Bu yazıda “kiber imkanlar” və “kiber əməliyyatlar” terminləri “kiber məkan imkanları” və “kiber məkan əməliyyatları” terminləri ilə sinonim kimi istifadə olunur. “Kiber domeyn”ə xüsusilə kiber məkanda hərbi əməliyyatlar üçün bir məkan olaraq istinad edilməsinə baxmayaq, “kiber məkan” və “kiber domeyn” konsepsiyaları oxşar şəkildə istifadə olunur. Bu araşdırmada Kompüter İnsidentlərinə Cavab Bacarığı (CIRC) “kompüter təhlükəsizliyi ilə əlaqəli hadisələrə cavab vermək məqsədilə yaradılmış bir qabiliyyət” olaraq təyin edilir və aşağıdakılarla sinonim kimi istifadə edilir: Kompüter Təcili Müdaxilə Komandası (CERT), Kompüter İnsidentinə Müdaxilə Qrupu (CIRT).

Dünya səviyyəsində hökumətlərə qarşı milli dövlətlərin hakerləri tərəfindən edilən kiber hücumların sayı artmaqda davam edir. Çox vaxt təhlükəsizlik üzrə mütəxəssislər dövlətlər arasında kiber mübahisələrə toxunarkən informasiya müharibəsi terminindən istifadə edirlər. Ənənəvi hərbi hücumlarda olduğu kimi kiber hücumlar da fiziki ziyana səbəb ola bilər. Xüsusən də spesifik strategiyalara əsasən milli dövlətin aktorları düşmənlərinin kritik infrastrukturunu hədəf ala bilərlər.

(IX yazı. VIII yazını BURADAN oxuya bilərsiniz)

(VIII yazı. VII yazını BURADAN oxuya bilərsiniz) Nümunə tədqiqatlar Aşağıdakı bölmə Estoniya, Finlandiya, Almaniya, Hollandiya və Norveçdəki kiber komandanlıqların missiyaları, təşkilati strukturları və əsas funksiyalarını təsvir edəcək. Bu bölmədəki məlumatlar, əsasən, açıq mənbələrdən, eləcə də hökumət və silahlı qüvvələrin strategiyaları, doktrinaları, milli qanunvericilik, veb-saytları, mətbuat məqalələri, hesabatları və digər mənbələrdən toplanıb. Bundan əlavə, bu araşdırmanın müəllifi beş ölkədən mövzu üzrə ekspertlər ilə 10 müsahibə aparıb.

Rusiya prezidenti Vladimir Putin aprelin 27-də Polşa və Bolqarıstana təbii qaz tədarükünü dayandırarkən yenə səhv hesablama apardı. İndi Rusiya hər iki ölkənin qaz bazarlarını itirib, çünki onlar Rusiyanın enerji təchizatından həmişəlik ayrılmağa hazırlaşırlar. Qaz ixracının qəfil kəsilməsinə rəsmi səbəb kimi Polşa və Bolqarıstanın Rusiya qazının pulunu rublla ödəməkdən imtina etməsi göstərilib. Lakin Kremlin qaz ödənişləri ilə bağlı qərarı, xüsusilə Putinin ABŞ və onun müttəfiqlərinin “qeyri-dost hərəkətlərinə” cavab olaraq iqtisadi tədbirlər haqqında 1 mart tarixli fərmanına əsaslanır. Aydındır ki, Polşa Ukraynaya göstərdiyi kritik hərbi yardıma görə cəzalandırılıb, Bolqarıstana isə silah göndərməkdən çəkinməsi ilə bağlı xəbərdarlıq edilib.

Martın 29-da Polşa hökuməti iki ay ərzində birtərəfli qaydada Rusiyanın kömür idxalına embarqo qoyacağını elan edib və bir gün sonra bildirilib ki, Polşa neftayırma zavodları 2022-ci ilin sonuna qədər Rusiya xammalı tədarükünü dayandırmaq üçün “əllərindən gələni edəcəklər”. Həmçinin bu il Polşa Rusiyanın “Qazprom” şirkətindən asılılığını aradan qaldırmaq niyyətindədir. Bununla belə, bu iddialı vədlərə baxmayaraq, Polşa hakimiyyəti etiraf edir ki, qitənin enerji sektorunun de-russifikasiyasının həqiqətən effektiv olmasını və sadəcə olaraq Polşanın regional potensialını itirməsinə gətirib çıxarmamasını təmin etmək üçün digər Avropa ölkələrinin də oxşar qərarlar qəbul etməsinə ehtiyac var.

Rusiyanın Ukraynaya təcavüzünün birbaşa nəticəsi olaraq, ənənəvi olaraq hərbi baxımdan bloklara qoşulmayan iki Skandinaviya ölkəsi indi soyuqqanlı, lakin qətiyyətli addımlarla NATO üzvlüyünə doğru yarışır. Birləşmiş Ştatlarla sıx əlaqələri olan güclü NATO tərəfdaşları, Finlandiya və İsveçin birlikdə NATO-ya üzv olması Avropanın təhlükəsizliyi üçün ciddi nəticə ola bilər.

Aprelin 27-də Rusiyanın “Qazprom” şirkəti 2022-ci ilin sonuna qədər qüvvədə olması nəzərdə tutulan uzunmüddətli müqavilələr əsasında Polşa və Bolqarıstana təbii qaz tədarükünü tamamilə dayandırıb. “Qazprom” bu addımı hər iki ölkənin qaz pulunu rublla ödəməkdən imtina etməsi ilə izah edir. Bəzilərinin Moskvanın rublla qaz sxemini açıq şəkildə rədd etməsinə baxmayaraq, bu günə qədər heç bir Avropa ölkəsi Rusiyadan analoji təchizat problemi ilə üzləşməyib.

Rusiya Ukraynaya hücumunu davam etdirərkən ekspertlər görüntülərdən Rusiyanın hərbi, kiber və informasiya sahələrindəki hərəkətlərini diqqətlə izləyir.