İlan hekayəsi: Çin Yaponiyanın hərbi şəbəkələrini necə sındırdı?

Çinli hərbi hakerlər ABŞ-nin Şərqi Asiyadakı ən mühüm strateji müttəfiqinin gizli müdafiə şəbəkələrini ələ keçirmişdilər. Çin Xalq Azadlıq Ordusunun kiber casusları Yaponiyanın ən həssas kompüter sistemlərinə sızmışdılar.

Məsələnin həssaslığına görə anonimlik şərti ilə müsahibə götürülmüş onlarla hazırkı və keçmiş ABŞ və Yaponiya məmurları arasında olan üç keçmiş yüksək vəzifəli ABŞ rəsmisinin sözlərinə görə, hakerlər dərin və daimi girişə malik idilər və sanki əllərinə düşən hər şeyin – planların, imkanların, hərbi çatışmazlıqların qiymətləndirilməsinin arxasınca gedirdilər.

Daha öncə haqqında məlumat verilməmiş hadisə ilə bağlı keçmiş ABŞ hərbi rəsmisi bildirib: “Pis idi, şok edici dərəcədə pis idi”. Tokio şəbəkələrini gücləndirmək üçün addımlar atdı.

Bununla belə, onlar hələ də Pekinin maraqlı baxışları üçün kifayət qədər təhlükəsiz hesab edilmir və rəsmilər bunun Pentaqon və Yaponiya Müdafiə Nazirliyi arasında kəşfiyyat məlumatlarının gələcək mübadiləsinə mane ola biləcəyini deyirlər.

2020-ci ildəki sızma o qədər narahat idi ki, NSA və ABŞ Kiber Komandanlığının rəhbəri general Pol Nakasone və Ağ Evin milli təhlükəsizlik üzrə müşavirinin müavini Metyu Pottinger Tokioya qaçdılar. Onlar müdafiə nazirinə məlumat verdilər, nazir o qədər narahat idi ki, Baş nazirə şəxsən xəbərdarlıq etdi. Onlar Yaponiya rəsmilərinə bildirdilər ki, Pekin Tokionun müdafiə şəbəkələrini pozub və bu, ölkənin müasir tarixində ən zərərli hücumlardan birinə çevrilib.

Yaponlar təəccübləndilər, lakin məsələni araşdıracaqlarını bildirdilər. Məsələdən xəbəri olan keçmiş yüksək səviyyəli müdafiə rəsmisi Nakasone və Pottingerin “həqiqətən bir nöqtə qoyduqlarını düşünərək” geri qayıtdıqlarını söylədi.

Vaşinqtonda ovaxtkı Prezident Donald Tramp Co Baydenin seçki qələbəsi uğrunda mübarizə aparmaqla məşğul idi və administrasiya rəsmiləri keçidə hazırlaşırdı. Yüksək səviyyəli milli təhlükəsizlik rəsmiləri təhvil-təslim zamanı yeni milli təhlükəsizlik müşaviri Ceyk Sallivana məlumat verdilər, ancaq yeni gələn Bayden administrasiyası Tramp administrasiyası zamanı ortaya çıxan ABŞ korporativ şəbəkələrinin Rusiya tərəfindən pozulması ilə məşğul olmaq da daxil olmaqla bir sıra problemlərlə üzləşdi və bəzi ABŞ rəsmiləri yaponların problemin aradan qalxacağına ümid etdiyi hissinə qapıldılar.

2021-ci ilin əvvəlində Bayden administrasiyası yerləşdi və kibertəhlükəsizlik və müdafiə rəsmiləri problemin daha da pisləşdiyini başa düşdülər. Çinlilər hələ də Tokionun şəbəkələrində idilər. O vaxtdan bəri, ABŞ-nin nəzarəti altında yaponlar şəbəkə təhlükəsizliyini artırdıqlarını, növbəti beş il ərzində kibertəhlükəsizlik büdcəsini on dəfə artırdıqlarını və hərbi kibertəhlükəsizlik qüvvələrini dörd dəfə artıraraq 4000 nəfərə çatdırdıqlarını elan etdilər. Risklər yüksəkdir. Gücünü tarixi dəniz suverenliyinin bir hissəsi olduğunu iddia etdiyi Sakit Okeanın qərbinə yönəltmək əzmində olan Pekin bölgədə münaqişəni gərginləşdirdi. Ötən ilin avqust ayında Nümayəndələr Palatasının ozamankı spikeri Nensi Pelosinin Çinin öz ərazisi olduğunu bildirdiyi Tayvana səfər etməsindən sonra Yaponiyanın müstəsna iqtisadi zonasına ballistik raketlər buraxıldı.

