Niyə Ukraynadakı müharibə Belarusda narahatlıqları artırır?

Belarus iqtisadiyyatının perspektivləri ölkə daxilində narahatlıq üçün başqa bir səbəbdir. 2005-ci ildən, Minskdə Yüksək Texnologiyalar Parkının (YTP) əsası qoyulandan bəri, bu iqtisadiyyatın mühüm inkişaf mexanizmlərindən biri informasiya texnologiyaları (İT) sektorudur. Bununla belə, 2020-ci ilin yayında prezident seçkiləri və sonrakı kütləvi etirazların dağıdılması fonunda bir çox İT mütəxəssisləri və YTP-nin rezident şirkətləri Belarusu tərk edib. Bəzi İT firmaları YTP nüvəsindən kənarda inkişaf edir. Belə misallardan biri Belarus mənşəli, lakin hazırda baş ofisi Kiprdə, Lefkoşada yerləşən “Wargaming” şirkətidir, bu şirkət dünyanın ən böyük kompüter oyunlarının tərtibatçılarından biridir. “Wargaming”in inkişaf mərkəzləri Minskdə və dünyanın bir çox şəhərlərində yerləşir. Martın 31-də firma sanksiyalara görə Minsk ofisini bağlamaq qərarına gəlib. Konkret olaraq, Belarus və Rusiyadakı ofislərini Rusiyanın “Lesta Studio” şirkətinə köçürüb. Bu şirkət də “fərqli ideoloji platformada” kompüter oyunları inkişaf etdirir. Bu bağlanma ərəfəsində onlarla Belarus İT mütəxəssisi artıq “Wargaming”in bəzi Avropa ofislərinə köçüblər. Belarusdakı “Wargaming” işçilərinin yarısından çoxu Minski tərk edəcək. Aprelin 4-də prezident Aleksandr Lukaşenko Belarusda İT-nin perspektivlərinə həsr olunmuş iclas keçiriləcəyini bəyan edib.

Müharibə ilə bağlı bəzi narahatlıqların aydın geosiyasi aspekti var. Rusiyanın Ukraynaya ilkin genişmiqyaslı hücumu dayandıqdan və Rusiya-Ukrayna danışıqlarında cüzi irəliləyiş ehtimalı yarandıqdan sonra Lukaşenko təklif etdi ki, Belarussuz heç bir müharibədən sonrakı nizamlanma mümkün olmayacaq, ona görə də Minsk sülh danışıqlarında iştirak etməlidir. Belarus prezidentinin aprelin 7-də Milli Təhlükəsizlik Şurasının iclasındakı çıxışında özünəməxsus ifadə hamının diqqətini cəlb etdi. Konkret olaraq o, “Qərbin Belarusu heç bir dəlilsiz və əsassız olaraq işğalçının şəriki elan etməsinə” görə Minskin iştirakında təkid edirdi. Əvvəla, o, açıq şəkildə “xüsusi hərbi əməliyyat” sözünü yox, “müharibə” ifadəsini işlətdi. Lakin ikincisi, Lukaşenko öz çıxışında “təcavüzkar” (Rusiya) sözünə deyil, “yoldaş” sözünə diqqət çəkdi.

Əvvəllər Belarusun İsveçrədəki müvəqqəti işlər vəkili vəzifəsində çalışmış müxalifətyönlü analitik Pavel Matsukeviç Lukaşenkonun ifadə etdiyi narahatlığı xüsusilə təsdiqləyir. Matsukeviçin fikrincə, “Belarus Ukraynaya dair qlobal paket sazişinin bir hissəsinə çevrilməsə, bu sazişin əsası beynəlxalq zəmanətlər müqabilində neytral və qeyri-nüvə statusu olacaqsa, Belarus məsələsi tamamilə Rusiyanın iradəsindən asılı olaraq qalacaq”.

