Siyasi çəkindirmə də bir yerə qədərdir| Belarus nüvə potensialını geri qaytara biləcəkmi?

“Əgər ABŞ və NATO bu təhlükəsizlik təkliflərini nəzərdən keçirməkdən imtina edərsə, Rusiyanın cavabı çox fərqli ola bilər. Bu, hərbi ekspertlərimizin mənə verəcəyi təkliflərdən asılıdır”, – deyə prezident Vladimir Putin günlər sonra Rusiya televiziyasında deyib. Bəzi rusiyalı hərbi ekspertlər hesab edirlər ki, Kremlin təhdid etdiyi “hərbi-texniki” cavab Belarusda nüvə silahı yerləşdirməyi əhatə edə bilər.

Noyabrın 30-da Rusiyanın “Rossiya Seqodnya” dövlət xəbər agentliyinə müsahibəsində Belarus prezidenti Aleksandr Lukaşenkoya ABŞ-ın nüvə silahlarının Almaniyadan Polşaya ötürülməsi ehtimalı ilə bağlı sual verilib. O bildirib ki, bu halda Putinə Rusiyanın nüvə silahlarını Belarusa qaytarmağı təklif edəcək. Sual və Lukaşenkonun cavabı təbii ki, orada formalaşmayıb. Bu mülahizələr çox güman ki, həftələr əvvəl, Rusiya və Belarus Birlik Dövlətinin Ali Dövlət Şurasının noyabrın 4-də keçirilən iclasında ifadə olunub və burada hər iki tərəf yeni (lakin gizli) Birlik Dövləti Hərbi Doktrinasını imzalayıb.

Lukaşenkonun sözlərini şərh edən Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov bildirib ki, o, “bu bəyanatı, ilk növbədə, Qərbin yürütdüyü ehtiyatsız siyasətin diktə etdiyi çox ciddi xəbərdarlıq kimi qəbul edəcək”. Yəni Rusiya Belarusu nüvə təhdidləri etməyə sövq edir, çünki onun Qərbə təsir edəcəyini gözləyir. Rusiyanın xarici işlər nazirinin müavini Andrey Rudenko bəyan edib ki, əgər bu təhdidlər eşidilməzsə, nəticədə Rusiyanın faktiki nüvə mövqeyi dəyişə, o cümlədən Belarusa nüvə silahı yerləşdirilə bilər.

Rusiyanın təbliğat orqanı “Sputnik News” hərbi mənbələrə istinadən xəbər verir ki, Moskva və Minsk NATO-dan gələn hərbi təhdidləri dəf etmək üçün taktiki nüvə silahlarından istifadə planları hazırlayıblar. Birlik Dövlətinin yeni Hərbi Doktrinası nüvə silahının, ilk növbədə, taktiki istifadəyə ümumi Rusiya-Belarus yanaşması üçün zəruri zəmin yaradır.

Birlik Dövləti Hərbi Doktrinasının əvvəlki variantının (2001-ci ildə təsdiq edilib) 1.4-cü bənddə deyilirdi ki, Rusiya Federasiyası və Belarus tərəflərdən birinə qarşı yönəlmiş hər hansı zorakı hərəkətlərini Birlik Dövlətinə təcavüz kimi qiymətləndirir. O, həmçinin açıq şəkildə bildirib ki, nüvə silahı Birlik Dövlətinə qarşı genişmiqyaslı təcavüzün qarşısını almaq üçün bir vasitədir. Hələ 2022-ci ilin yanvarında, Rusiya müdafiə nazirinin müavini Aleksandr Fomin bildirib ki, Belarus tərəfi ilə birgə müdafiə üçün dövlətin bütün hərbi potensialının cəlb edilməsinə dair razılıq əldə olunub. Yəni, Rusiyanın nüvə potensialı Belarus sərhədinin mühafizəsi üzrə hərbi strategiyanın tərkib hissəsidir.

