Putinin NATO-nun genişlənməsinə cavabı ilhaq ola bilərmi?

Kremlin Rusiyanın təhlükəsizliyinə birbaşa təhdid kimi qəbul etdiyi və təsvir etdiyi yeni birləşmələrə sərt cavab vermək istəyi qarşısıalınmazdır, lakin Rusiyanın bu cür inandırıcı cavab vermək qabiliyyəti onun Ukraynaya qarşı plansız planlaşdırılmış müharibədəki uğursuzluqları ilə sarsılır. Rusiya Finlandiyaya elektrik enerjisinin ixracını əngəllədi, lakin bu kəsilmənin təsiri olduqca kiçikdir və bildirilir ki, Finlandiya prezidenti Sauli Niinisto şənbə günü Putinlə danışığı zamanı bunu heç xatırlatmayıb. Şərhçilər gileylənirlər ki, dinc Baltik dənizi “NATO gölünə” çevrilir, habelə Rusiya Baltik Donanmasını gücləndirməklə bu dəyişikliyin qarşısını ala bilməz. Onun gəmiqayırma sənayesi Qərbin sanksiyalarından ciddi şəkildə təsirlənib və məhz Qara Dəniz Donanmasının, xüsusən də son iki ayda “Moskva” flaqman kreyseri batdıqdan və Ukraynanın İlan adası yaxınlığında bir neçə döyüş gəmisinin vurulmasından sonra əlavə gəmilərə çox ehtiyacı var. Rusiya rəsmiləri “hərbi-texniki tədbirlərə” istinad etməkdə davam edirlər: bu, Kalininqrada qeyri-strateji nüvə başlıqlarının yerləşdirilməsini nəzərdə tuta bilər.

Putinə ikiqat təsir göstərəcək, əlavə olaraq ABŞ və onun Avropalı müttəfiqlərini genişmiqyaslı əks-hücum əməliyyatına başlamaq üçün Ukraynanı daha ağır silahlarla təchiz etməkdən çəkindirən asimmetrik cavab lazımdır. Belə bir geosiyasi çevrilişə nail olmağın ən asan yolu rəsmi olaraq Donetsk-Luqansk qondarma qurumlarını Rusiya Federasiyasına birləşdirmək ola bilər; o zaman Ukraynanın müqaviməti və Donbasdakı döyüş əməliyyatları Putinin 9 may çıxışında qeyd etdiyi Rusiyaya və onun “tarixi torpaqlarına” hücum kimi qiymətləndirilə bilər. Rusiya Xarici Kəşfiyyat Xidmətinin (SVR) direktoru Sergey Narışkin yeni hücum ərəfəsində Təhlükəsizlik Şurasının televiziya iclası zamanı belə bir plana işarə etdi. Bu yaxınlarda o, Polşanın Ukraynanın qərbindəki köhnə mülkləri üzərində nəzarəti bərpa etmək niyyəti barədə fərziyyələr səsləndirdi. Rusiyanın növbəti addımı Donbas ilə işğal olunmuş Krım arasında dəhliz yaratmaq üçün vacib olan Xerson bölgəsinin ilhaqından ibarət ola bilər.

