Hibrid müharibə nədir və Çin ondan necə istifadə edir?

“The Indian Express” və dünyanın müxtəlif nəşrlərinin Çin hökumətinə bağlı bir şirkətin böyük verilənlər bazasından (big data) istifadə edərək bir çox lider və təşkilatı izlədiyini xəbər verməsindən sonra Sun Tzunun fəlsəfəsi yenidən gündəmə gəldi. “Indian Express” nəşri “Zhenhua Data Information Technology”nin Hindistanın Baş naziri Narendra Modi, Silahlı Qüvvələrinin mənsublarını, Baş nazirlər və iş adamları da daxil olmaqla 10.000-dən çox hindistanlı rəsmini izlədiyini bildirir.

Şirkət tərəfindən istifadə olunan metodologiyanı izah edən “Indian Express” “Zhenghua”nın sosial media platformalarında subyektin rəqəmsal izini izlədiyini, yalnız xəbər mənbələrindən, forumlardan deyil, həm də sənədlərdən, patentlərdən, tender sənədlərindən, hətta işə qəbul vəzifələrinin məzmunundan ibarət “informasiya bazası” saxladığını bildirir. Bu, əhəmiyyətli dərəcədə fərdlər, qurumlar və məlumatlar arasındakı əlaqələri qeyd edən və təsvir edən “əlaqəli verilənlər bazası” yaradır.

“Indian Express”in məlumatına görə, “Zhenhua Data Information Technology” şirkəti özünü “hibrid müharibəsi” sahəsində pioner adlandırır.

Təəccüblü deyil ki, Çin haqqında xəbərlər son onilliklərdə böyük dövlətlərin, ilk növbədə Rusiya və Çinin qəbul etdiyi zahirən mürəkkəb metodologiyaya diqqət çəkir: hibrid müharibə. Hibrid müharibə adətən “boz zona” əməliyyatları, habelə “nizamsız müharibə” ilə əvəzlənərək istifadə olunur.

ABŞ-ın Strateji və Beynəlxalq Araşdırmalar Mərkəzinin (CSIS) keçən ilin avqust ayında yayımladığı hesabatda hibrid müharibə/boz zona/nizamsız əməliyyatlar terminləri “zorakı olmayan iqtisadi manipulyasiyadan tutmuş muzdlulardan istifadə edərək aşağı səviyyədəki şiddətə qədər hər hansı fəaliyyəti” nəzərdə tutur. Tədqiqat ayrıca hibrid müharibələrin geniş əhatə dairəsini izah edir və qeyd edir ki, bu, baza yerləşdirmə, məsləhətləşmə missiyaları, silah təchizatı və ya hərbi təlimlərə əsaslanan dəyişiklikləri, sanksiyalardan və ticarət maneələrindən istifadə; iqtisadi müharibə, texnoloji rəqabət, informasiya müharibəsi, digər dövlətlərin və qeyri-dövlət aktorlarının dəstəyi, o cümlədən strateji və taktiki üstünlük qazanmaq üçün hazırlanmış digər rəqabət formalarını əldə etməyə imkan verir.

2020-ci ilin may ayındakı CSIS tədqiqatı hibrid müharibənin əsas vasitələrini aşağıdakı kimi müəyyənləşdirib:

1) Dezinformasiya və misinformasiya əməliyyatları: CSIS məlumatların vacibliyini vurğulayaraq rəqibləri informasiya ilə manipulyasiya etmək və ondan güc əldə etmək üçün silah kimi istifadə etmək, müttəfiqlərin narrativlərinə təsir imkanlarını artırmaq və müqavimət göstərmək qabiliyyətlərini inkişaf etdirdiklərini qeyd edir. Araşdırma mərkəzi qlobal auditoriyaya təsir göstərmək üçün sosial mediadan istifadə edən Rusiya trollarını və Çin təbliğatını nümunə gətirir.

2) Siyasi və iqtisadi məcburetmə: Çin “Kəmər və Yol Təşəbbüsünə” qatılan ölkələrdə “borc tələsi” diplomatiyasından “Pekinin fayda və maraqlarına istiqamətlənən siyasətlərini formalaşdırmaq” üçün istifadə etdi.

3) Kiber və kosmik əməliyyatlar: Mərkəz qeyd edir ki, Rusiya, Çin və İran son on ildə müttəfiq və tərəfdaşlarının maraqlarına qarşı böyük kiberhücumlara başlayıb. Onların hədəfləri banklar və müəssisələrdən tutmuş akademik və dövlət qurumlarına qədər uzanır. Hibrid kosmik əməliyyatlara GPS siqnallarına müdaxilə edilməsi və saxta GPS siqnallarının ötürülməsi kimi fəaliyyətlər daxildir.

4) Vəkillər (proksilər) və dövlət tərəfindən idarə olunan qüvvələr: hibrid müharibə təchizatçıları “total müharibə həddinin altında” məcburi əməliyyatlar aparmaq üçün vəkillərdən (proksilər) istifadə edirdilər. Strateji və Beynəlxalq Araşdırmalar Mərkəzi Çinin Cənubi Çin dənizinin mübahisəli sularında işləyən “mülki” balıqçı gəmilərini bu cür proksi qüvvələrinin nümunəsi kimi istifadə etdiyini qeyd edir.