Çin böyük nüvə silahı əldə etməyə başladı. Sakit okeanda ABŞ Kanada və Avstraliya gəmiləri və reaktiv təyyarələri ilə təhlükəli hava və dəniz təlimlərinə başladı. Hal-hazırda dünyanın ən böyük dövlət dəstəkli hakerlər ordusuna sahib olan Çin kiber imkanlarını genişləndirir. 2021-ci ilin ortalarından etibarən ABŞ hökuməti və Qərb kibertəhlükəsizlik firmaları Çinin ABŞ, Quam və Asiya-Sakit okeanın digər yerlərində kritik infrastrukturlara artan nüfuzunu sənədləşdirdilər. “Microsoft”un may bəyanatına görə, hədəflər arasında rabitə, nəqliyyat və ictimai xidmət sistemləri yer alır.

Çində yerləşən hakerlər bu yaxınlarda, hətta Bayden administrasiyasının Pekinlə soyuq münasibətləri həll etmək səyləri zamanı ABŞ ticarət nazirinin, ABŞ-nin Çindəki səfirinin və digər yüksək səviyyəli diplomatların elektron məktublarını ələ keçirdilər. ABŞ-nin yüksək rütbəli rəsmisi deyib: “İllər ərzində biz Çinin casusluq proqramından narahat olduq. Ancaq Çin, həmçinin ABŞ və onun əsas Asiya müttəfiqlərinin kritik xidmətlərini pozmaq və böhran və ya münaqişə zamanı qərar qəbulunu formalaşdırmaq üçün istifadə edilə bilən kiberhücum imkanlarını inkişaf etdirir”.

Bu aqressivlik qarşısında Yaponiya Tokionun ölkənin öz müdafiəsinə fokuslandığı, Vaşinqtonun isə Yaponiya və Cənubi Koreyanı qoruyan nüvə çətiri də daxil olmaqla, regional təhlükəsizliyi dəstəkləyən imkanlar təmin etdiyi ənənəvi “qalxan və nizə” tənzimləməsinin kənarına çıxaraq addım atdı. Yaponiya Çinin əsas hissəsindəki hədəfləri vura biləcək əks-hücum qabiliyyətini inkişaf etdirir. ABŞ-dən “Tomahawk” qanadlı raketləri alır. Bu, ABŞ Dəniz Piyadalarına Okinavanın cənub-qərbindəki ucqar adalarda yeni qabaqcıl alay yerləşdirməyə imkan verir ki, bu da Filippinin ən şimal adaları ilə birlikdə Çinlə münaqişə başlayarsa, ABŞ ordusunu Tayvana yaxınlaşdırır.

Baş nazir Fumio Kişida yanvar ayında Prezident Baydenlə Vaşinqtonda keçirdiyi mətbuat konfransında deyib: “Yaponiya və ABŞ indi yaxın tarixin ən çətin və mürəkkəb təhlükəsizlik mühiti ilə üzləşib”. O, Yaponiyanın müdafiə büdcəsini və imkanlarını artıran yeni milli təhlükəsizlik strategiyasına diqqət çəkib və qeyd edib: “Bu yeni siyasət alyansın çəkindirmə imkanları və reaksiya imkanları üçün də faydalı olacaq”.

ABŞ-nin müdafiə naziri Lloyd Austin Tokioya deyib ki, Yaponiyanın şəbəkələri daha yaxşı qorunmasa, qabaqcıl hərbi əməliyyatlara imkan verəcək məlumat mübadiləsi ləngiyə bilər. ABŞ-nin yüksək rütbəli müdafiə rəsmisi deyib: “Biz bu sahədə yaponların böyük sərmayə və səylərini görürük. Bununla belə, hələ görüləsi işlər var. Nazirlik ABŞ-Yaponiya ittifaqının mərkəzində yer alan birləşmiş hərbi əməliyyatlar aparmaq qabiliyyətimiz baxımından kibertəhlükəsizliyin əhəmiyyətinə son dərəcə həssasdır”.

