Rusiya əhalisinin “qismən səfərbərliyi”, böyük silah itkiləri, habelə iqtisadi və büdcə balanssızlığından sonra Moskva tam iqtisadi səfərbərliyin qaçılmaz perspektivi ilə üz-üzədir. Oktyabrın 19-dan Krım istisna olmaqla, rəsmən ilhaq edilmiş Ukrayna ərazilərində hərbi vəziyyət tətbiq edilib və Rusiyanın digər regionlarında hərbi vəziyyətin mümkün tətbiqi və iqtisadi səfərbərlik üçün müxtəlif rejimlər yaradılıb. Eyni zamanda, Moskva meri Sergey Sobyanin Rusiya Dövlət Şurasının dövlət və yerli idarəetmə komissiyasının rəhbəri kimi bu sərəncamların icrasında müxtəlif regional səylərin əlaqələndirilməsinə cavabdeh təyin edilib.

Hibrid müharibə kontekstində dezinformasiyanın istifadəsini başa düşmək üçün yeni qərar-analiz yanaşması lazımdır. Ukraynadakı müharibədə iki fərqli rəqabət aparan cəmiyyət var: açıq və qapalı. Bununla belə, bu rəqabətin kritik xüsusiyyətlərini tək bir təhlil çərçivəsində istifadə edərək başa düşmək mümkün deyil. Əvəzində müasir hibrid təhdidlərə güclü siyasət reaksiyası yaratmağa kömək etmək üçün çoxsaylı alətlər inteqrasiya edilməlidir.

Rusiyanın Ukraynadakı döyüş itkiləri, builki yaz çağırışı ilə bağlı problemlər, könüllülərin cəlb edilməsində çətinliklər və müharibə elan olunmadığı halda əsgərləri ölkə xaricində döyüşməyə məcbur edən zaman yaranan çətinliklər Vladimir Putinin Ukraynadakı “xüsusi hərbi əməliyyatı”nın hazırkı kadr və resurs səviyyəsi baxımından nə dərəcədə davamlı olacağı ilə bağlı sualları daha da artırır. Buna cavab olaraq, Kremlin sözçüsü Dmitri Peskov Moskvanın 9 May Qələbə Günü qeyd etmələrindən ümumi səfərbərlik elan etmək və ya hətta rəsmən müharibə elan etmək üçün istifadə etməsi təkliflərinin “cəfəngiyyat” olduğunu bildirib. Yenə də istəmədən onun sözləri həm Moskvanın son bir neçə həftə ərzində qismən səfərbərlik istiqamətində atdığı addımlara daha çox diqqəti cəlb etmək, həm də ölkənin bu cür tədbirlər görməkdən başqa çarəsinin olub-olmaması barədə Rusiya daxilində söz-söhbətlərə təsir edib.

Rusiyanın Ukraynaya qarşı təcavüzü Şimali Atlantika Müqaviləsi Təşkilatına (NATO) enerji verdi, alyansın məqsədini və birliyini canlandırdı və ona Avropada yeni cəlbedicilik, eləcə də Hind-Sakit Okean regionunda daha böyük nüfuz qazandırdı. Finlandiya və İsveçin 30 üzvlü bloka qoşulması perspektivi ən yaxşı halda keçən ilin payızında, Moskva NATO-dan Mərkəzi Şərqi Avropadakı fəaliyyətini məhdudlaşdırmağı tələb edərək ultimatum verdikdə hipotetik idi. Lakin hər iki Skandinaviya ölkəsinin ictimai rəyi Ukraynadakı müharibə kontekstində daha çox NATO üzvlüyünə istiqamətləndi. Nəhayət, iki hökumət yaxın günlərdə üzvlük ərizələrini təqdim edəcəklərini elan ediblər. Prezident Vladimir Putin 9 May Qələbə Günü münasibətilə Qırmızı Meydanda keçirilən hərbi paraddakı çıxışında uğursuz mövqeyini əks etdirib. Mayın 13-də o, NATO-nun genişlənməsi məsələsini Rusiya Təhlükəsizlik Şurasının virtual sessiyasının gündəliyinə salıb.

