Qazaxıstan Rusiyanın “de-nazifikasiya” proqramı çərçivəsində? – Sonuncu müttəfiqlərini də “yeyəcək”

Rusiyalı şərhçilər uzun müddətdir ki, Qazaxıstanı getdikcə daha çox millətçi siyasət yürütdüyünə görə tənqid edirlər, ölkədə demoqrafik dəyişikliklər də baş verir, Qazaxıstan Orta Asiyada rusların və rus dilinin çox böyük rol oynadığı ölkədir, demoqrafik dəyişiklər ölkəni ikimillətli respublikadan böyük əksəriyyəti qazaxlardan ibarət olan respublikaya çevirib.

Son on ildə hökumət qazax dilini və qazax millətini öz hakimiyyətini qurmaq və əhalinin gözündə özünü legitimləşdirmək vasitəsi kimi dəstəkləyib. Eyni zamanda, Moskva Qazaxıstanın Rusiyanın geosiyasi rəqibləri olan Çin və Türkiyə ilə əlaqələrinin güclənməsindən narahat olub. Həqiqətən də, Rusiyanın Türkiyənin regional təsirinin artması ilə bağlı narahatlığı son aylarda xüsusilə kəskinləşib.

Lakin bu ilin əvvəlindən bəri baş verən üç hadisə Moskvada bu cür münasibəti, eləcə də Qazaxıstanda onlara reaksiyanı kəskinləşdirib. Birincisi, Kreml Rusiyanın yanvar ayında hərbi cəhətdən dəstəklədiyi prezident Qasım-Comərd Tokayev hökumətinin minnətdar olacağını və beləliklə, Moskvanın yolunu izləyəcəyini gözləyirdi. Lakin tam əksi baş verdi. Bəzi qazaxıstanlılar Rusiyanın öz ölkələrinə ümumiyyətlə müdaxilə etmək hüququna malik olduğunu hiss etməsindən narahatdırlar, nəticədə Tokayev hökuməti onun Moskvanın marioneti olmadığını nümayiş etdirmək üçün əlindən gələni etməli oldu. Prezidentin reaksiyası Qazaxıstan rəsmilərinin daha da anti-Rusiya bəyanatlarına və Qazaxıstan əhalisinin daha çox anti-Rusiya nümayişlərinə və hərəkətlərinə səbəb oldu.

İkincisi, Qazaxıstan hakimiyyəti ölkənin milli müdafiə sahəsinə daha çox sərmayə qoymağa çalışır. Bu da onun potensial rəqiblərə qarşı durmağa imkan verməsi faktını ifşa edir. Bunun sübutu Qazaxıstan Hərbi Dəniz Qüvvələrinin yaradılmasının 29-cu ildönümünə həsr olunmuş bu yaxınlarda keçirilən bayram tədbirləri idi və burada komandirlər vurğuladılar ki, onların Xəzər dənizindəki gəmilərinin sayı artıq Rusiyadan daha çoxdur və onlar təkcə axtarış-xilasetmə və brakonyerlik fəaliyyətlərinə deyil, həm də ölkənin müdafiəsinə diqqət yetirirlər. Bu cür fikirlər getdikcə daha çox millətçi olan Qazaxıstanda məşhurdur, lakin təəccüblü deyil ki, Moskva onlara Xəzərdəki hökmranlığına təhlükə kimi baxır. Və bəzi şərhçilər bunu bir addım da irəli aparır və iddia edirlər ki, bu, Qazaxıstanın müttəfiq olmaqdan çıxdığını və əksinə düşmənə çevrildiyini göstərir.

Lakin bu ilk iki amil üçüncü ilə müqayisədə solğun görünür: Rusiya prezidenti Vladimir Putinin Ukraynadakı müharibəsinin Qazaxıstan hökumətinə və əhalisinə təsiri. Rus müəlliflərin hər iki ölkənin Ukrayna “böhranına” necə reaksiya verməsi ilə bağlı uzun siyahısı var. Onlar qəzəbləniblər ki, Qazaxıstan hakimiyyəti öz vətəndaşlarına Rusiya tərəfindən işğal olunmuş ərazilərə deyil, Ukraynaya humanitar yardım təşkil etməyə icazə verib. İddia edirlər ki, milli hakimiyyət müharibə əleyhinə etirazları qadağan etmək və “rusofobları” hökumətdən silmək əvəzinə, guya onların daha çoxunu gəmiyə cəlb edib və hətta Moskvanın anti-Rusiya hesab etdiyi qruplara yeni siyasi partiyalar yaratmağa icazə verib.

Eyni zamanda, Moskva Qazaxıstan hökumətinin Ukrayna ilə bağlı davam edən bitərəfliyindən hiddətlənir və Rusiya tərəfi hesab edir ki, Qazaxıstanın faktiki olaraq Moskvadan uzaqlaşmasını gizlədir. Bir tərəfdən, Nur-Sultan rəsmiləri bildiriblər ki, ölkənin neytral olması Qərbin Rusiyaya tətbiq etdiyi sanksiyalara riayət etməsinə mane olmayacaq və Mərkəzi Asiya dövləti Rusiyadan yan keçən marşrutlar üzrə Ukraynaya neft nəqlini dayandırmayıb. Digər tərəfdən, Qazaxıstan parlamentinin liderləri Rusiyanın Buçadakı hərbi cinayətləri ilə bağlı beynəlxalq dinləmələr keçirməyə çağırıblar. Moskvalı şərhçilər deyirlər ki, bu cür hərəkətlər düşmənçilikdir və şübhəsiz ki, onlar qazaxıstanlılar arasında daha çox anti-Rusiya münasibətinin yaranmasına töhfə verəcək.

Son həftələrdə vəziyyət daha da pisləşdi. Mart ayında Moskva şəhər dumasının Kommunist Partiyasının deputatı Sergey Savostyanov demişdi ki, “Ukraynadan sonra” Rusiya daha altı ölkəni, o cümlədən Qazaxıstanı “de-nazifikasiya etməlidir”. Digər dörd dövlət – Estoniya, Latviya, Litva və Polşa Şimali Atlantika Müqaviləsi Təşkilatının (NATO) üzvləri, Moldova isə Qərb Alyansının ərazisinə bitişikdir və xüsusilə NATO ölkəsi olan Rumıniya ilə sıx əlaqələrə malikdir. Nəticə etibarilə, bu, Qazaxıstanın faktiki olaraq siyahının başında ola biləcəyini göstərir. Bəzi müşahidəçilər, əlbəttə ki, Sevastyanovun qeydini Rusiyanın bugünkü həddən artıq qızmış atmosferində bir fərdin hiperbolik ifadəsi kimi rədd etmək istəyində ola bilər. Aprelin ortalarında nəşr olunan “Novoye Voennoye Obozreniye” üçün geniş məqalədə Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin Diplomatik Akademiyasının professoru Vladimir Vinokurov yazır ki, “de-nasifikasiya” üçün bu 6 potensial hədəfin keçmişini və onların indiki vəziyyətini nəzərə alsaq, belə nəticəyə gəlmək lazımdır ki, “keçmişdə bu ölkələri bir-birindən ayıran şovinist və millətçi zibil indiyə qədər yoxa çıxmayıb”.

Bu cür üslub Rusiyanın çəpərində olduqlarından və onun düşmənə çevrilməsindən qorxan qazaxları sakitləşdirməyə az kömək edəcək.