Cümə axşamı Rusiya Xarici Kəşfiyyat Xidmətinin (SVR) rəisi Sergey Narışkin Vaşinqton və Varşavanı Ukraynanın qərbində təsir dairəsi əldə etmək planında ittiham edib.

Son 30 ildə Moskva Kişinyovun Rumıniya və Avropa ilə gələcək inteqrasiyası istiqamətində hərəkətlərinin qarşısını almaq və ya geri qaytarmaq üçün tez-tez separatçı “Dnestryanı” ilə birlikdə Moldovada olan xristian türk qaqauzlardan da istifadə etməyə çalışıb. Xüsusilə son günlərdə Moskvanın Ukraynadakı müharibəsini Dnestryanı əraziyə qədər genişləndirə biləcəyinə dair artan işarələrlə (ola bilsin ki, oradakı hökuməti müstəqil olaraq tanıya bilər və ya bu ərazidən Odessaya hücum üçün əsas kimi istifadə edə bilər) Rusiyanın Qaqauziya ilə bağlı etdiklərinin əhəmiyyəti artıb. Bir tərəfdən, Moskvanın da qəbul etdiyi kimi, Dnestryanıdakı qondarma qurum regionun Avropa İttifaqı ilə ticarətini nəzərə alaraq, artıq Moskva üçün keçmişdə olduğundan bir qədər az maraqlıdır. Lakin digər tərəfdən, əgər Moskva indiki kontekstdə qaqauz faktorunu işə salmağa çalışarsa, bu, Putinin Ukraynadakı müharibəsinin onun daha geniş hərbi hücum planlarının yalnız bir hissəsi olduğuna birmənalı işarə olacaq. Rusiyanın periferiya ətrafındakı və Qərbdəki ölkələrin cavab verməkdən başqa çarəsi qalmayacaq.

Rusiyalı şərhçilərin və rəsmilərin Qazaxıstanın Rusiyanın düşməninə çevrilməsi ilə bağlı fikirləri ölkələrinin Moskvanın növbəti təcavüz hədəfi ola biləcəyi ilə bağlı qazaxıstanlıları qorxudub və onları qəzəbləndirib. Qazaxıstanda çoxları düşünür ki, Rusiyaya düşmən olan onların ölkəsi deyil, Rusiya Qazaxıstanın düşməninə çevrilib. Uzun müddət Rusiyaya daha yaxın hesab edilən bu böyük Orta Asiya respublikasındakı bu cür diqqətəlayiq fikir dəyişikliyi orada bu yaxınlarda keçirilən küçə nümayişində daşınan lövhədə əks olunub. Plakatda sadəcə olaraq yazılmışdı: “Dünən Gürcüstan idi. Bu gün Ukraynadır. Sabah Qazaxıstan olacaq?”. Moskva Qazaxıstanın “ikinci Ukrayna” olma yolunda getdiyi barədə bəyanatlarla Qazaxıstanı qorxutmağa ümid edə bilər, lakin onun təxribat xarakterli ritorikası ikitərəfli münasibətlərdə əks təsir yarada bilər.

Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibəsi rəsmi olaraq “strateji tərəfdaşlıq” kimi təsvir edilən Gürcüstan-Ukrayna münasibətlərini gözlənilməz şəkildə çətinləşdirdi. Təhdid altında olan iki Rusiya qonşusunun regional təhlükəsizlik baxımından eyni baxışları olduğu görünsə də, onlar arasında davam edən gərginlik Kiyevin Ukraynanın mübarizə aparması üçün Gürcüstan hökumətinin verdiyi dəstəyin miqyası və xarakteri ilə bağlı narazılığı ilə daha da artıb. Öz növbəsində, Ukrayna tərəfinin məzəmmətləri gürcü siyasətçiləri və vətəndaşlarını bir-birinə qarşı qoymaqla nəticələndi, müxalifət və daha geniş əhali Ukraynaya verdiyi qəti dəstəyinə görə Kiyev tərəfindən tərifləndi, hakim “Gürcü Arzusu” (GA) partiyası isə açıq şəkildə tənqid olundu.

Rusiya prezidenti Vladimir Putinin Ukraynaya əsassız genişmiqyaslı hücumuna başlamasından on həftə sonra hər iki tərəf şəxsi heyətdən tutmuş hərbi texnikaya qədər maddi-texniki çatışmazlıqlar yaşamağa başlayır. Dəqiq məlumatı müəyyən etmək çətindir, lakin Rusiya mediası bildirir ki, Ukraynada döyüşmək üçün sərfəli hərbi müqavilələr imzalamaq istəyən efiopiyalılar zəngin olmaq ümidi ilə Rusiyanın Əddis-Əbəbədəki səfirliyi qarşısında sıraya düzülüblər.

Aprelin 27-də Özbəkistan prezidenti Şavkat Mirziyayev xarici işlər nazirinin müavini Vladimir Norovu xarici işlər nazirinin birinci müavini vəzifəsinə yüksəldib və ona ölkənin xarici işlər nazirinin vəzifələrini həvalə edib. Səhhətinin pisləşməsi ilə bağlı xəbərlərə baxmayaraq, postunu tərk edən xarici işlər naziri, 74 yaşlı Əbdüləziz Kamilov tam təqaüdə çıxmadı. O, xarici siyasət və təhlükəsizlik məsələləri ilə məşğul olmaq üçün Özbəkistan Təhlükəsizlik Şurası katibinin müavini vəzifəsinə təyin edildi və ona Özbəkistanın xarici işlərinin istiqamətinin və məqsədlərinin formalaşmasında müəyyən rol qaldı.