Bayden administrasiyası vəzifəyə gələndə kibertəhlükəsizlik böhranları burulğanı ilə üzləşdi. ABŞ Tramp administrasiyası dövründə kibercasuslara ABŞ-nin bir çox böyük dövlət qurumlarından məlumat oğurlamağa imkan verən zərərli kod yerləşdirən Rusiyanın kütləvi “SolarWinds” hücumuna necə cavab verəcəyini müzakirə edirdi. Qısa müddətdən sonra Çinin bütün dünyada “Microsoft Exchange” serverlərini ələ keçirməsi kiçik və orta biznesi, dövlət və yerli hökumət qurumlarını, o cümlədən təkcə ABŞ-də ən azı 30,000 təşkilatı “şikəst etmək”lə hədələdi.

Daha sonra, 2021-ci ilin yazında Rusiya cinayətkar qrupu tərəfindən “Colonial Pipeline”a “ransomware” hücumu ölkənin ən böyük yanacaq boru kəmərlərindən birini altı gün müddətinə bağladı. Bütün bunlar yaşanarkən, Kiber Komandanlıq pozuntunun dərəcəsini qiymətləndirmək və şəbəkələrini Çin zərərli proqramlarından təmizləməyə başlamaq üçün Tokioya kiber detektivlər qrupunu tövsiyə etdi.

Bir neçə ildir ki, komandanlığın “irəli ov” qrupları Ukrayna, Şimali Makedoniya və Litva kimi ölkələrdəki tərəfdaşlara xarici müdaxilələri araşdırmaqda köməklik göstərirdilər. Lakin yaponlar ehtiyatlı idilər. Keçmiş hərbi rəsmi bildirib: “Onlar öz şəbəkələrində başqa ölkənin ordusunun olmasından narahat idilər”. Hər iki tərəf kompromisə yaxınlaşdı: yaponlar zəiflikləri qiymətləndirmək üçün yerli kommersiya firmalarından istifadə edəcək və NSA/Kiber Komandanlığının birgə komandası nəticələri nəzərdən keçirəcək və zəifliklərin necə bağlanacağına dair təlimat verəcəkdilər.

Bu arada, Ağ Evin milli təhlükəsizlik işçiləri və Tokio Milli Təhlükəsizlik Şurası məsələni izləmək üçün müntəzəm texniki mübadilələr və videokonfranslar təşkil etdilər. Hər iki paytaxtın müdafiə rəsmiləri də eyni şeyi etdilər. Vəzifəyə gəldikdən sonra Bayden administrasiyası yeni kibertəhlükəsizlik mövqeyi yaratdı və NSA-nın yüksək rütbəli məmurunu işə cəlb etdi. Anne Noyberqer kibertəhlükəsizlik üzrə milli təhlükəsizlik müşavirinin müavini təyin edilmişdi və Çindəki pozuntudan xəbərdar idi.

Lakin ilk ilinin çox hissəsində “SolarWinds” Çin pozuntuları, Rusiya “ransomware” proqramı və federal proqram təminatı zəncirinin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün prezidentin sərəncamı ilə məşğul idi. Daha sonra 2021-ci ilin payızında Vaşinqton Çinin Tokionun müdafiə sistemlərini pozmasının ciddiliyini və Yaponiyanın onu bağlamaqda çox irəliləyiş əldə etmədiyini təsdiqləyən yeni məlumatlar üzə çıxardı.

