Finlandiya və İsveç NATO-nu Gücləndirəcək

Finlandiyadakı müzakirələrdən görünür ki, Helsinki may ayında müraciət etməyə çalışacaq. İsveçin baş naziri Maqdalena Andersson və fin həmkarı Sanna Marin arasında Stokholmda keçirilən son danışıqlar zamanı İsveçin də buna əməl edə biləcəyi perspektivləri qaldırıldı. Gələn ay Finlandiya prezidenti Sauli Niinistö “dəyişən təhlükəsizlik siyasəti vəziyyətini” müzakirə etmək üçün İsveçə dövlət səfəri etməyi planlaşdırır. Onun səfəri Finlandiyanın NATO-ya üzvlüklə bağlı gələcək təhlilinin dərci ilə üst-üstə düşə bilər. Hər iki ölkədə keçirilən rəy sorğuları NATO-ya üzvlüyə dəstəyin artdığını göstərir.

Bəzi ekspertlər hərbi gərginliyin artdığı bir vaxtda Moskvanı lüzumsuz şəkildə təxribata çəkmək və ya NATO-nun Rusiya ilə quru sərhədini genişləndirmək qorxusu ilə iki Şimali Avropa dövlətlərini alyansa qəbul etməyə tələsməmək barədə xəbərdarlıq etsələr də, müraciət etmək istəsələr, onlara tez bir zamanda üzvlüyün verilməsinin faydası olacaq.

Finlandiya və İsveçin NATO üzvlüyü Vladimir Putinin Ukraynadakı səbəbsiz müharibəsinə güclü cavab olacaq. Bu, Finlandiya və İsveçi kənara aşaraq, NATO-nu Rusiyanın öz sərhədinə yaxınlaşdırmaqla işğalın Rusiya üçün nə qədər böyük strateji səhv olduğunu vurğulayacaq. Dmitri Medvedevin son hədələri də daxil olmaqla, Rusiya dəfələrlə iki ölkənin NATO-ya daxil olmasının “hərbi və siyasi nəticələri” barədə xəbərdarlıq edib. Onların üzvlüyü göstərəcək ki, Rusiya hədə-qorxu ilə vəziyyəti idarə edə bilməz və ya Avropa dövlətlərinə öz təhlükəsizlikləri ilə bağlı suveren qərarlar vermək hüququnu rədd edə bilməz. Ukraynadakı müharibənin əsas səbəbi budur. Onlara üzvlük verməklə NATO həm də açıq qapı siyasətinin canlı qaldığını göstərəcək. Bu, Finlandiya və İsveçi əsas tərəfdaşlar kimi görən Ukrayna və Gürcüstan kimi iddialı ölkələr üçün xoş xəbər olacaq.

İkincisi, NATO-nun Baltik dənizi regionunda qarşısının alınması və kollektiv təhlükəsizlik səyləri güclənərək, Ukraynadakı müharibənin nə vaxtsa NATO ərazisinə keçməsi ehtimalını azaldacaq. Finlandiya və İsveç artıq regional təhlükəsizlik məsələlərində NATO ilə sıx əməkdaşlıq etsə də, alyansın tamhüquqlu üzvü olmaq V Maddə ilə bağlı fövqəladə hallar zamanı NATO-ya Baltikyanı dövlətləri müdafiə etməyə kömək edəcək. NATO iyun ayında Madriddə keçiriləcək zirvə toplantısında şərq cinahının təhlükəsizliyini artırmaq üçün əlavə addımlar planlaşdırdığı üçün Finlandiya və İsveç yaxşı mövqedədirlər. Üzvlər Danimarka və Norveçlə daha güclü “Nordic” müdafiə əməkdaşlığına, həmçinin Aİ-NATO əməkdaşlığının daha sıx olmasına da fayda verəcək.