Rusiyanın Ukraynadakı itkiləri artdıqca Moskva boşluqları doldurmaq üçün əsgərləri səfərbər etməkdə çətinliklərlə üzləşir. Bu problem, məsələn, Buryatiya və Dağıstan kimi kiçik qeyri-rus respublikalarında və Moskvadan uzaqda yerləşən daha kiçik, lakin əsasən etnik-rusların yaşadığı ərazilərdə xüsusilə kəskindir. Həmin regionlarda heç bir dövlət təbliğatı prezident Vladimir Putinin Ukraynadakı müharibəsinin əsl xərclərini gizlədə bilməz, bu, yerli əhalinin iştirak etmək istəyini azalda bilər. Hələlik, nə qədər potensial əsgərin hərbi xidmətə çağırıldığı zaman xidmət etməkdən imtina etdiyi barədə etibarlı rəqəmlər yoxdur, lakin Moskvanın “müqaviləli” əsgərləri işə götürmək üçün daha bahalı metoda keçmək məcburiyyətində qaldığına dair artıq aydın göstəricilər var.

Mayın 9-na bir neçə həftə qalmış Rusiya prezidenti Vladimir Putinin Qırmızı Meydanda illik Qələbə Günü hərbi paradında əsas qərarını açıqlayacağı gözlənilirdi. İllər keçdikcə o, bu bayramın mənasını dəyişdi, əvvələr nasist Almaniyasına qarşı mübarizədə Müttəfiqlərin qələbəsi qeyd edilirdisə, sonradan Sovet/Rusiya militarizminin qüdrəti nümayiş etdirildi. 2005-ci ildə ABŞ-ın o vaxtkı prezidenti Corc Buş və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının o vaxtkı Baş katibi Kofi Annan da daxil olmaqla, 150-yə yaxın nüfuzlu şəxs tədbirdə iştirak etdi. 2021-ci ildə Tacikistan Prezidenti Emomali Rahmon yeganə fəxri qonaq oldu. Bu il isə Putin hərbi korteji tək izləyib.

Ukrayna ilə dalana dirənmiş müharibə Rusiyanı barışmaz dilemmaya salıb: o, nə reallığı qəbul edə, nə də inkar etməyə davam edə bilər. Bu ziddiyyət həm baş verən fəlakətlə bağlı rəsmi çıxışda, həm də ona qarşı cəmiyyətin reaksiyasında görünür. Nümunə kimi, tüğyan edən vətənpərvərlik səfərbərliyi normal həyatın pozulmadan davam etməsi bəhanəsi ilə yanaşı davam edir. Eyni şəkildə, bir tərəfdən rəsmi təbliğatın kulminasiya intensivliyi ilə digər tərəfdən guya plan üzrə irəliləyən müharibə (hələ də “xüsusi hərbi əməliyyat” kimi təsvir olunur) arasında təzad var. Nəhayət, sərt repressiyalar anti-müharibə etirazlarını ruhdan saldı, lakin Rusiyanın üstünlük təşkil edən münasibəti əslində ölkənin qonşusuna qarşı qəddar aqressiyasına fəal dəstək deyil, laqeydliyi çaşdırır. Nəticə ondan ibarətdir ki, nə isterik səs-küy, nə də kinli düşüncə daha uzun müddət davam edə bilməz. Və yaxınlaşan 9 May Qələbə Gününün qeyd edilməsi nə müharibə, nə də sülh mövqeyinin daha qəti şəkildə birtərəfli və bəlkə də daha təhlükəli xarakter almadığı məqamı qeyd edə bilər.

Bütün müharibələrin gözlənilməz nəticələri olur. Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibəsinin potensial təsirlərindən biri daha çox dövlətin nüvə silahı yaratmaqda və ya yerləşdirməkdə maraqlı olması ehtimalıdır. 1994-cü il Budapeşt Memorandumunun protokollarına əsasən, Ukraynanın ərazi bütövlüyü və suverenliyi ABŞ, Böyük Britaniya və Rusiya tərəfindən təmin edilib. Rusiya bu razılaşmanı iki dəfə pozub: əvvəlcə 2014-cü ildə Krımın ilhaqında və sonra Donbası işğalında və yenidən 2022-ci ildə Ukraynaya genişmiqyaslı işğal əməliyyatında.

Kazakların Don bölgəsi ilə görünən əlaqələrini nəzərə alsaq, Rusiyanın dövlət tərəfindən təşkil olunmuş kazak hərəkatının Ukrayna Donbası uğrunda döyüşdə mühüm rol oynayacağını gözləmək olar. Və həqiqətən də, belə gözləntilər yeni hesabatda özünü doğruldub. Son vaxtlar xüsusi hərbi əməliyyat bölgəsində iki kazak alayı və bir neçə batalyonun mövcudluğu məlumdur.