Səyahətlə tanış olan bir neçə insanın sözlərinə görə, Noyberqer və bir neçə ABŞ rəsmisi, pandemiya səbəbiylə Yaponiyada karantin olmasına baxmayaraq, noyabr ayında yüksək səviyyəli hərbi, kəşfiyyat və diplomatik rəsmilərlə görüşmək üçün Tokioya uçdu. Həssas resursları və metodları qorumaq üçün Noyberqer yaponlara ABŞ casus agentliklərinin Çinin sızmasını necə bildiyini açıq şəkildə deyə bilmədi. O, dolayı yolla Tokionu inandırmağa çalışdı ki, amerikalılar onların şəbəkəsində deyillər, lakin şübhələr qalır. Axı yaponlar, digər müttəfiqlər kimi, ABŞ-nin öz tərəfdaşlarına casusluq etdiyini bilirdilər. “WikiLeaks” 2015-ci ildə NSA-nın Yaponiyada kabinet üzvləri və “Mitsubishi” şirkəti də daxil olmaqla 35 hədəfi izlədiyini açıqlamışdı. Dövrün vitse-prezidenti Bayden o dövrün Baş naziri Şinzo Abeyə zəng edərək yaratdığı problemə görə üzr istədi. Hər halda, Vaşinqton və Tokionun həssas kəşfiyyat təhlükəsini aradan qaldırmaq üçün birgə işləmək tarixi yox idi.

Məsələ ilə tanış olan bir şəxs bildirib: “Biz onların sistemlərinə görünməmiş giriş istəyirdik. Biz onlardan bizə olan etimadı əvvəlkindən daha dərin səviyyəyə qaldırmalarını xahiş edirdik. Təbii ki, hər bir suveren ölkə bu məsələdə ehtiyatlı olacaq”.

Noyberqer ABŞ-nin bildiklərini qəsdən və bilərəkdən ortaya qoydu. O, Ağ Evin məsələnin həll edilməsinə ehtiyac olduğunu düşündüyünü açıqladı. Yüksək vəzifəli şəxs yanaşmanı təqdim edərkən qeyd edib: “Biz bura barmaq yelləməyə gəlməmişik. Çətinliklə qazanılan dərsləri bölüşmək üçün buradayıq”.

Noyberqer Yaponiyanın yeni təyin olunmuş milli təhlükəsizlik müşaviri Takeo Akibada qurulmuş bürokratiyaya fokuslanan bir ortaq cəhət tapdı. Onlara Kişidanın Yaponiyanın müdafiə qabiliyyətini gücləndirmək üçün Abenin kampaniyasını irəli sürmək həvəsi kömək etdi. Tokio xərclərin və işçilərin sayının artırılmasına və kibertəhlükəsizlik standartlarının ABŞ və beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılmasına yönəlmiş yeni kiber strategiya üzərində işə başladı. ABŞ-nin yüksək rütbəli müdafiə rəsmisi bildirib: “Birinci addım probleminizin olduğunu etiraf etmək, ikincisi isə problemin ciddiliyini etiraf etməkdir”.

Yaponiyanın müdafiə rəsmisi vurğulayıb ki, Yaponiya “24/7” rejimində şəbəkələrə nəzarət edən Kiber Komandanlıq yaradıb. O, ordunun kompüter sistemlərindəki riskləri davamlı olaraq təhlil etmək üçün proqrama başladı. Kibertəhlükəsizlik təhsilini artırır və beş il ərzində kibertəhlükəsizliyə 7 milyard dollar xərcləməyi planlaşdırır. Kişidanın Nazirlər Kabinetinin mətbuat katibi Noriyuki Şikata müsahibəsində deyib: “Yaponiya hökuməti kibertəhlükəsizliyə reaksiya imkanlarını qabaqcıl Qərb ölkələri ilə bərabər və ya onların səviyyəsini aşacaq şəkildə gücləndirməyi hədəfləyir”.

Bu məqsəd “aktiv kibermüdafiə” və ya bir müdafiə forması kimi haker hücumlarının qarşısını alma ilə birlikdə Yaponiyanın yeni milli təhlükəsizlik strategiyasına daxil edilib. Bu xəbərin yayılmasından sonra Yaponiyanın müdafiə naziri Yasukazu Hamada çərşənbə axşamı hökumətin kiberhücumlara “müxtəlif cəhdlərlə” cavab verdiyini bildirdi, lakin hər hansı hadisəni təfərrüatlı təsvir etməkdən imtina etdi. Hamada təşkil etdiyi mətbuat konfransında deyib: “Müdafiə Nazirliyində olan hər hansı məxfi məlumatın sızmasını təsdiq etməmişik. SDF-nin öz vəzifələrini yerinə yetirməsinə təsir edən heç bir kiberhücum hadisəsi baş verməyib”.

