SZ, lazerlər və çiplər: Çinin hərbi paradının elm və texnologiyası

Süni zəka, optika, fizika və informasiya texnologiyaları göstərdi ki, innovasiyalar gələcək müasir müharibəni formalaşdıracaq, futuristik intellektual sistemlərin yolunu açacaq.

“Parad süni zəkaya malik pilotsuz sistemləri, sualtı döyüş bölmələrini, kiber və radioelektron qüvvələri və hipersəs silahlarını nümayiş etdirdi, bu da Xalq Azadlıq Ordusunun (PLA) yeni texnologiyaları mənimsəmə, dəyişən müharibə xarakterinə uyğunlaşma və gələcək toqquşmalarda üstünlük qazanma qabiliyyətinin artdığını vurğuladı”, - deyə Çin dövlət televiziyası CCTV bildirdi.


“Paradda nümayiş etdirilən silahlar yüksək dərəcədə informasiyalaşma, ağıllı idarəetmə və praktiki döyüş qabiliyyətinə malik idi, ordunun döyüş imkanlarını, yeni sahələrdə fəaliyyət qabiliyyətlərini və güclü strateji çəkindiriciliyini nümayiş etdirdi”, - deyə Pekin Hərbi Elmlər Akademiyasına bağlı mərkəzin tədqiqatçısı Donq Yonqzay CCTV-yə bildirib.

SZ ilə gücləndirilmiş avadanlıq və nəqliyyat vasitələri

Paradda süni zəka ilə idarə olunan müxtəlif pilotsuz texnika nümayiş etdirildi.

Quru döyüş bölməsi kəşfiyyat, hücum, mina və partlayıcıların zərərsizləşdirilməsi, eləcə də bölmələrə dəstək verə bilən texnikaları nümayiş etdirdi. Ənənəvi tapşırıqlardan əlavə, avtonom tanklar “robot canavarlar”la birlikdə koordinasiyalı şəkildə hərəkət edə bilir. Kiçik “off-road” döyüş maşınları isə PUA buraxa bilir ki, bu da hava və quru qüvvələrinin uzlaşmış əməliyyatlarını mümkün edir.

Dəniz bölməsi yeni insansız sualtı və suüstü vasitələr, həmçinin sualtı mina yerləşdirmə sistemlərini əhatə edib. Bu sistemlər gizli yerləşdirmə, bloklama, müstəqil hədəf tanıma və qrup şəklində hücum imkanlarına malikdir.


Yeni hava kəşfiyyat və zərbə PUA-ları, hava üstünlüyünü təmin edən qırıcılar və gəmi əsaslı helikopterlər gizli hücum, geniş əhatə və avtonom koordinasiya qabiliyyətləri ilə seçilir. CCTV-nin əvvəlki sənədli filmində WZ-10 və WZ-7 PUA-ları təqdim olunmuşdu: onlardan biri geniş ərazilərdə kəşfiyyat aparır, digəri isə müəyyən etdiyi hədəfləri zərbə ilə məhv edirdi.

“Loyal wingman” PUA-ları isə gizli qırıcı təyyarələri izləyərək kəşfiyyat aparır, saxta hədəf rolunu oynayır, radioelektron müdaxilə həyata keçirir və silah daşıyır, bununla da qırıcının döyüş qabiliyyətini xeyli artırır.

Belə texnologiyalar həm avadanlıq, həm də alqoritmlərin dəstəyi ilə mümkün olub, uçuş idarəetmə çipləri, batareya sistemləri, kameralar, radar və digər sensorlar PUA-ların imkanlarını gücləndirir. Süni zəka alqoritmləri sayəsində PUA-lar real vaxtda böyük həcmdə məlumatı emal edə, dəqiq qərarlar qəbul edə və tapşırıqları avtonom icra edə bilir.

Lazer silahları

Paradda nümayiş olunan gəmi əsaslı lazer silahları dəqiq zərbələr və davamlı atəş imkanına sahibdir, həmçinin digər hava hücumundan müdafiə sistemləri ilə koordinasiyalı fəaliyyət göstərə bilir. Tədbirdə ilk dəfə nümayiş olunan maşın əsaslı antidron avadanlığı isə kiçik lazer topunu əhatə edirdi.

CCTV şərhçisi Vey Donqsyu bildirib ki, yeni lazer silahları yavaş, kiçik və alçaq hədəfləri dərhal zərərsizləşdirə, sürətli çoxsaylı hücumlar həyata keçirə, səmərəliliyi artıraraq sursat xərclərini azalda bilər.


