ABŞ-Çin qarşıdurması fonunda SZ tərəqqisi - Azərbaycan da addımlar atır

“Mordorintelligence” nəşrinin məlumatına görə, qlobal aerokosmik və müdafiə sənayesində SZ və və robot texnikası bazarının həcmi 2020-ci ildə 17,1 milyard olub. Bunun bu il ərzində 4.6% artdığı ehtimal edilir. 2026-ci ildə bu bazarın 36.64 milyard dollar həcminə çatacağı proqnozlaşdırılır.

Bazar ümumilikdə COVID-19 pandemiyası səbəbindən olduqca geriləmə yaşayıb. Bununla belə, əksər ölkələrin müdafiə büdcəsini azaltmadığı və hərbi imkanlarını davam etdirməyə sadiq qaldığı üçün müdafiə sektorunun sabit qalacağı və hətta böyüməsi gözlənilir.

Aerokosmik və müdafiə sənayesi sektorunda SZ-yə əsaslanan texnologiyaların getdikcə artan tətbiqi, SZ və maşın öyrənməsinin (ML) inkişaf etdirilməsi və son istifadəçi sektorlarına inteqrasiyası üçün yönəldilmiş sərmayələrin artırılmasının proqnoz dövründə bazarın diqqət mərkəzində saxlanılması gözlənilir. Bununla belə, yeni yaranan texnologiyanın inkişafının və qəbulunun ilkin mərhələlərində tez-tez müşahidə olunan əlaqəli texniki və əməliyyat çətinlikləri SZ-yə əsaslanan texnologiyaların qəbuluna mane olur.

SZ insan zəka proseslərinin maşınlar, xüsusən də kompüter sistemləri tərəfindən simulyasiyasıdır. Mürəkkəb SZ ilə idarə olunan texnologiyalarla təchiz edilmiş robot texnologiyaları müdafiə sənayesi tərəfindən ümumi avadanlıqların səmərəliliyini (OEE) və istehsalda ilk keçid məhsuldarlığını yaxşılaşdırmaq üçün istifadə edilir. Vaxt keçdikcə SZ iş vaxtını artırmaq, keyfiyyəti və ardıcıllığı yaxşılaşdırmaq üçün istifadə edilə bilər ki, bu da gələcək tələbin məlumat əsasında proqnozlaşdırılmasına imkan verir.
Daha yaxşı qərar qəbul etmək üçün böyük verilənlərin analitikası, insansız quru platformaları, PUA-ların inteqrasiyası, neyron şəbəkələr vasitəsilə sualtı minaların yerləşdirilməsi bazarının böyüməsini təşviq edəcəyi gözlənilir. SZ və robot texnikasının inkişafı və inteqrasiyasına qoyulan investisiyaların artımı, həmçinin elmi-tədqiqat və inkişafa müdafiə büdcəsinin ayrılması və SZ-yə əsaslanan avadanlığın əldə edilməsinin də bazar perspektivlərini artıracağı gözlənilir. Məsələn, Çin Xalq Azadlıq Ordusunun (XAO) 2020-ci ildə dərc etdiyi 21.000 avadanlıq müqaviləsindən təxminən 350-si SZ sistemləri və avadanlıqlarına uyğunlaşdırılıb. 2021-ci ilin oktyabrında NATO SZ üçün ilkin strategiya olaraq 1 milyard ABŞ dolları dəyərində innovasiya fondu yaratmağı planlaşdırdığını elan etdi. 2021-ci ilin iyun ayında Pentaqon 2022-ci il büdcəsi çərçivəsində SZ və maşın öyrənmə texnologiyalarına 874 milyon ABŞ dolları xərcləməyi planlaşdırdığını açıqladı ki, bu da SZ-yə əsaslanan texnologiyalara büdcə ayırmasında illik 50% artım deməkdir.

Asiya-Sakit Okean regionunda SZ texnologiyalarının qəbulunda ən yüksək artımın olacağı qeyd olunur. Yaponiya, Cənubi Koreya və Çin kimi ölkələr SZ-nin inkişafı və inteqrasiyası sahəsində aparıcı innovatorlar kimi ortaya çıxıblar. Bölgədəki bir çox institut SZ-nin aviasiya sənayesində qabaqcıl tətbiqləri ilə bağlı tədqiqat fəaliyyətlərində iştirak edir. Asiya-Sakit Okean regionunda çoxsaylı təyyarələr və əlaqəli komponentlər istehsal edən bölmələr SZ texnologiyalarının tətbiqindən davamlı faydaların şahidi olublar. Məsələn, Sinqapurdakı “Pratt & Whitney” müəssisəsində adaptiv emal və qabaqcıl avtomatlaşdırılmış yoxlama sistemlərinin istifadəsi son bir neçə il ərzində istehsal həcmlərinin sabit artımına səbəb olub və müəssisə tam istehsal gücünə nail olub.