Çinin cəsarətli bir şəkildə şəbəkələrini sındırmasından illər əvvəl Yaponiya sızdıran bir gəmi kimi görünürdü. Soyuq müharibə illərində sovet agentləri köhnə taktikalarla insanların yemə, içmə, pul və qumar zəif cəhətlərindən istifadə edərək yapon jurnalistlərə, siyasətçilərə və kəşfiyyatçılara təsir etməyə çalışdılar.

MİT-də politoloq olan və keçən il Yaponiyanın kəşfiyyat cəmiyyətinin tarixini yayımlayan Richard Samuels deyir: “Onlar Yaponiyanın “casus cənnəti” olduğunu söyləyərək özləri-özlərinə öyünürdülər”. Soyuq müharibə başa çatdıqdan sonra Yaponiya səlahiyyətliləri, nəhayət, kəşfiyyat məlumatlarına çıxışın gücləndirilməsinin vacibliyinə oyanmağa başladılar. Bu, bir dəfə amerikalıların diqqətini çəkməyə başlamışdı. Pentaqonun maliyyələşdirdiyi beyin mərkəzinin 11 sentyabr hadisələrindən bir il əvvəl hazırladığı hesabatda qeyd olunurdu ki, ABŞ-Yaponiya ittifaqının əhəmiyyətinə baxmayaraq, Tokio ilə kəşfiyyat məlumatlarının mübadiləsi NATO tərəfdaşları ilə müqayisədə çox azdır.

Aralarında xarici siyasət ekspertləri Riçard Armitac və Cozef Nyenin də olduğu ikitərəfli işçi qrup tərəfindən hazırlanan hesabatda qeyd edilirdi: “Yaponiya həm Asiya daxilində, həm də ondan kənarda daha geniş çeşidli təhdidlər və daha mürəkkəb beynəlxalq öhdəliklərlə üzləşir və bu, milli təhlükəsizlik ehtiyaclarını daha yaxşı başa düşmək üçün kəşfiyyat tələb edir”.

Yaponiya liderləri məxfi məlumatları qoruyacaq yeni qanuna ictimai və siyasi dəstək yaratmağa çağırdılar. Samuels deyib: “Amerikalılar Yaponiya kəşfiyyat cəmiyyətinin bu qədər məsaməli olmasından məmnun deyildilər. “Onlar sizin gözlədiyinizi etdilər, yəni daha az paylaşdılar. Yaponiyanın güclü müttəfiqindən daha çox və daha yaxşı kəşfiyyata ehtiyacı olduğu bir vaxtda, o, lazım olan hər şeyi ala bilmirdi və bunun səbəbinin sizin kəşfiyyat icmanızın sızıntı etməsi olduğu söyləndi. Bunu sıxışdırsanız, daha dolğun və daha möhkəm məlumat mübadiləsi apara bilərik”.

Bu mesajı ən yaxşı başa düşənlərdən biri də tanınmış siyasi ailənin oğlu və iki dəfə baş nazir olmuş Abe idi. Abe Yaponiyadakı hər hansı müasir siyasi liderdən daha çox Tokioda təhlükəsizlik islahatlarına yol açdı. O, 2010-cu illərin əvvəlindən ortalarına qədər davam edən Baş nazir kimi ikinci müddətində dəyişiklikləri alovlandırdı. Parlament sənədlərdən sui-istifadəyə və məlumat sızmasına görə ağır cəzalar nəzərdə tutan dövlət sirri haqqında qanun qəbul etdi. Abe Baş nazirə məsləhət vermək üçün qismən ABŞ versiyasını örnək alan Milli Təhlükəsizlik Şurası yaratdı. Müharibə əleyhdarı və vətəndaş azadlığı fəalları islahatların şəxsi həyatın toxunulmazlığını pozduğunu iddia edərək və genişlənən milli təhlükəsizlik vəziyyəti ilə bağlı narahatlıqlarını ifadə edərək, islahatlara etiraz etdilər. Amma qanun qəbul edilən 2013-cü ilə qədər geosiyasi mənzərə dəyişdi. İctimaiyyət görməyə başlamışdı ki, onilliklər ərzində özünümüdafiə üsulu sadəcə yüksələn Pekini cəsarətləndirib. Çin Yaponiyanın Senkaku adalarını milliləşdirməsinə aqressiv cavab verərək adalar yaxınlığındakı sularda Sahil Mühafizəsi gəmiləri və hərbi dəniz milislərini yerləşdirdi.