Bu planla bağlı ciddi problemlərdən biri cəbhə xəttindəki vəziyyətdir. Luqansk vilayəti demək olar ki, tamamilə Rusiya qüvvələri tərəfindən işğal edilsə də, Moskvanın nöqteyi-nəzərindən Donetsk bölgəsinin yalnız yarısı “azad edilib”. Xarkov kənarından geri çəkilmə bu döyüşdə çox az fərq yaratdı, lakin keçən həftə Siverski Donets çayının kəsişməsində vurulan ağır zərbə Rusiyanın çoxdan planlaşdırılan hücumunu daha da sarsıtdı. Bu arada, Rusiyanın Xerson bölgəsi üzərində nəzarəti getdikcə zəifləyir: onun Nikolayev və Odessaya hücumu sürətini itirdi və yavaş-yavaş geri çəkilməyə çevrildi, Dnepr çayının qərb tərəfindəki qoşunlar kifayət qədər təchiz olunmayıb və ruhdan düşüb. Kreml Donbasda əlavə ərazi uduşlarını təmin edən hərəkətə ümid edir, lakin vaxt faktoru var. Məhz, nəzərdə tutulan ilhaq cəsarətli və yenidən silahlanmış Ukrayna briqadalarının əldə etdiyi sürpriz irəliləyişlə tamamilə alt-üst ola bilər. Moskva Gürcüstanın Cənubi Osetiya bölgəsində keçirilən təlimlər əsasında Ukraynanın şərqində ərazi işğalına hazırlaşır. Bu separatçı regionun Rusiyaya qoşulması ilə bağlı “referendum” iyulun ortalarına təyin edilib, lakin iki ay hətta hazırda yavaş gedən müharibə üçün də uzun müddətdir.

Ukraynanın hər bir əks-hücumunda təkcə rus qoşunlarının əhval-ruhiyyəsi yox, həm də Qərblə qeyri-bərabər və baha başa gələn qarşıdurmaya təbliğat trubalarından daha az həvəs göstərən Rusiya elitalarının əhval-ruhiyyəsi aşağı düşür. Keçmiş baş nazir Dmitri Medvedev kimi Putinin saray əyanlarından yalnız bir neçəsi öz “vətənpərvər” etimadlarını fəal şəkildə bəyan edirlər; bir çox başqaları, o cümlədən baş nazir Mixail Mişustin və hətta Putinin çoxdankı sirdaşı, “Rosneft”in baş direktoru İqor Seçin də aşağı profil saxlamağa üstünlük verirlər. İndi yaxtalarını park edərək Türkiyədə daşınmaz əmlak almalı olan oliqarxların giley-güzarlarına Kreml məhəl qoymaya bilər, lakin yüksək səviyyəli məmurların narazılığı böyük narahatlıq doğurmalıdır. Ukrayna mənbələri 9 may paradında iştirak etməyən Baş Qərargah rəisi general Valeri Gerasimovun işdən çıxarılması ilə bağlı fərziyyələr irəli sürürlər. Putin belə radikal təmizləmə həyata keçirməyə cəsarət edə bilməz, lakin müdafiə naziri Sergey Şoyqunun cümə günü ABŞ-ın müdafiə naziri Lloyd Ostinin telefon zənginə cavab verməsi əhəmiyyətli ola bilər.

Finlandiya və İsveçin NATO-ya daxil olmaq barədə dəqiq qərarı həm Putinin Qərbdə nifaq salan siyasətinin uğursuzluğunu, həm də qüdrətli Rusiya hərbi maşınının ümidsiz şəkildə ilişib qaldığı Ukraynaya hücumunun fiaskosunu göstərir. Putin uduzduğu yarışın kursunu dəyişdirməlidir, lakin o, Qələbə Günü paradında Ukraynaya müharibə elan etməkdən çəkindi, bəlkə də tam səfərbərlik söhbəti ilə Rusiya cəmiyyətini narahat etməmək istəyirdi. Donbas və Xersonun ilhaqı “xüsusi hərbi əməliyyatı” bütün mövcud hərbi vasitələrlə Rusiya ərazisini müdafiə etmək üçün guya ədalətli müharibəyə çevirmək yolu kimi qəbul edilə bilər. Bu geosiyasi hiylə uğur qazana bilməz – təkcə beynəlxalq qınaqlara görə deyil, həm də ona görə ki, təbliğat ruslar arasında bu cür “genişlənməyə” ancaq saxta həvəs yarada bilər. Ola bilər ki, elitalar əhalidən, yüksək rütbəlilər isə əsgərlərdən uzaq olsun, lakin ölkə tədricən Putinin müharibəsinin nəticəsi ilə hesablaşır.