Mərkəzi/Şərqi Avropada yeni döyüş əməliyyatları teatrı nə qədər real səslənir?

Moskvalı şərhçi Albert Akopyan (Urumov) “Rusiya Avropa sərhədlərini partladacaq” başlıqlı məqaləsində iddia edir ki, Ukraynadakı münaqişə Rusiyaya Avropada (həm onun qərb sərhədləri yaxınlığında, həm də daha uzaqlarda) sərhədlərin tənzimlənməsini təşviq etməyə və bunu hətta “ədalət və Avropa dəyərləri naminə” etməyə “unikal imkan” yaratdı (Avropa bu dəyərləri pozduğuna görə Rusiyanı tənqid edir). Moskva Fransa və Böyük Britaniyadakı etnik azlıqları dəstəkləmək üçün milli öz müqəddəratını təyinetmə prinsiplərini təşviq edə bilər. Təbii ki, bunu həddən artıq açıq etmək problem yarada bilər, çünki oradakı hökumətlər bu hərəkatların Kreml tərəfindən təşkil edildiyini iddia edərək onları gözdən salmağa çalışacaqlar. Eyni zamanda və daha vacibi, Kreml Macarıstanla tarixi ədalət məsələlərini həll etməyə çalışa bilər.

Analitik yazır ki, Ukrayna parçalanma yolundadır və Moskva ələ keçirdiyi əraziləri qonşularına onlara və Rusiyaya xidmət edəcək şəkildə bölüşdürə bilər. O, indiki Ukraynanın qərbində yerləşən etnik-macarların məskunlaşdığı əraziləri Budapeştə verə, Polşa və Moldova ilə əraziləri mübadilə edə bilər. Birinci halda Moskva Polşaya Lvovu verə bilər ki, öz növbəsində Varşava da Moskvaya Suvalki dəhlizinə nəzarəti təmin etsin, bu da Kalininqrada quru körpü açardı. Məhz bu vəziyyət anklavda qalmış Rusiya ərazisinin hansısa Qərb blokadasının effektiv olmasına maneçilik tərədərdi. İkinci halda, Moskva Kişinyovun Dnestryanı, Qaqauziya və cənub-şərqdə bolqarların sıx məskunlaşdığı rayonlardan imtina etməsinin müqabilində indiki Ukrayna torpaqlarını Moldovaya verə bilər.

O qeyd edir ki, bu cür təxribatçı addımlar Moskvaya üç məqsədə çatmağa imkan verəcək. Birincisi, onlar Ukraynadakı müharibədən sonra “hər şeyin dəyişdiyini” və onların yalnız gücün müəyyən etdiyi bir dünyada yaşamalı olduqlarını göstərməklə “Avropa xalqlarına milli dövlət quruculuğunun mövcud “prinsiplərinə” alternativ göstərəcəklər”. İkincisi, razılaşmağa meyilli olan ölkələr Qərbdəki Ukrayna millətçiliyinin köklərinin aradan qaldırılmasında Rusiyaya kömək etməkdə maraqlı olacaqlar. Üçüncüsü, bu cür hərəkətlər Rusiyaya çox ehtiyac duyulan bir neçə nəqliyyat dəhlizini təmin etməyə imkan verəcək.

Hakobyan (Urumov) belə arqumentlər irəli sürən yeganə rusiyalı analitik deyil. Bəziləri isə Moskvanın təşkil etməli olduğu sərhəd dəyişiklikləri ilə bağlı daha da ekstremal təsəvvürlərə malikdir. Onların arasında həmkarının bir çox arqumentlərini təkrarlayan, eyni zamanda Moskvanın niyə bu istiqamətdə hərəkət etməli olduğuna dair əlavə arqumentlər gətirən və daha da çox sərhədlərin yenidən cızılmasının vacibliyini irəli sürən hərbi şərhçi Sergey Marjetski də var.

Marjetskinin sözlərinə görə, Ukrayna əməliyyatı Rusiyaya “təhlükəli kiçik qonşunu təkcə demilitarizasiya etmək və de-nazifikasiya etmək deyil, eyni zamanda Rusiyanın nəzarətində olan iki eksklav – Dnestryanı və Kalininqrada çıxış problemlərini həll etmək imkanı verəcək”. Birincisi, Rusiya qoşunları Ukraynanın cənubundan keçərək indiki Moldova sərhədinə qədər irəliləsə və Rumıniyaya güzəştlər təklif edərkən Moldovaya təzyiq göstərsə, məsələ böyük ölçüdə hərbi yolla həll edilə bilər. Lakin ikinci hal Polşa ilə diplomatik “kompromis” tələb edir.

Ekspertin fikrincə, belə bir kompromisin əsas konturları göz qabağındadır. “Rusiya nəzəri olaraq və bir müddət Polşa “sülhməramlıları”nın Qalisiya və Volıniyaya daxil edilməsinə, sonra isə həmin regionların Polşanın özünə daxil edilməsinə göz yuma bilərdi. Əvəzində, biz Suvalki vasitəsilə Kalininqrad vilayətinə quru nəqliyyat dəhlizi əldə edərdik, burada dəmir yolu xətti və avtomagistrallar çəkiləcək, bu da ərazi statusundan kənardır”, - deyə o qeyd edib. Onun sözlərinə görə, belə bir mübadilə həm Moskva, həm də Varşava üçün məqbul olardı.

Eyni zamanda, digər rusiyalı analitiklər sərhədlərin dəyişdirilməsi və ya Ukrayna ilə qonşu olmayan ölkələr daxilində Rusiyadan asılı dövlətlərin yaradılması imkanlarını nəzərdən keçirirlər. Bu fikirlərdən ən ciddisi Latviyanın Rusiya Federasiyası və Belarusa bitişik bölgəsi olan Latqale ilə bağlıdır. Latqale Latviyanın istənilən bölgəsində etnik-rus sakinlərinin ən böyük payına malikdir və mədəni, iqtisadi və siyasi cəhətdən ölkənin qalan hissəsindən fərqlənir. Putinin Ukraynada müharibəsi başlayandan bəri rus yazıçıları etnik ruslara qarşı rəftarlarına görə ümumilikdə Baltikyanı ölkələrə hücumlarını artırıblar. Bəziləri Kremldaxili qüvvələrdən Rusiyanın Şimali Atlantika Müqaviləsi Təşkilatına (NATO) və Avropa İttifaqına qarşı aqressiyası ilə bağlı hərəkətə keçməyi tələb edir. Bu yaxınlarda, görünür, onlar diqqətlərini Latqaledə cəmləyiblər, çünki orada aparılan sorğu göstərib ki, sakinlər Moskvanın Ukraynadakı fəaliyyətlərinə Latviyanın digər sakinlərindən daha çox rəğbət bəsləyirlər.

Bununla belə, Latqaledəki latqaliyalıların və etnik rusların Riqa ilə fikir ayrılıqları olsa da, heç bir qrup Moskvanın protektoratlığını istəmir. Eyni məsələ, Moskvanın öz rahatlığı üçün xəritələrini yenidən təşkil etməli olduğu bütün digər xalqlara da aiddir. Buna baxmayaraq, Rusiya mətbuatında belə yazıların çıxması Putini Ukraynada dayandırmağın və hansısa kompromis çərçivəsində onun ərazi dəyişikliyi tələblərinə boyun əyməməyin nə üçün bu qədər vacib olduğunu vurğulayır. İndi bu məsələdə hansısa güzəştlər olarsa, Moskvada bəziləri onları qəbul etmək istəməyəcək və sonra başqa yerdə daha radikal addımlar atacaqlar.