Süni Zəkanın sürətli inkişafı dövlətləri nəyə məcbur edir? – ANALİZ

Texnologiya dünyasının inkişafında mühüm rol oynayan SZ müzakirələrə də səbəb olub. Xüsusilə təhlükəsizlik əsaslı narahatlıqlara səbəb olan SZ-nin gələcək illərdə dövlətlər üçün milli təhlükəsizlik mövzuları arasında daha yüksək yer tutacağı gözlənilir. SZ vasitələrinin artan inkişafı və geniş yayılması dövlətləri SZ ilə bağlı təhlükəsizlik zəifliklərinə qarşı ehtiyat tədbirləri görməyə məcbur edir.

SZ-nin inkişafının kiberhücumların artmasına səbəb olacağı və dövlət tərəfindən dəstəklənən hakerlərin daha təsirli olacağı vurğulanır. Bu kontekstdə 2023-cü ilin sonuna doğru bəzi dövlətlər SZ-nin mümkün mənfi nəticələrinin qarşısını almaq və təhlükəsizliyi təmin etmək məqsədilə SZ-nin istifadəsinə nəzarət edən və məhdudlaşdıran bir sıra qanun layihələri imzalayıb.

ABŞ vətəndaşlarını qorumaq üçün SZ-yə nəzarət edən fərman verib

ABŞ administrasiyası 2023-cü ilin oktyabrında SZ-dən yaranan risklərin qarşısını almağa yönəlmiş hərtərəfli fərman verib. ABŞ Prezidenti Co Baydenin əmri ilə hazırlanan fərmana əsasən, SZ təhlükəsizliyi üçün yeni standartlar tətbiq edilib. Fərman amerikalıları SZ sistemlərinin potensial risklərindən qorumaq məqsədi daşısa da, bu sistemləri inkişaf etdirən şirkətlərdən təhlükəsizlik testlərinin nəticələrini və digər kritik məlumatları hökumətlə bölüşmək tələb olunur.

Fərmana əsasən, qurumlar təhlükəsizlik sınaqları üçün standartlar müəyyən etməli və kibertəhlükəsizlik risklərini aradan qaldırmalıdır. İnsanları fırıldaqçılıqdan qorumaq məqsədilə SZ ilə yaradılmış məzmunu aşkar etmək və yoxlamaq üçün yeni qaydalar tətbiq edilir.

Aİ ilk “SZ Qanunu”nu razılaşdırıb

Avropa İttifaqı (Aİ) Komissiyası, Avropa Parlamenti və üzv ölkələr dünyanın ilk “SZ Qanunu” ilə bağlı ilin son ayında razılığa gəliblər. Aİ-nin gələn il qüvvəyə minməsi gözlənilən qanununa əsasən, SZ sistemləri cəmiyyətə zərər vurma ehtimalına uyğun olaraq risk əsaslı yanaşma ilə tənzimlənəcək. Yüksək riskli SZ sistemləri ilə bağlı daha sərt qaydalar tətbiq olunacaq. SZ-ni sadə proqram sistemlərindən ayırmaq üçün aydın meyarlar müəyyən ediləcək.

SZ-nin heç bir halda üzv ölkələrin milli təhlükəsizlik səlahiyyətlərinə və ya bu sahədə tapşırıq verilən hər hansı təşkilata təsir etməməsi təmin ediləcək. Müxtəlif yüksək riskli SZ sistemlərinə icazə verilməsi planlaşdırıldığı halda, yüksək riskli SZ sistemlərinin Aİ bazarına çıxışı bir sıra qayda və öhdəliklərə tabe olacaq. Bəzi sahələrdə SZ-nin istifadəsi yolverilməz sayılacaq və bu sistemlər Aİ-də qadağan ediləcək.