Lakin Moskva üçün bunun onun birtərəfli təşəbbüsü olmadığını göstərməsi vacibdir. “Əgər Lukaşenko Rusiya nüvə silahının Belarusa yerləşdirilməsini şəxsən təklif etsə, bunu həm Rusiya Müdafiə Nazirliyi, həm Xarici İşlər Nazirliyi, həm də təbii ki, ali baş komandan [yəni Rusiya prezidenti] nəzərdən keçirəcək. Mövcud vəziyyəti nəzərə alırıq”, - deyə Dövlət Dumasının müdafiə komitəsinin sədr müavini Yuri Şvıtkin qeyd edib. Rusiyanın bu cür “müstəqil” təklifləri necə manipulyasiya edə biləcəyini Suriya timsalında görmək olar, burada Rusiyanın əməliyyatı Suriya prezidenti Bəşər Əsədin hərbi yardım tələbi ilə əsaslandırılır.

Xatırladaq ki, Belarusda nüvə silahının yerləşdirilməsi ideyası hələ 2006-2007-ci illərdə ABŞ-ın Mərkəzi Avropada raketdən müdafiə sistemlərinin yerləşdirilməsi planına cavab olaraq səslənmişdi. O zaman Rusiyanın Belarusdakı səfiri Aleksandr Surikov bəyan etdi ki, Rusiya Belarusda nüvə silahı obyektləri yerləşdirə bilər. Lakin o, bir neçə gün sonra bu mesajı təkzib etdi. 2006-cı ildə Rusiya-Belarus hərbi təlimləri zamanı prezident Lukaşenko etiraf etdi ki, Birlik Dövlətinin silahlı qüvvələri Belarusa təcavüz olarsa, potensial düşmənə qarşı taktiki nüvə silahından istifadə edə bilər. Bununla belə, Lukaşenko dərhal aydınlaşdırdı ki, əks halda respublika ərazisində nüvə başlıqlarının yerləşdirilməsinə ehtiyac yoxdur.

2019-cu il sentyabrın 3-də Minskdə keçirilən “Terrorsuz gələcək naminə” konfransında Lukaşenko vurğuladı ki, Belarus Vaşinqton və Moskvanın bir ay əvvəl rəsmi olaraq geri götürdüyü Orta Mənzilli Nüvə Qüvvələri (INF) Müqaviləsinin tamhüquqlu iştirakçısıdır.

“Biz onu tərk etməmişik və təhlükəsizliyimizə təhdidlərə yol vermədən bu cür [orta mənzilli] raketləri istehsal etmək və ya yerləşdirmək niyyətində deyilik. Hələlik belə bir vəziyyət yoxdur. Ümid edirəm ki, bu proses inkişaf etməyəcək”, - deyə o qeyd edib. Lakin o vaxtdan etibarən daha geniş siyasi və hərbi-təhlükəsizlik vəziyyəti dəyişdi.

2020-ci ildə baş verən kütləvi etirazlardan və Belarus hakimiyyətinin müxalifətlə necə davranmasına beynəlxalq ictimaiyyətin tənqidi reaksiyası və təzyiqindən sonra Lukaşenkonun ritorikası kəskin şəkildə NATO-ya qarşı çevrildi. Onun ötən ilin yayında dediyi kimi, Şimali Atlantika Alyansı Belarus sərhədləri boyunca metodik olaraq hücum xarakterli hərbi infrastruktur qurur. Bundan əlavə, 27 fevralda keçirilən referendumdan sonra Belarusun bu il qəbul etməyi planlaşdırdığı yenilənmiş konstitusiya layihəsindən Belarus Respublikası üçün neytral və nüvəsiz statusu nəzərəçarpacaq şəkildə çıxarılıb.

Birlik Dövlətinin yeni Hərbi Doktrinası və yenilənmiş Belarus konstitusiyası nəzəri olaraq Belarusun nüvələşdirilməsi üçün hüquqi əsas yaradır və Moskvaya ABŞ-dan gələn təhdidlərə cavab vermək üçün güclü vasitə təklif edir. ABŞ öz müttəfiqlərinin ərazisində nüvə silahı saxlamağa davam edərsə, Rusiya da bunu edəcək. Moskvadakı hərbi ekspertlər artıq fəal şəkildə Belarusa nüvə silahının yerləşdirilməsi variantlarını təklif etməyə başlayıblar.