Üçüncüsü, Finlandiya və İsveç alyansa unikal aktivlər və imkanlar dəsti gətirəcəklər. Hər iki ölkənin NATO qüvvələri ilə artıq yüksək səviyyədə qarşılıqlı əlaqədə olan və son illərdə NATO-nun bütün əsas əməliyyatlarına töhfə verən qabaqcıl orduları var. Öz növbəsində, 280,000 nəfərlik qüvvəni səfərbər edə bilən və müdafiə xərclərini 70 faiz artırmağı öhdəsinə götürən Finlandiya Amerika istehsalı JASSM raketlərini alan ilk Avropa ölkəsi oldu və bu yaxınlarda 64 F-35 döyüş təyyarəsi almağa qərar verdi. Bu arada, İsveç yüksək peşəkar orduya malikdir və bu yaxınlarda müdafiə xərclərini 2 faizlik müdafiə xərcləri hədəfinə çatmaq məqsədi ilə artırıb. İsveç həmçinin 2014-cü ildə Rusiyanın Krımı ilhaq etməsindən sonra hərbi hazırlığını gücləndirib, o cümlədən “Patriot” hava hücumundan müdafiə sistemini alan ilk NATO üzvü olmayan ölkə olub.

Hərbi imkanlarla yanaşı, hər iki ölkə mülki müdafiəni və dayanıqlığı vurğulayan və alyansa hibrid müharibə və dezinformasiya təhdidlərinə qarşı mübarizədə mühüm birinci əldən biliklər gətirəcək “ümumi müdafiə” doktrinasını həyata keçirmək ənənəsinə malikdir. Hər iki ölkə həm də “Nokia” və “Ericsson” kimi şirkətlərə ev sahibliyi edən mürəkkəb texnoloji liderlərdir. Finlandiya və İsveç ittifaqın Süni Zəka və 5G/6G sahəsində texnoloji üstünlüyünü dərinləşdirməyə kömək edə bilər. Üstəlik, coğrafi yaxınlıq və Rusiya ilə uzun müddət işləmək tarixi ilə Helsinki və Stokholm Rusiya və “Yüksək Şimal” haqqında unikal biliyə və anlayışa malikdirlər, bu da Avropanın ərazi müdafiəsini dəstəkləməkdə alyansa fayda verəcək.

Nəhayət, Qərb demokratiyasının daxildə populistlərin və millətçilərin təzyiqi altında olduğu bir vaxtda Finlandiya və İsveçin hər ikisinin möhkəm demokratiya olması əhəmiyyətsiz deyil. Onların üzvlüyü, Qərbin Rusiya və Çinin artan avtoritar çağırışları ilə üzləşdiyi bir vaxtda, ortaq dəyərlərə malik demokratik ölkələrin siyasi ittifaqı kimi NATO-nun rolunu gücləndirməyə kömək edəcək.

Müraciət edib-etməmək barədə qərar son nəticədə Helsinki və Stokholmun qərarı olsa da, NATO liderləri üzvlük potensialının çoxsaylı üstünlüklərini tanımamaqda çətinlik çəkəcəklər. Buna görə də NATO liderləri bir daha qeyd etməlidirlər ki, Finlandiya və İsveç müraciət edə bilər, ərizələrini tez bir zamanda nəzərdən keçirə bilər və ərizələrinə baxıldıqdan sonra təhlükəsizlik zəmanətlərini verməkdən çəkinməməlidirlər.

Rusiyanın Ukraynadakı amansız müharibəsi fonunda NATO-nun iyunda keçiriləcək sammiti alyans üçün əsas dönüş nöqtəsi olmalıdır. Müttəfiq liderlərin NATO-nun şərqdəki hərbi mövcudluğunun gücləndirilməsi və yeni Strateji Konsepsiya qəbul etməsi gözlənilsə də, Finlandiya və İsveçin alyansdakı üzvlüyünü qəbul etmək həm də Putinin Ukraynadakı müharibəsinə güclü təkzib verərək NATO-nun davamlı canlılığını nümayiş etdirəcək və alyansın gücünü artıracaq.