Bundan başqa, bu sahədə yeniliklər SZ bazarının regionda böyüməsinə təkan verir. Məsələn, 2017-ci ilin may ayında “OpenJaw Technologies” hava yolları, loyallıq proqramları və onlayn səyahət agentlikləri üçün “IBM Watson AI” tərəfindən dəstəklənən “OpenJaw t-social” çatbotunu təqdim edib. Çatbot verilən sualların həcminə əsasən cavablarını tənzimləyə bilər və maşın öyrənməsi vasitəsilə zamanla kəşfiyyat əldə edir.

Çin Xalq Qurtuluş Ordusu özünü gücləndirmək üçün SZ texnologiyalarından istifadə etməyi nəzərdə tutur ki, bu da strateqlər tərəfindən SZ və onun bulud hesablamaları, böyük verilənlərin analitikası, kvant məlumatı və onun imkan verən texnologiyaları kimi fəaliyyət göstərməsi olaraq müəyyən edilən ağıllı döyüşlərdə iştirak etməyə imkan verir.

Çin ordusu 2035-ci ilə qədər tam modernləşməyə və 2050-ci ilə qədər ABŞ ordusu ilə bərabər səviyyəyə çatmağı hədəfləyir. 2017-ci ildə Çin komandanlıq və qərara dəstək kimi müdafiə tətbiqləri üçün SZ-nin inkişafı strategiyasını əks etdirən Yeni Nəsil Süni Zəkanın İnkişaf Planını təqdim edib.

Bu cür inkişafların bazara dərin müsbət təsir göstərəcəyi gözlənilir.

Aerokosmik və müdafiə sahəsində SZ və robototexnika bazarı, aerokosmik və müdafiə sahəsində son istifadəçilər üçün SZ aparat və proqram təminatını özündə birləşdirən məhsul və həllər təklif edən robot istehsalçıları yüksək dərəcədə parçalanıb.

Bazarın aparıcı oyunçularından bəzilərinə “Boeing Company”, “Lockheed Martin Corporation”, “Airbus SE” və “IBM Corporation” daxildir. Bazarda mövcudluğunu genişləndirmək üçün texnologiya şirkətləri missiyanın effektivliyini tənzimləməklə əməliyyatların təhlükəsizliyini və səmərəliliyini artıracaq yeni və qabaqcıl SZ əsaslı həllər hazırlamaq üçün aerokosmik və müdafiə sənayesi istehsalçıları ilə əməkdaşlıq edirlər. 2021-ci ilin oktyabrında IBM və “Raytheon Technologies” aerokosmik, müdafiə və kəşfiyyat sənayeləri üçün qabaqcıl SZ, kriptoqrafik və kvant həlləri hazırlamaq üçün tərəfdaşlıq müqaviləsi imzaladılar. SZ və kvant texnologiyaları ilə inteqrasiya olunmuş sistemlərin daha yaxşı qorunan kommunikasiya şəbəkələrinə malik olacağı, aerokosmik və hökumət müştəriləri üçün qərar qəbuletmə proseslərini təkmilləşdirəcəyi gözlənilir.

Bu il Azərbaycan da Suni Zəka yolunda bir sıra addımlar atıb. Cari ilin yanvar ayının 6-da Prezident İlham Əliyev İqtisadiyyat Nazirliyinin tabeliyində “Dördüncü Sənaye İnqilabının Təhlili və Koordinasiya Mərkəzi” publik hüquqi şəxsin yaradılması haqqında fərman imzalayıb.

Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universitetində (ADNSU) Təhsil Nazirliyinin maliyyə dəstəyi ilə “Süni İntellekt Mühəndisliyi” masgistratura proqramı tədris ediləcəyi bildirilir. Tədris proqramı müvafiq modellərin və metodların istifadə edilməsi ilə ölkəmizdə Süni Zəka ilə əlaqəli sahələrin inkişafına olan ehtiyacın ödənilməsinə təhsil və təlim dəstəyi verməyi nəzərdə tutur.

26-28 aprel tarixlərində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyinin Elektron Hökumətin İnkişafı Mərkəzinin (EHİM) təşkilatçılığı ilə rəqəmsal formatda “Rəqəmsal idarəetmədə süni intellekt” mövzusunda beynəlxalq konfrans və data yarışması keçirilib.

“Microsoft” şirkəti bildirib ki, Süni Zəkaya Azərbaycan dili öyrədiləcək.

İqtisadiyyat naziri Mikayıl Cabbarov Dünya İqtisadi Forumunun Qlobal Texnologiya İdarəetməsi Sammitinin onlayn formatda keçirilən Milli Süni İntellekt Strategiyasının Yaradılması sessiyasında iştirak edib.