Rusiya-Ukrayna Müharibəsində Süni Zəka Faktoru

Geniş görüş sahəsinə sahib olmaq üçün müxtəlif bucaqlarda sensorlar və kameralar ilə real vaxt rejimində ISR missiyalarında xidmət edən PUA-lar müasir hibrid müharibənin əsas komponentidir, çünki onlar vasitəsilə döyüş meydanında həlledici qələbə tələb olunur. Bu zərbə PUA-ları ISR missiyalarını yerinə yetirmək, hədəf əldə etmək və ağıllı döyüş sursatlarından istifadə edərək onları aradan qaldırmaq, eyni zamanda döyüş meydanında yalnışlıq həddini minimuma endirməklə və ya hətta qarşısını almaqla mülki insanları qorumağa qadirdir. Bu səylər ənənəvi döyüş meydanından, informasiya silahlarından və kiber münaqişədən istifadə etməklə müasir müharibə formasını irəli aparır. Dövlətlərin hərbi insan operatorları tərəfindən idarə olunan strateji avtonom texnologiyalarla öz missiyalarını mütləq yerinə yetirmək imkanı var.

ISR missiyalarında döyüş sahəsi məlumatlarının toplanması və təhlilini asanlaşdıran SZ ilə işləyən sistemlər Rusiya-Ukrayna cəbhəsinin hər iki tərəfində istifadə olunur. Bəzi araşdırmalar, Rusiyanın uzaq mənzilli və yüksək dəqiqlikli hücum raketləri üzərində işləməyə davam etdiyini göstərir. İddia olunur ki, Rusiya Ukrayna sərhədləri daxilində ən müasir hərbi texnologiyaları yerləşdirib. Texnologiyaların geniş əhatə dairəsi çoxlu sayda PUA və super artilleriya silahlarından tutmuş inteqrasiya olunmuş SZ-bulud texnologiyalarına qədərdir.

İşğalın ilk günlərində Rusiyanın Ukrayna cəbhəsindən cavab veriləcəyinə kifayət qədər əhəmiyyət vermədiyi və hətta hava hücumlarından məhrum olduğu barədə şərhlər var. Hərbi texnologiyasını nəzərə alan Rusiya hava üstünlüyü ilə əhəmiyyətli bir üstünlük əldə etmiş ola bilər, lakin o, strateji səhvə yol verərək taktiki PUA-larının yerləşdirilməsini gecikdirib. Bu gün elə bir vəziyyət yaranıb ki, Rusiya hava hücumları getdikcə daha çox dağıdıcı hücumlar təşkil edir, Ukrayna hava qüvvələri isə daha az, lakin daha güclü təsirlərə malik hücumlara diqqət yetirir.

Ukrayna Rusiyaya qarşı döyüşmək üçün Türkiyə istehsalı olan “Bayraktar TB2” zərbə PUA-larından istifadə edir. ISR texnologiyalarını birləşdirən zərbə tipli TB2 orta hündürlükdə və uzun müddətli (MALE) işləmək qabiliyyətinə malikdir. TB2 xüsusi olaraq Rusiya hərbi qüvvələrinə zərbələr endirmək və raket hücumlarına cavab vermək üçün təyin edilib. Sosial mediada Rusiya tankları və ya meşədəki gizli hədəfləri bombalayan PUA-ların görüntüləri var. Aşkar edilmiş düşməni hazırlıqsız məhv etmək üçün Ukrayna bu silahlardan istifadə edir, rusların zirehli texnikalarını, Hava Hücumundan Müdafiə (HHM) sistemlərini məhv edir.

Pentaqonun verdiyi açıqlamalarda, Ukrayna Hərbi Hava Qüvvələrinin Rusiya ordusundan fərqli olaraq döyüş meydanında təəccüblü dərəcədə effektiv çıxış etdiyi vurğulanıb. Bu PUA-lar artıq 2020-ci ildə Suriyada və Azərbaycanın Qarabağ bölgəsində Rusiya istehsalı olan tanklara və zenit sistemlərinə ağır zərbələr endirib.

Mütəxəssislər deyir ki, Rusiya çoxlu çevik uzun və qısa mənzilli qanadlı raket sistemlərinə və TB2-ləri havada olarkən zərərsizləşdirən radioelekron mübarizə vasitələrinə malikdir. Beləliklə, bu sistemlərin özünümüdafiəsinin olmaması ən kritik zəiflikdir. Ukrayna bu zəifliyi aradan qaldırmaq üçün Amerika istehsalı olan “Javelin” tank əleyhinə raketlərindən istifadə etdi. Belə ki, TB2 hədəflərini aşkar etdikdən sonra Ukrayna qüvvələri bu raketlərlə onları məhv edir.

Ukrayna prezidenti Volodimir Zelenski ABŞ Konqresindəki çıxışında xüsusilə ABŞ və Avropa ölkələrindən hərbi texnoloji yardım gözlədiklərini vurğulayıb. O, həmçinin Ukraynadakı hava hücumlarının “minlərlə insan üçün ölüm mənbəyinə çevrildiyini” bildirib. ABŞ Ukraynaya çoxlu sayda silahlar verib, tank əleyhinə raketlər, zenit sistemləri, PUA-lar və s.

