Ukraynada sülh danışıqları Amerikanın istədiyi kimi getmir?

Əksər müşahidəçilər əvvəlcə hesab edirdilər ki, Birləşmiş Ştatlar Ukraynanı müdafiə etmək, Rusiyanı sıxışdırmaq və Rusiyanın qələbəsinin qarşısını almaq üçün hərbi yardım göstərir. İndi görünür ki, belə deyil. 25 aprel 2022-ci ildə Kiyevdə Zelenski ilə görüş zamanı ABŞ-ın müdafiə naziri Lloyd Ostin bildirib: “Ümid edirəm Rusiyanın Ukraynadakı itkiləri ölkə rəhbərliyini digər bölgələrdə təcavüzkar hərəkətlərini təkrarlamaqdan çəkindirəcək”. Beləliklə, Amerika strategiyası Rusiyanın hücumundan ABŞ-ın geosiyasi məqsədini həyata keçirmək üçün fürsət kimi istifadə etməkdir: Rusiyanı hərtərəfli zəiflətmək. Bu, tamam başqa məqsəddir və ukraynalıların buna necə yanaşacağı da sual altındadır. Belə bir məqsəd amerikalıların deyil, ukraynalıların daşıyacağı yüksək itkilərlə məhvedici müharibəni nəzərdə tutur.

Ostinin bəyanatı, münaqişəyə son qoymaq üçün danışıqlara kömək etmir. Putin Rusiyanın potensial olaraq narazı olan hərbi və təhlükəsizlik qüvvələrinin müqaviməti qarşısında hakimiyyətini möhkəmləndirmək üçün bundan istifadə edə bilər. Məsələn, bəzi rus elitaları taktikalarını dəyişmək və ya hətta Putinə qarşı çıxmaq istəyə bilər. Amma onlar düşünə bilərlər ki, müharibənin yeganə nəticəsi çox zəifləmiş vətəndirsə, o zaman niyə bunu etməlidirlər? İstənilən müxalifət yanaşmaya qeyri-vətənpərvər damğası vurulacaq. Müharibənin başa çatmasının Moskvaya beynəlxalq birliyə yenidən qoşulmaq imkanını verəcəyini söyləmək olar. Bəzi ruslar hələ də 1997-ci ildən 2014-cü ilə qədər böyük sənaye ölkələrindən ibarət G7 qrupunun əslində G8 olduğunu (Rusiyanın üzvü olduğu üçün) unutmayıb.

Franklin D. Ruzvelt 1943-cü ildə müttəfiqlərin müharibədə məqsədlərinin nasist Almaniyasını, faşist İtaliyanı və İmperator Yaponiyanı qeyd-şərtsiz təslim olmağa məcbur etmək olduğunu elan etdi. Lakin bu, Adolf Hitlerə alman millətini arxasına toplamağa kömək etdi. Nə üçün almanlar təslim olacaqlarını bilərək müharibəni bitirməyə çalışmalıdırlar? Biz indi bilirik ki, yaponlar üçün imperator tarixən həlledici rol oynayıb və amerikalılar imperatorun qalmasına razılıq verməsəydilər, hətta iki nüvə bombasından sonra da nə baş verəcəyi qeyri-müəyyən ola bilərdi. Beləliklə, Yaponiyaya qarşı qeyd-şərtsiz təslim olmaq təklifi nəticə vermədi.

ABŞ prezidenti Corc Buş 1991-ci ildə Küveytin azad edilməsi kampaniyası zamanı dövlət xadimi kimi davrandı. O, Küveyti İraq işğalından azad etmək məqsədi ilə BMT çərçivəsində koalisiya yaratdı (678/1990 saylı qətnamə Təhlükəsizlik Şurası tərəfindən yekdilliklə qəbul edildi). Bu məqsədə çatdıqdan sonra o, İraqda rejim dəyişikliyini davam etdirmək üçün bütün məsləhətləri və fikirləri rədd etdi. Ukraynada əsl dövlətçilik sənəti də nə vaxt və necə dayanacağını bilməkdir.

Henri Kissincerin 2022-ci il mayın 24-də Davosda keçirilən görüşdə səsləndirdiyi bəyanat eyni dərəcədə pis məsləhətdir. Müharibə Rusiyanın 2022-ci il fevralın 24-dən əvvəl Donbasda ələ keçirdiyi ərazilərə sahib çıxması ilə başa çatmalıdır.

Tərəflərdən biri və ya hər ikisi iki qarşı tərəfə danışıqlar başlamamışdan əvvəl böyük güzəştlər təklif edərsə, burada qarşılıqlı razılaşmadan söhbət gedə bilməz. Belə olan halda Rusiya və Putin biləcəklər ki, onlar artıq bir çox əraziyə nəzarəti ələ alıb və nəticədə daha çox ərazi, Qara dəniz sahillərində Cənubi Ukraynanın böyük bir hissəsini tələb etməyə başlayacaqlar.

Belə bir ssenaridə Zelenski artıq biləcək ki, Bayden administrasiyası Kissincerin məsləhətinə əməl edir, artıq Rusiyaya ölkəsinin böyük bir hissəsini hədiyyə edib. Belə olan halda o, danışıqlardan necə qurtula bilər? Güzəştlər yalnız o halda təklif edilməlidir ki, onlar münaqişəni məqbul nəticə ilə bitirəcəklər. Ona görə də Zelenski, məqsədinin Ukraynanın, o cümlədən Krımın ərazi bütövlüyünü bərpa etmək olduğunu dönə-dönə bəyan edərkən tamamilə haqlıdır.

Yalnız belə mövqe danışıqların ədalətli mövqedən başlamasını təmin edir. Danışıqlar Ukraynanın ərazi güzəştləri ilə yekunlaşa bilər, lakin bu şəkildə olsa belə buna ukraynalıların təklifləri ilə qərar veriləcək. Bu, danışıqların əsasını təşkil edir və Rusiyaya apriori verilməməlidir, çünki Rusiya Ukraynanın masaya qoyduğu hər hansı güzəştə görə bədəl ödəməlidir. Güzəşt yoxdursa, deməli, masanın yalnız bir tərəfi danışıqlar aparır.

Ukraynada danışıqlar iki şərtdən biri mövcud olmadan başlamayacaq: ya tərəflərdən biri məğlubiyyəti etiraf edir, ya da hər ikisi çox tükənib.

Bu şərtlərin heç biri hazırda mövcud görünmür, yəni müharibə yəqin ki, bir müddət davam edəcək. ABŞ və Avropa Ukraynanın Rusiyanın təcavüzünə qarşı durmaqda davam etməsini təmin etməlidir.

Birləşmiş Ştatlar isə münaqişəni məqsədlərinə çatmaq üçün istifadə olunan geosiyasi məsələyə çevirmək istəyinə qarşı durmalıdır. Ukraynadakı münaqişə Vaşinqtona deyil, Kiyevə xeyir verən tərəfə yönəldilməlidir.

Ukrayna prezidentinin, rəhbərliyinin və əhalisinin əsas məqsədi açıq-aşkar Rusiyanı ölkədən sıxışdırıb çıxarmaqdır. Lakin onlar həm də ölkəni məhv edən müharibədən qaçmalıdırlar. Onun infrastrukturu toxunulmaz saxlanmalı, kəndlər məskunlaşmalı və abadlaşdırılmalı, şəhərlər və qəsəbələr xarabalığa çevrilməməlidir. Zelenski bunu başa düşür. Ona görə də o, sadəcə müharibə aparmaq əvəzinə danışıqlara çağırır.