Maraqlıdır ki, aprelin 5-də verdiyi müsahibədə Ukrayna prezidenti Zelenski həqiqətən də qeyd etdi ki, hər bir lider, nə qədər avtoritar olsa da, öz ölkəsində ictimai rəyi nəzərə alır: “Buna görə, biz görürük ki, Lukaşenko bu müharibədə iştirakdan tam şəkildə qaçmaq üçün bəzi addımlar atır.”

Ola bilsin ki, hələ də “tam iştirak” yoxdur, lakin aprelin 7-də Milli Təhlükəsizlik Şurasının iclasında Lukaşenko Belarusun Ukraynanın şimalında keçirdiyi xüsusi hərbi əməliyyatı açıqlayıb. Əməliyyatın məqsədi günlərlə Ukrayna tərəfinin çıxışına icazə vermədiyi 100-ə yaxın belarus traktor qoşqu sürücüsünü “azad etmək” idi. Belarus hərbçiləri həmin sürücüləri (ehtimal ki, maşınları ilə) geri qaytara biliblər. Və bunun üçün Lukaşenko Belarus DTK rəhbərindən əməliyyatın bütün iştirakçılarının mükafatlara namizədliyini irəli sürməyi xahiş edib.

Hər halda, belaruslu müharibə tərəfdarlarından görünən narahatlıq dövlət başçısında da hiss olunur. Beləliklə, fikirləri Belarus rəhbərliyi tərəfindən sonradan ifadə edilənlərlə üst-üstə düşən filosof Piotr Petrovsk müharibənin gedişi və Belarusun müharibədən sonrakı nizamlanmada potensial rolu ilə bağlı iki bəyanat dərc etdi. Birincidə Rusiyanı kəskin tənqidə məruz qoyan Petrovskinin fikrincə, Moskva informasiya müharibəsini, xüsusən də psixoloji aspekti uduzur. Xüsusilə də hərbi əməliyyatın legitimliyinin izahı uğursuzluğa düçar olub. Üstəlik, Ukrayna Rusiyanı işğalçı dövlətdən cinayətkar dövlətə çevirməyə nail olur. Petrovskinin fikrincə, müqavimət göstərmək üçün heç nə edilməzsə, bu müharibəyə ictimai dəstək eroziyaya uğrayacaq. İkincisi, Belarusun sülh danışıqları zamanı irəli sürəcəyi tələblərinin iddialı bir istək siyahısıdır. Bu tələblərə Belarusun Ukrayna ərazisindən tranzitinin saxlanması, Ukrayna və Qərb sanksiyalarının ləğvi və Minskin cinayətkar adlandırdığı bütün Belarus vətəndaşlarının ekstradisiyası daxildir. Bu cür tənqidlər və bu cür tələblər təkcə Petrovski kimi belarus “avrasiyaçıları”nın deyil, çox güman ki, bütövlükdə Belarus rəsmilərinin də böyük narahatlığına səbəb olur.

Belarus Strateji və Xarici Siyasət Araşdırmaları Mərkəzindən Yuri Tsarik bu narahatlıqları tamamilə fərqli şəkildə izah edir: “Müharibənin 42-ci günündə aydındır ki, Rusiya Ukraynada operativ məğlubiyyətə uğradı, ilkin planlarından əl çəkdi və iqtisadi cəhətdən zəiflədi... İndi Belarusun öz mövqeyini daha aydın müəyyən etmək və Rusiya təcavüzündən uzaqlaşmağa çalışmaq imkanı var. Rusiyaya əlavə dəstək vermək Minsk üçün xüsusi məna kəsb etmir”.

Tsarikin Minskdə qalması o deməkdir ki, o mərkəzi hakimiyyətə yaxın birinin himayəsindən istifadə edir. Bu, onun fikrinə əlavə diqqət yetirilməsini tələb edir. Başqa sözlə, Belarusun Rusiyadan uzaqlaşma şansı sıfırdan daha artıq görünür.