SZ-nin inkişafı təhlükəsizlik sahəsində imkanlar və risklər yaradır

Önümüzdəki dövrdə SZ ilə bağlı daha mürəkkəb kiberhücumların meydana çıxa biləcəyi, şəxsi məxfilik və monitorinqlə bağlı narahatlıqların daha da artacağı və həyatımızı daha da əhatə edəcək avtonom robot sistemlərinin mümkün səhvlərinin can və mal təhlükəsizliyi ilə bağlı narahatlıqları daha da artıracağı proqnozlaşdırılır.

Bu risklərə qarşı kibertəhlükəsizlik infrastrukturlarına və SZ dəstəkli təhlükəsizlik həllərinin hazırlanmasına daha çox investisiya qoyulmalıdır. Bundan əlavə, SZ tətbiqetmələrinin inkişafı və istifadəsi zamanı fərdi məlumatların qorunması üçün hüquqi tənzimləmələrin rəqabət qabiliyyəti və etik dəyərlər balansı ilə tərtib edilməsi daha vacib olacaq. Əmək bazarının SZ və avtomatlaşdırmanın məcbur etdiyi dəyişikliklərə uyğunlaşması üçün işçilər yenidən hazırlanmalı və yeni iş imkanları təşviq edilməlidir. Yeni normalımız olacaq SZ-yə əsaslanan iş və həyat nizamına keçid edərkən, hərtərəfli investisiya, qeyri-formal təhsil, balanslaşdırılmış tənzimləmə və beynəlxalq əməkdaşlıq üzrə möhkəm strategiyaya malik olmaq seçim deyil, öhdəlikdir.

ABŞ SZ sahəsində dünya liderlərindən biridir

ABŞ SZ sahəsində dünya liderlərindən biridir. Özəl sektorun nəhəng şirkətləri (“Google”, “Amazon”, “Facebook”, “Microsoft” kimi) və aparıcı tədqiqat universitetləri sayəsində ABŞ innovativ SZ texnologiyalarının inkişafında aparıcı rol oynayır. Lakin şəxsi məlumatların qorunması üçün qaydaların olmaması qlobal məlumatlara malik güclü ABŞ şirkətlərini etika və məxfilik məsələləri üzrə de-fakto tənzimləyicilərə daxil olmağa məcbur edir.

Çinin SZ sahəsində də sürətli böyümə nümayiş etdirdiyini və qlobal miqyasda ABŞ-yə rəqib olan ikinci güc olmağa çalışdığını qeyd etməklə yanaşı, Çin hökumətinin SZ texnologiyalarının inkişafını milli prioritet olaraq təyin etdiyinə və bu sahəyə böyük sərmayələr qoyduğuna da diqqət çəkməliyik.

Çin SZ-də özünü təmin edən bir dövlət olmaq hədəfi ilə SZ araşdırması, təlim və tətbiq sahələrində böyük irəliləyiş əldə edib. Çin öz siyasi rejiminin gücü ilə böyük məlumatların təhlili və üz tanıma texnologiyalarında pioner olmağı bacardı. Digər tərəfdən, Çinin yanaşması şəffaflıq və fərdi məxfilik hüquqları məsələlərində haqlı olaraq tənqid olunur. Bu tənqidlərə baxmayaraq, Çin hökumətinin məlumatlara demək olar ki, qeyri-məhdud ictimai girişi təmin edən aqressiv siyasətini tezliklə dəyişməsi gözlənilmir.

Aİ SZ-nin etik və təhlükəsiz istifadəsini vurğulayan bir yanaşma mənimsəyib, habelə ittifaq şəxsi məlumatların qorunması qanunları ilə tanınan və bu sahədə dünyada ən sərt qaydalara sahib olan bir bölgədir.

Bu, Aİ-nin SZ-nin inkişafı və tətbiqi proseslərində etik və şəffaflıq standartlarını yüksək saxlamaqla texnologiyanın inkişafı baxımından innovasiya və rəqabət qabiliyyətini məhdudlaşdırır. Aİ istedadların inkişafı və SZ texnologiyası sahəsində araşdırmalara əhəmiyyətli investisiyalar qoysa da, ABŞ və Çindən geri qalması öz daxilində bir çox müzakirələrə səbəb olur.