Lazer silahları yüksək enerjili şüa yaradaraq hədəfi zədələyir. İndi Çin alimləri belə lazerlərin zərərli istiliyini aradan qaldırma, isti mühitlərdə soyutma sistemləri olmadan işlətmə və yüksək güclü lazer silahları üçün yeni optik materiallar yaratma yollarını inkişaf etdirib. Bu irəliləyişlər optika, materialşünaslıq və istilik idarəetməsi sahələrindəki nailiyyətlərlə mümkün olub. Mövcud lazer silahları əsasən yarımkeçirici lazerlərə əsaslanır. Çin Elmlər Akademiyasının hesabatına görə, 2019-cu ildən əvvəl ABŞ və Almaniya yüksək güclü yarımkeçirici lazer çipləri sahəsində bazarın 90%-dən çoxunu idarə edirdi.

Son illərdə isə Çin universitet-sənaye-tədqiqat əməkdaşlıqlarını inkişaf etdirərək yüksək parlaqlıq və gücə malik lazer çipləri və qabaqcıl lazer məhsullarında irəliləyişlər əldə edib. “Suzhou Everbright Photonics” və “Wuhan BD Laser Technology” kimi yerli şirkətlər bəzi xüsusi texnologiya sahələrində lider mövqeyə çıxıb.

Raketlər: fizika və aerokosmika elmləri

Pekində keçirilən paradda qanadlı raketlər, hipersəs raketləri və nüvə raketləri də nümayiş olundu. Çin CJ-20A, YJ-18C və CJ-1000 raketlərini təqdim etdi ki, bunlar da uzaqmənzilli, dəqiq zərbə və çoxşaxəli çəkindiricilik imkanlarına sahibdir. Hipersəs raketləri arasında YJ-21, DF-17 və DF-26D müdafiə sistemlərini yararaq yüksək dəqiqliklə hədəfləri vurmaq qabiliyyəti ilə seçilir. Ən diqqətçəkən nüvə raketi isə Çinin maye yanacaqla işləyən strateji qitələrarası nüvə raketi DF-5C idi. CCTV-yə görə, bu raket “qlobal zərbə məsafəsinə malikdir”.

Raketlər multidissiplinar tədqiqatların nəticəsidir. Havanın yüksək sürətlərdəki fiziki xüsusiyyətlərini öyrənmək üçün külək tunelləri kimi infrastruktur tələb olunur. İdarəetmə və stabilliyi təkmilləşdirmək üçün yeni tip sensorlar, materialşünaslığa əsaslanan istilikdən qorunma sistemləri də lazımdır.

Raketin ürəyi – “scramjet” mühərriki aerokosmik texnologiyanın “taç inciləri”ndən biridir.

İnformasiya döyüşü

Tyananmen meydanında informasiya müharibəsi avadanlıqlarının üç bölməsi – kiberməkan müharibəsi, radioelektron müdaxilə və informasiya dəstəyi – nümayiş olundu.

Kiberməkan müharibəsi bölməsi komanda, idarəetmə, kəşfiyyat, müşahidə və şəbəkə-elektron müharibəsi avadanlıqlarını göstərdi.

Yerli olaraq hazırlanmış radioelektron müdaxilə avadanlığı düşmən şəbəkələrini kəsə, rəqəmsal zəncirləri qıra və hava-kosmos müdafiəsini təmin edə bilir.


İnformasiya dəstək bölməsi isə bulud hesablama, rəqəmsal zəka, hava-quru şəbəkələri və inteqrasiya olunmuş məlumat sistemlərindən ibarət idi, bunlar birgə əməliyyatları dəstəkləmək üçün sürətlə yeni kiber sistemlər qura bilirdi.

Son illərdə Çin kompüter elmləri və kriptoqrafiya sayəsində şəbəkə hücum və müdafiə texnologiyalarında böyük irəliləyiş əldə edib, elektromaqnit dalğalarının yaradılması, ötürülməsi və pozulması üçün radioelektron müdaxilə üsullarını mənimsəyib.

Çinin elmi güc kimi yüksəlişi

Fizika tədqiqatları Çinin elmi güc kimi yüksəlişinin əsasını qoyub və optika, radar və rabitə sahələrində hərbi gücünü artırıb. Fevral ayında dərc olunan “Nature Index”ə görə, Çin yüksək keyfiyyətli fizika tədqiqatları sahəsində dünyanın ən nüfuzlu elmi jurnallarına ən çox töhfə verən ilk 10 təşkilatdan 8-nə ev sahibliyi edir.

Çin, həmçinin batareyalar və partlayıcılar kimi silahlar üçün yeni materiallar və komponentlərin hazırlanmasında tədqiqat nəticələrini artırmaqda davam edir.

Mart ayında dərc olunan “Nature Index”ə görə, kimya üzrə dünyanın ən yaxşı 20 universitetinin hamısı artıq Çində yerləşir.