ABŞ Strateji və Büdcə Qiymətləndirmə Mərkəzinin (CSBA) 2019-cu ildə apardığı bir araşdırmada qeyd edilir ki, hibrid müharibə Çində dərin tarixi və mədəni köklərə malikdir. Pekinin son hibrid müharibə əməliyyatlarının əksər elementləri - XX əsrin ilk yarısı və hətta miladdan əvvəl 500-də Sun Tzuya qədər - Çinlilər tərəfindən partizan və qiyam kampaniyalarında öz əksini tapıb.

Mərkəz araşdırmasında bildirilir ki, Çinin hibrid müharibəyə yanaşması onun hakim Kommunist Partiyası və hərbçiləri tərəfindən birbaşa dəstəklənir. Həmçinin xəbərdarlıq edilir ki, bu, həmişə uzunmüddətli hədəfləri nəzərə alaraq həyata keçirilir.

“Çin böyük bir gücə qarşı hibrid müharibə kampaniyası başlatdıqda, ümumiyyətlə müstəsna səbr və əzmkarlıq ilə xarakterizə olunan uzun müddətli mübarizəyə hazırlaşır. Qərbin qələbələrini tez və qətiyyətlə qazanmağa çalışmaq təcrübəsindən fərqli olaraq, Çinlilər daha çox uzunmüddətli mövqe üstünlüyü, məğlubiyyətdən qaçmaq və kampaniyanı uzun müddət davam etdirmə üçün diqqətlərini daha cəld cəmləşdirirlər”, - deyə CSBA-nın məlumatında qeyd olunur.

CSBA-nın araşdırması Çində 1949-cu ildə Kommunist Partiyası hakimiyyətə gəldiyi vaxtdan etibarən Pekinin hibrid müharibədən istifadə etməsinin xronologiyasını təqdim edir. Mərkəz Çinin 1950-ci ildə Tibeti işğal etməzdən əvvəl orada təbliğat və digər siyasi hərbi əməliyyatları daha öncədən planladığını və tətbiq etdiyini iddia edir.

“Çin rejimi öz siyasi hərbi əməliyyatlarını fəallaşdırıb, Tibet əhalisinin dəstəyini qazanmağa, yerli müqavimət mərkəzlərini siyasi cəhətdən zəiflətməyə və uzun müddətli hərbi kampaniyaya ehtiyacı azaltmağa çalışır”, - deyə Amerika mərkəzi bildirir və əlavə edir ki, Çin işğala başladığı ilk beş ildən sonra tibetlilərə etdiyi bütün güzəştlərdən imtina edib. CSBA Cənubi-Şərqi Asiya və Vyetnamda, son illərdə isə Cənubi-Çin dənizində hibrid müharibə, dezinformasiya və proksilərdən istifadə üsullarının oxşar tətbiqini qeydə alıb.

Doklamdan geri çəkilmək?

Maraqlıdır ki, CSBA 2017-ci ildəki Doklam qarşıdurmasının Çin hibrid müharibə strategiyası üçün xəyal qırıqlığına çevrildiyini bildirir. CSBA Hindistanın Doklam yaylasına qoşun yeritməsinin Çini “Delhi və tərəfdaş paytaxtlarına ziddiyyətli fikirlər yaymağa, Hindistanı geri çəkilməyə və Çin xalqını bu işə cəlb etmək üçün hazırlanmış çoxtərəfli siyasi müharibə kampaniyalarının intensivliyini kəskin şəkildə artırmağa” məcbur etdiyini iddia edir.

“Çin diplomatları və kütləvi informasiya vasitələri çoxsaylı xəbərdarlıq və təhdidlər elan edir və Hindistan hökumətini geri çəkilməyə məcbur etməyə çalışırdı. Bu Çin siyasi hərbi əməliyyatları, görünür, Dehlini qorxutmaq, Hindistan hökumətində fikir ayrılıqları yaratmaq və Dehli ilə Hindistanın regional və qlobal tərəfdaşlarının paytaxtları arasında gərginliyi artırmaq məqsədi daşıyırdı”, - deyə CSBA bildirir. Doklamdakı qarşıdurma zamanı Butan mediasında Hindistanın təsirinə qarşı şayiələr yayılırdı.

“Hindistan rəhbərliyi Çin əməliyyatlarının təfərrüatlarını beynəlxalq mediaya açıqladı və bu məlumatlar mütəmadi olaraq yeniləndi. Bu da Çin siyasi müharibə kampaniyasının əksər elementlərinə qarşı təsirli mübarizə rolunu oynadı. Pekin Dehlidə fərqli fikir formalaşdıra, yaxud beynəlxalq siyasi münasibətləri və Hindistanın təhlükəsizliyi ilə bağlı münasibətləri poza bilmədi”, - deyə CSBA qeyd edir.

Lakin analitik mərkəz hesab edir ki, Çin, mümkündür ki, bu əməliyyatı gələcəkdə daha genişmiqyaslı kampaniyaya çevrilə biləcək ilk mərhələ kimi qiymətləndirib. CSBA Hindistan hökumətini beynəlxalq qurumlardan dəstək istəməməkdə ittiham edib.