Ukraynanı fəth etmək planında uğursuzluğa düçar olan Vladimir Putin daha məhdud planlar qurdu: Şərqi Ukraynaya nəzarət. Lakin o, indi burada da uğursuzluğa düçar olur. Əsas müzakirə olunası suallar ondan ibarətdir ki, Putin bundan sonra nə edəcək və biz nə etməliyik?

Kreml Donbasdakı döyüş meydanlarına silahlı hücumlarını davam etdirərkən, informasiya cəbhəsində də Ukraynaya qarşı hücumlarını gücləndirir. Rusiya təbliğatı Ukraynanı və Ukraynanın müdafiə səylərini dəstəkləyən Qərbi qeyri-insaniləşdirərək Kremlin “xüsusi hərbi əməliyyat” adlandırdığı müharibədə getdikcə daha radikal metodlara haqq qazandırmaq üçün istifadə olunur.

Rusiyanın Ukraynadakı itkiləri artdıqca Moskva boşluqları doldurmaq üçün əsgərləri səfərbər etməkdə çətinliklərlə üzləşir. Bu problem, məsələn, Buryatiya və Dağıstan kimi kiçik qeyri-rus respublikalarında və Moskvadan uzaqda yerləşən daha kiçik, lakin əsasən etnik-rusların yaşadığı ərazilərdə xüsusilə kəskindir. Həmin regionlarda heç bir dövlət təbliğatı prezident Vladimir Putinin Ukraynadakı müharibəsinin əsl xərclərini gizlədə bilməz, bu, yerli əhalinin iştirak etmək istəyini azalda bilər. Hələlik, nə qədər potensial əsgərin hərbi xidmətə çağırıldığı zaman xidmət etməkdən imtina etdiyi barədə etibarlı rəqəmlər yoxdur, lakin Moskvanın “müqaviləli” əsgərləri işə götürmək üçün daha bahalı metoda keçmək məcburiyyətində qaldığına dair artıq aydın göstəricilər var.

Mayın 9-na bir neçə həftə qalmış Rusiya prezidenti Vladimir Putinin Qırmızı Meydanda illik Qələbə Günü hərbi paradında əsas qərarını açıqlayacağı gözlənilirdi. İllər keçdikcə o, bu bayramın mənasını dəyişdi, əvvələr nasist Almaniyasına qarşı mübarizədə Müttəfiqlərin qələbəsi qeyd edilirdisə, sonradan Sovet/Rusiya militarizminin qüdrəti nümayiş etdirildi. 2005-ci ildə ABŞ-ın o vaxtkı prezidenti Corc Buş və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının o vaxtkı Baş katibi Kofi Annan da daxil olmaqla, 150-yə yaxın nüfuzlu şəxs tədbirdə iştirak etdi. 2021-ci ildə Tacikistan Prezidenti Emomali Rahmon yeganə fəxri qonaq oldu. Bu il isə Putin hərbi korteji tək izləyib.

Ukrayna ilə dalana dirənmiş müharibə Rusiyanı barışmaz dilemmaya salıb: o, nə reallığı qəbul edə, nə də inkar etməyə davam edə bilər. Bu ziddiyyət həm baş verən fəlakətlə bağlı rəsmi çıxışda, həm də ona qarşı cəmiyyətin reaksiyasında görünür. Nümunə kimi, tüğyan edən vətənpərvərlik səfərbərliyi normal həyatın pozulmadan davam etməsi bəhanəsi ilə yanaşı davam edir. Eyni şəkildə, bir tərəfdən rəsmi təbliğatın kulminasiya intensivliyi ilə digər tərəfdən guya plan üzrə irəliləyən müharibə (hələ də “xüsusi hərbi əməliyyat” kimi təsvir olunur) arasında təzad var. Nəhayət, sərt repressiyalar anti-müharibə etirazlarını ruhdan saldı, lakin Rusiyanın üstünlük təşkil edən münasibəti əslində ölkənin qonşusuna qarşı qəddar aqressiyasına fəal dəstək deyil, laqeydliyi çaşdırır. Nəticə ondan ibarətdir ki, nə isterik səs-küy, nə də kinli düşüncə daha uzun müddət davam edə bilməz. Və yaxınlaşan 9 May Qələbə Gününün qeyd edilməsi nə müharibə, nə də sülh mövqeyinin daha qəti şəkildə birtərəfli və bəlkə də daha təhlükəli xarakter almadığı məqamı qeyd edə bilər.