“Mən burada dayanıb dürüst olmaq istəyirəm. Birdəfəlik kiminlə olduğuna özün qərar verməlisən”. Ukrayna prezidenti Volodimir Zelenski Avropa İttifaqının (Aİ) iclasında etdiyi çıxışda Almaniyanı Ukraynada baş verənləri anlamadığına görə və xüsusilə Macarıstanı neytrallığına görə tənqid edib.

Vladimir Putinin Ukraynaya hücumunun davam etdiyi bir vaxtda Bayden administrasiyası Putinin müharibəsinə və ərazi işğalına qarşı Qərbi birləşdirdiyi üçün alqışa layiqdir. Lakin administrasiya həm də strategiyanın əsas doktrinasını pozduğuna görə sağlam tənqidə məruz qalmalıdır.

Beynəlxalq ictimaiyyətin hər hansı sərhəd dəyişikliyinə qarşı çıxmasının ən tutarlı səbəbi bir sərhəddəki dəyişikliklərin digər sərhədlərdə baş verən dəyişiklikləri nəzərə alması, mövcud ölkələr arasında münasibətlərdə problemlər yaratması və ya ən azı kəskinləşməsidir. Rusiya prezidenti Vladimir Putinin 2014-cü ildə Ukraynanın Krımı ilhaq etməsinə və onun indi Donbasın bəzi hissələrini ələ keçirmək üçün atdığı addımlara qədər, İkinci Dünya Müharibəsinin sonundan (1990-cı illərdə bir neçə keçmiş kommunist federasiyalarının dağılmasından) sonra Avropada sərhədlərin dəyişdirilməsi ilə bağlı ciddi söhbət getmirdi. Amma Kreml rəhbəri son hərəkətləri ilə müzakirələr üçün qapılarını açıb və indi Rusiya paytaxtında bəziləri Mərkəzi Şərqi Avropada sərhədlərin dəyişdirilməsi imkanını müzakirə edirlər. Hətta bu dəyişikliklərin heç biri reallaşmasa belə, onların sadəcə olaraq müzakirəsi sərhədlərin risk altında olduğuna dair şübhələri və bir vaxtlar daimi görünən şeylərin indi fərqli ola biləcəyinə dair inamın yayılması ilə regionda gərginliyi artıracaq.

Artıq aydındır ki, biz geosiyasi, iqtisadi və texnoloji dəyişikliklərin beynəlxalq münasibətlərin mənbə kodunu yenidən yazdığı dünya hadisələrində otuz illik dövrün sonuna çatırıq. Halbuki dövrün başlanğıcı bir sıra dramatik hadisələrlə yadda qaldı, ABŞ-ın rəhbərlik etdiyi liberal-demokratik sistemin qələbəsini müjdələyən hadisələr (Berlin Divarının yıxılması, ABŞ-ın başçılıq etdiyi koalisiyanın Körfəz Müharibəsində demək olar ki, qansız qələbəsi və 25 dekabr 1991-ci ildə Böyük Kreml Sarayının üzərində oraq və çəkicdən ibarət qırmızı bayrağın endirilməsi) Soyuq Müharibədən sonrakı dövrün son nöqtəsi, yeni və hələ adı açıqlanmayan epoxanın doğum sancıları daha fərqli ola bilməzdi. Bu, qlobal pandemiya və 11 Sentyabr hücumlarından sonra Amerika qüdrətinin Sovet və Britaniya imperial sələflərindən fərqli olaraq Əfqanıstanı (və əlavə olaraq, digər cəmiyyətlər) liberal-demokratik obrazda yenidən yarada biləcəyini sübut etmək üçün 20 illik səylərin dayandırılması ilə əlamətdar oldu.

Rusiya ordusunun minlərlə tankı var və onların hamısı “Javelin” və digər zireh əleyhinə silahlardan istifadə edən ukraynalılara qarşı həssasdır. Ukraynada müharibənin şiddətlənməsindən əvvəl Rusiya bəzi tanklarının üstünə qəfəslər qaynaq edərək zərbələrdən qurtulmağa çalışırdı. Rusiya tanklarına əlavə edilən bu qəribə vasitələr görünür, Ukrayna sursatlarının nüfuzetmə gücünü dayandırmağa kömək etmir.