Cənubi Çin dənizində isə Çin bir gecədə uzaq adaları hərbi postlara çevirdi. Prezident Si Cinpin hakimiyyətə gəldi və böyük hərbi modernləşməni sürətləndirdi. Bu arada Şimali Koreya təxribat xarakterli nüvə sınaqlarını davam etdirirdi. Abe 2022-ci ilin iyulunda öldürüldü, lakin onun mirası hələ də yaşayır. Son onillikdə Çinə münasibət sərtləşdi. Bu gün yaponların əksəriyyəti Çin hökumətinə mənfi baxır, halbuki ABŞ alyansına dəstək ən yüksək səviyyədədir.

Nakasone “The Post”a verdiyi açıqlamada deyib: “Yaponiya və ABŞ arasında ikitərəfli əməkdaşlığın inkişafı hər iki ölkənin kibermüdafiəsini gücləndirir”. ABŞ-nin Yaponiyanın kiber imkanlarını inkişaf etdirməsinə kömək etməyə fokuslandığını bildirən Nakasone məqsədin hər iki ölkənin “təhlükəsiz Hind-Sakit okean regionu” təmin etmək olduğunu qeyd edib.

2022-ci ilin dekabrında Ağ Evin milli kiber direktoru Kris İnqlis həmsöhbətləri ilə görüşmək üçün Yaponiyaya uçdu. Onun tapşırığının bir hissəsi də milli kibertəhlükəsizlik strategiyasının hazırlanması prosesində olan ABŞ hökumətinin öz sistemlərini daha yaxşı güvən altına almaq üçün nələr etdiyini paylaşmaq idi. Mart ayında dərc edilmiş bu strategiyanın bir sütunu tərəfdaşların potensialının gücləndirilməsi idi. İnqlis müsahibəsində vurğulayıb: “Mənim danışıqlarım birlikdə nə edə biləcəyimiz, kiber strategiyaları və bir-birini tamamlamaq üçün milli strategiyaları necə tərtib edə biləcəyimiz barədə çox müsbət idi. Lakin biz əmin olmalıyıq ki, hər birimiz kibertəhlükəsizlik əsaslarına müvafiq sərmayələr yatırırıq”.

Administrasiya rəsmiləri ABŞ şəbəkələrinin 100 faiz təhlükəsiz olmadığını etiraf edirlər. Son iki onillikdə Rusiya, Çin, İran və Şimali Koreyadan çoxsaylı hücumlar olub. Həssas kommersiya və məxfi materiallar oğurlandı, NSA-nın özünün çox məxfi haker alətləri vəhşi təbiətə buraxıldı, Hollivud studiyaları təzyiqə məruz qoyuldu, biabır edildi və Birləşmiş Ştatların demokratiyasına hücum edildi.

Kibertəhlükəsizlik mütəxəssislərinin sözləri ilə desək, “hücum səthi” genişdir. Son 20 il ərzində hər bir ardıcıl ABŞ administrasiyası Amerika kibertəhlükəsizliyini yaxşılaşdırmaq üçün daha çox şey etməyə çalışıb. Ağ Evdə, Daxili Təhlükəsizlik Departamentində və Müdafiə Nazirliyində bu məsələ ilə məşğul olmaq üçün yeni agentliklər yaradılıb. Daha çox pul ayrılıb. Səlahiyyətlər genişləndirilib. Ən vacib infrastruktura sahib olan və fəaliyyət göstərən özəl sektorla səylər gücləndirilib.

Müdafiə rəsmisi bildirib: “Biz yaponları özümüzün qarşılamayacağımız bir standartda saxlaya bilmərik. Günün sonunda onlarla məlumat paylaşacağıq. Biz sadəcə düşmənlərimizi kənarda saxlamaq üçün əlimizdən gələnin ən yaxşısını etmək istəyirik”.