Ştatlarla (və onun müttəfiqləri) Çin və Rusiya arasında getdikcə daha mürəkkəb və narahatedici silahlı qarşıdurma var. 2022-ci ilin fevralında Rusiyanın Ukraynaya qarşı başlatdığı mahribə bizi 1991-ci ildə Soyuq Müharibənin sonunda yaranan gözləntilərimizin aldanma və axmaqlıq olduğu reallığına oyadıb. Demokratik ideyanın universal cəlbediciliyinin kortəbii olaraq xeyirxah Yeni Dünya Nizamının formalaşmasına imkan verməyəcəyi aydın deyil.

Rusiya əhalisinin “qismən səfərbərliyi”, böyük silah itkiləri, habelə iqtisadi və büdcə balanssızlığından sonra Moskva tam iqtisadi səfərbərliyin qaçılmaz perspektivi ilə üz-üzədir. Oktyabrın 19-dan Krım istisna olmaqla, rəsmən ilhaq edilmiş Ukrayna ərazilərində hərbi vəziyyət tətbiq edilib və Rusiyanın digər regionlarında hərbi vəziyyətin mümkün tətbiqi və iqtisadi səfərbərlik üçün müxtəlif rejimlər yaradılıb. Eyni zamanda, Moskva meri Sergey Sobyanin Rusiya Dövlət Şurasının dövlət və yerli idarəetmə komissiyasının rəhbəri kimi bu sərəncamların icrasında müxtəlif regional səylərin əlaqələndirilməsinə cavabdeh təyin edilib.

Rusiya və Ukrayna arasındakı müharibə Rusiyanın sanksiyalara cavab vermək üçün kiberhücumlardan istifadə edə biləcəyi, münaqişə və onun nəticələrinin Rusiyanın kiberməkanda strategiyasını necə yenidən formalaşdıra biləcəyi ilə bağlı beynəlxalq narahatlıqlara kifayət qədər diqqət çəkib. Həmin debatlarda mərkəzi istinad nöqtəsi Şimali Koreyadır, bu dövlət uzun müddətdir kiber münaqişələrdə həm iqtisadi, həm də siyasi motivləri qarışdıran, girov ziyanı və ya gözlənilməz nəticələr üçün az narahatlıq göstərən hücumlarla mürəkkəb təcavüzkar hesab olunur. “Truesec” təhlükəsizlik firmasının son təhdid kəşfiyyatı hesabatında belə bir fərziyyə irəli sürülür ki, Rusiyaya qarşı sanksiyalar onun “təcrid olunmuş yaramaz dövlət” kimi fəaliyyət göstərməsinə səbəb ola bilər. Onlar hücum kiber strategiyasını daha çox Şimali Koreya ilə uyğunlaşdıra, pul oğurlamaq üçün kiberhücumlardan, eləcə də kəşfiyyat məlumatlarından istifadə edə bilərlər.