Qlobal çağırışlar fonunda Belarusun gələcəyini proqnozlaşdırmaq? – Fikirləşmək üçün vaxt azdır

“Azadlıq” radiosunun əməkdaşı Yuri Drakaxrustun sözlərinə görə, bu, Belarus ordusunun Rusiya-Ukrayna müharibəsinə girib-girməməsindən və hər şeydən əvvəl bu müharibənin nəticəsindən asılıdır. Əgər Rusiya bu müharibədən zəifləmiş halda çıxsa, Minskdə hakimiyyət dəyişməsə belə, Belarusun Qərblə əlaqələrinin tezliklə bərpası istisna oluna bilməz. Belarus hökumətinin müharibəni inkar etmək cəhdləri başlanğıcda qeyri-mümkün idi və bu gün də eyni dərəcədə qeyri-real olaraq qalır. Drakaxrust vurğulayır ki, indi bunu etmək “rus paraşütçülərinin sürətlə prezident Aleksandr Lukaşenkonun iqamətgahını işğal etməsi ilə nəticələnəcək”. Drakaxrust Ukraynanın Qərb mallarının Rusiyaya daxil olmasının qarşısını almaq üçün Polşa-Belarus sərhədini tamamilə bağlamaq tələbinin də real olduğuna inanmır, çünki sözügedən sərhəd təkcə Polşanın deyil, bütövlükdə Avropa İttifaqının sərhədidir.

Əvvəllər Belarusun İsveçrədəki müvəqqəti işlər vəkili və hazırda ən fəal müxalifət düşüncəli analitiklərdən biri olan Pavel Matsukeviç proqnozlaşdırır ki, Belarus iqtisadiyyatının sanksiyalar nəticəsində potensial tənəzzülünə baxmayaraq, Lukaşenko özünün güclü siyasi sağ qalmaq instinkti ilə yaxın gələcəkdə də hakimiyyət sükanı arxasında qalacaq. Matsukeviç də hesab edir ki, Rusiya prezidenti Vladimir Putin zəiflik əlamətləri göstərən kimi Lukaşenko çoxvektorlu xarici siyasətini bərpa edəcək. Matsukeviç Minskin beynəlxalq ticarət əlaqələrini Avropadan Asiyaya istiqamətləndirmək yolu ilə coğrafiyaya meydan oxumaq cəhdinin də uğur qazanacağını düşünmür. 2021-ci ildə Belarus mallarının ilk altı idxalçısı Rusiya (16,3 milyard dollar), Ukrayna (5,4 milyard dollar), Hollandiya (2,2 milyard dollar), Polşa (2,0 milyard dollar), Almaniya (1,6 milyard dollar) və Litva (1,3 milyard dollar) olub. Təkcə Ukraynaya ixrac Belarusun bütün Asiya istiqamətlərinə olan ticarət axınını üstələyib. 2021-ci ildə Belarusa xarici investisiya mənbələrinə gəlincə, Kipr, Avstriya, Almaniya, Litva, İsveçrə və Polşa diqqət mərkəzində olub.

Belarus üçün daha balanslaşdırılmış xarici siyasətə qayıdış demək olar ki, qaçılmazdır. Eyni şəkildə, ölkədə milli konsolidasiyanı təşviq etmək üçün nəzərdə tutulmuş siyasətin bərpa ediləcəyi ehtimalı var, çünki milli yaddaş və kimliyin bir-birindən asılı problemlərinə dair dərin ictimai parçalanma bir milli dövləti üçün sağlam və dayanıqlı deyil. Bu konsolidasiya tendensiyası 2020-ci ilin avqust seçkilərinin nəticələri ilə və daha sonra Rusiyanın Ukraynadakı müharibəsi ilə dayandırıldı.

Bu arada, Minsk və digər Belarus şəhərlərinin tamamilə sakit fasadının arxasında təlatümlər davam edir və bu, yuxarıda qeyd olunan ictimai parçalanmanın izini qismən daşıyır. Ən səs-küylü və sözünü deyən Belarus qərbçiləri ya həbsdədir, ya da ölkədən kənardadır. Aprelin 3-də Minsk öz sərhədlərini giriş və çıxış üçün yenidən açıb. Səlahiyyətlilər bu hərəkəti COVID-19-la əlaqəli məhdudiyyətlərin sona çatması ilə mümkün hesab etsə də, hökumətin indi Belarusda qalan “mədəni qərbçilər”in gələcək axınını “təşviq edəcəyini” istisna etmək olmaz.