Otto fon Bismark deyir ki, yalnız axmaqlar öz səhvlərindən dərs alır: “Mən başqalarının səhvlərindən öyrənirəm”. Təəccüblüdür ki, Rusiya ordusu sovet sələfinin keçmiş səhvlərini təkrarlayır. 1945-ci ilin aprelində Stalinin güclü təzyiqi altında marşal Georgi Jukov öz tank ordularını piyada dəstəyi olmadan Berlinə göndərdi. Vladimir Putinin qüvvələri nəinki eyni səhvə yol verdilər, hətta tanklarının qüllələrinə qəribə dəmir parçaları, o cümlədən çarpayı çərçivələri qaynaqlamaqla onları qoruya biləcəklərini düşündülər. Bu, sadəcə olaraq onların profilini artırdı və Ukraynanın “tank ovçuları”nın hədəfinə çevirdi. Vaxtilə, Berlindəki sovet tankları “Panzerfaustlar”la məhv edilirdi.

Ukraynadakı böhran yavaş-yavaş nəzarətdən çıxır. Bir vaxtlar Sovet İttifaqının sona çatmasını “XX əsrin ən böyük geosiyasi faciəsi” hesab edən şəxsin rəhbərliyi altında aqressiv Rusiya Ukraynanın öz orbitində qalması üçün neo-sovet xarici siyasətini həyata keçirir. Realpolitikin bu neo-sovet üslubunu nəzərə alaraq, Ukrayna ilə bağlı bugünkü müzakirələri məlumatlandırmaq üçün Sovet xarici siyasətinin Avropada oxşar şərtlər altında tarixini araşdırmaq lazımdır.

Xarici siyasətdə realizm o deməkdir ki, faktlar dəyişdikcə taktika və strategiya da dəyişir. Vladimir Putinin Ukraynaya hücumunun qarşısını almaq üçün istifadə edilə biləcək ən yaxşı vasitələr Rusiyanın hücum etdiyi bir vaxtda elə də çox aktual deyil.

Rusiyanın hücumu Ukraynaya haqlı olaraq bütün dünyada rəğbət hissi oyadıb. Lakin xəbərlərin intensiv yayılması ilə gözlənilməz hadisə baş verir, müharibə müxbirləri öz auditoriyasında Ukraynada insanların yaşadığı əzabları onların heç vaxt Yaxın Şərqdə baş vermədiyini qeyd edərək təsvir etməyə çalışırlar. Avropada müharibənin necə “ağılasığmaz” olduğu və ya qaçqınların “bizim kimi” və “sarı saçlı” olduqlarına dair ifadələr diqqətini Ukrayna xalqına yönəltməyə çalışan bir çox izləyicidə ikrah hissi oyadır.

Sovet İttifaqının dağılmasından bəri Moskva ona bitişik olmayan Kalininqrad eksklavı ilə nəqliyyat əlaqələrini saxlamaqdan narahatdır. Polşa və Litva Şimali Atlantika Müqaviləsi Təşkilatına (NATO) və Avropa İttifaqına üzv olduqdan sonra Kalininqradın Rusiya Federasiyasının qalan hissəsindən (və Belarusdan) ayrılması ilə bağlı narahatlıqlar daha da gücləndi. Üstəlik, ötən ilin payızında keçirilən Rusiya hərbi təlimləri Kremlin narahatlığını ortaya qoydu, müharibə baş verərsə, Qərb minimum şəkildə Kalininqradı dəniz yolu ilə blokadaya alacaq və hətta bu güclü möhkəmləndirilmiş Rusiya forpostunu birbaşa ələ keçirə bilər. İndi Putinin Ukraynadakı işğalçı müharibəsi və Qərbin kəskin reaksiyası səbəbindən Moskvanın Kalininqradla zəif əlaqələri ilə bağlı qorxuları pik həddə çatıb. Beləliklə, Rusiya hakimiyyət orqanları tarixən Almaniyanın bir hissəsi olan, lakin II Dünya Müharibəsinin sonunda Sovet İttifaqı tərəfindən ilhaq edilmiş bir bölgəyə təchizatı və nəzarətini təmin etmək üçün həm müdafiə, həm də hücum xarakterli müxtəlif addımlar atır.

Si Cinpini Tayvanı ələ keçirməyə sövq etməyin ən sürətli yolu Vladimir Putinin Ukraynaya müdaxiləsinə cavab verilməməsi ola bilər. Birləşmiş Ştatlar və müttəfiqləri Ukraynaya hücuma görə Putinə kifayət qədər təzyiq edə bilsələr, o zaman Si Cinpin çox güman ki, Tayvanı ən azı yaxın gələcəkdə ələ keçirmək riskinə getməyəcək.