Bu bəyanatdan və Ukrayna döyüş meydanından gündəlik xəbər axınlarından əldə edilən məlumatlarla başa düşürük ki, Rusiya qüvvələrinin hava məkanı əməliyyatlarının təzyiqi getdikcə artır. Ukrayna qüvvələri yerüstü qarşıdurmalarda Rusiya ordusu qədər effektiv olmadığından onlara havada mübarizə aparmaq üçün daha effektiv texnologiyalar lazımdır. Rusiya KUB-BLA adlı kiçik, yüngül kamikadze PUA-ları ilə strateji hədəflərə hücum edir, əvvəlcə havada gəzərək müşahidə edir və hücum missiyalarında hədəfləri müəyyənləşdirir, sonra isə məhv edir. Suriyada tətbiq edilən KUB-BLA, hətta zirehlərə də zərər verə bilən, böyük qumbaraatan gücünə malik ölümcül partlayıcılar daşıyır.

Ukrayna Kiyev şəhərinin mərkəzi ətrafında KUB-BLA kamikadze PUA-ları vurulduğunu elan edib, bu o deməkdir ki, Rusiya qüvvələri şəhərə kifayət qədər yaxın olub, çünki hərbi operatorlar onu işə salmaq və uzaqdan idarə etmək üçün yaxınlıqda yerləşdirilməlidir. PUA-lar dövlət binaları və səfirliklərin yaxınlığında uçarkən qəzaya uğradığı üçün bəzi şərhçilər onlardan prezident Zelenskini “ovlamaq” üçün istifadə edildiyini iddia edirlər. Bu fikirlə razılaşmayan ekspertlər bildirirlər ki, PUA sui-qəsd missiyalarında istifadə edilə bilməz, ancaq stasionar vasitələr kimi statik hədəflərə qarşı idarə oluna bilər.

Suriyada tank və əsgərlər kimi hərəkətli və sabit hədəflərə qarşı imkanları sınaqdan keçirilən “Lantset” adlı başqa kamikadze PUA-nın da Ukraynada istifadə edildiyi düşünülür. “Lantset” işə salındıqdan sonra uzun müddət ISR missiyaları üçün döyüş meydanında uçur, hədəf aşkar edildikdən sonra ona doğru uçur və onu döyüş başlığı ilə partladır. Bu hücum xüsusiyyəti digər PUA-lara bənzəsə də, dəqiq zərbə qabiliyyəti, daha yaxşı manevr qabiliyyəti və peyk sistemlərinə ehtiyac olmadan digər obyektləri aşkar edərək onların yerini təyin etmək kimi daha inkişaf etmiş xüsusiyyətlərə malikdir. Bundan əlavə, “Lantset” 300 km/saata qədər sürətlə havada daha aşağı sürətlə hərəkət edən hədəfləri vura bilər.

Məlumdur ki, Rusiya ordusunun inventarında bu kamikadze PUA-larından daha çoxdur, S-70 “Oxotnik” ağır hücum PUA-ları isə hələ döyüşə hazır deyil.

Bəzi fikirlərə görə, Rusiya Çindən qabaqcıl Süni Zəka (SZ) ilə işləyən avtonom silahlar ala bilər. Rusiyanın SZ ilə işləyən sistemlərin və avtonom texnologiyaların potensialını reallaşdırmaq imkanları olub. O, Suriya döyüş meydanında bəzi taktiki hərbi inventarlardan istifadə edərək döyüş sahəsi məlumatlarında irəliləyiş əldə etdi. Rusiya həmçinin İsraildən bir sıra PUA-lar alaraq onları modifikasiya edib. “Sirius” kimi tanınan “Inoxodets-RU” və “Outpost” kimi tanınan “Forpost” PUA-ları buna nümunədir. Bu cür texnologiya transferi qaçınılmaz ola bilər, çünki SZ xüsusilə birgə inkişafla bağlı ittifaqlar və razılaşmalar yaratmaq imkanı təklif edir.

Buna görə də, Rusiya və Ukraynanın SZ ilə təchiz edilmiş hərbi imkanlarını nəzərə alaraq, Rusiya beynəlxalq SZ rəqabətində rəqibini üstələdiyi və Ukraynanı hava üstünlüyü mənasında dəf etmək üçün mühüm üstünlüyə malikdir. O, həmçinin SZ texnologiyalarının inkişafında öncülərdən biri olan Çinlə sıx ticarət əlaqələri saxlayır. SZ-yə inteqrasiya olunmuş hərbi sistemlər müasir müharibənin gedişatını dəyişdirmək üçün böyük potensiala malikdir, xüsusən də onlar dəqiq texniki ISR missiyaları üçün döyüş sahələrinin kritik silahları kimi xidmət edir.