Təlatümlər müharibəyə daxili münasibətlərdə də özünü büruzə verir. Martın sonunda Ukrayna ilə davam edən sülh danışıqlarında Rusiya danışıqlar qrupuna başçılıq edən Vladimir Medinski Ukraynanın müharibənin dayandırılması şərtləri ilə bağlı istəklər siyahısı haqqında məlumat verdi, lakin Moskvanın şərtləri barədə bir söz demədi. Buna cavab olaraq Rusiya müharibəsinin belarus tərəfdarları hərarətli reaksiya verdilər. Məsələn, Rusiya Dünyasının (Russkiy Mir) açıq-aşkar təbliğatçısı Mixail Malaş səhəri gün etiraf etdi ki, o, bir neçə nəfərə təsəlli verməli idi və onları əmin etdi ki, “xunta ilə danışıqlar axmaqlar və pasifistlər üçün bir performansdır”. Filosof və “Şimali Avrasiya” onlayn jurnalının naşiri Pyotr Petrovski Medinskinin sözlərində Rusiyanın təslim olması ilə bağlı fikirlər olduğunu bildirib və bəyan edib ki, “yalnız iki məlum denazifikasiya hadisəsi var: Almaniya və Yaponiya, başqa heç bir təsirli hal aşkar edilməyib”.

Belarusdakı iğtişaşların daha da nəzərə çarpan tərəfi “dəmir yolu müharibəsi” adlanan müharibədir. İlk təxribat martın 25-də, Belarus müxalifətinin Azadlıq Günü kimi qeyd etdiyi tarixdə baş verib. Konkret olaraq, cinayətkarlar Borisov və Novosada (Minsk vilayəti) arasındakı dəmir yolu hissəsində iki elektrik rele şkafını yandırıblar. Martın 27-dən 28-nə keçən gecə Mogilev vilayətinin Osipoviç və Vereyts stansiyaları arasında daha iki oxşar yer yandırılıb. Hadisələr barədə rəsmi olaraq Fövqəladə Hallar Nazirliyi məlumat yayıb. Martın 31-də səlahiyyətlilər 30-a yaxın dəmiryol əməkdaşını həbs ediblər.

Ukraynanın özündə iki belarus (yəni müxalifət düşüncəli belaruslardan ibarət) taqımının Ukrayna tərəfində döyüşdüyü bildirilir. Onlardan biri Belarus torpaqlarında çar Rusiyasına qarşı 1863-cü ildə Polşa üsyanının liderlərindən biri Konstantin Kalinovskinin adını daşıyır. Bildirilir ki, hazırda formalaşmağa başlayan digər Belarus taqımı Litva Böyük Hersoqluğunun tarixini xatırladan 1992-1995-ci illərdə Belarusun rəsmi gerbi olan Pahoniyanın adını daşıyır.

Eyni zamanda, eyni adlı böyük Rusiya bankının törəmə müəssisəsi olan “Belvneşekonom” Bankının səkkiz aparıcı əməkdaşı, o cümlədən 2014-2018-ci illərdə maliyyə qurumunun sədri Vasili Matyuşevski Belarusda həbs edilib. Matyuşevski dindirildikdən sonra sərbəst buraxılıb. Bundan əlavə, 25-50 travma həkimi, xəstəxana şöbələrinin rəhbərləri həbs edilib. Onlar Almaniya istehsalı olan protezlərlə bağlı rüşvət almaqda ittiham olunurlar.

Bəzi tanınmış məhbuslar, məsələn, tanınmamış Belarus Polyaklar İttifaqının sədri Andjelika Boris, eləcə də “Tut.by” müstəqil media orqanının 3 keçmiş əməkdaşı bu yaxınlarda azad edilib. Narahatlıqların səbəbləri həmişə aydın olmadığı kimi, hökumətin də indiki zamanda bu şəxsləri azad etmək üçün konkret motivləri yoxdur. Hətta mümkündür ki, onlar Varşava ilə bəzi pərdəarxası müzakirələrə işarə edə bilərlər.

Xülasə, qonşuluqda davam edən müharibə və daxili təlatüm dinamikası Belarusun gələcəyini proqnozlaşdırmağı keçmişdə olduğundan daha çox çətinləşdirir.