Növbəti Soyuq Müharibəyə dəyərlər qərar verəcək – STRATEJİ BAXIŞ

Artıq Çin, Hindistan, İndoneziya, Braziliya və Cənubi Afrika kimi ölkələrin Rusiyanın təcavüzünü pisləməkdən çəkindiyini və Qərbin sanksiyalar kampaniyasında iştirakdan imtina etdiyini görürük. Rus təcavüzünə qarşı durma çağırışlarına baxmayaraq, onlar niyə belə etdilər?

Bu dövlətlərin düşüncəsinə görə, ABŞ-ın insan haqlarına və ifadə azadlığına güzəştsiz dəstəyi daxili işlərə müdaxilədir. Onlar insan haqları siyasətini Əfqanıstan, İraq, Liviya və Suriyada olduğu kimi rejim dəyişikliyi üçün vasitə kimi görürlər. Birləşmiş Ştatlara və Avropaya qarşı xalq narazılığı dissidentlərə deyil, siyasi liderlərə qarşı olur.

Ukraynada Çin şeytanla dərin dəniz arasında qalıb. Rusiya Çinin özünün tərkib hissəsi hesab etdiyi Tayvanla bağlı mövqeyi üçün həyati əhəmiyyət kəsb edən, Pekinin müdafiə etdiyi əsas suverenlik və ərazi bütövlüyü prinsiplərini pozur. Daha böyük və güclü Rusiya Çin üçün yaxşı deyil, çünki iki ölkə Mərkəzi Asiyada nüfuz uğrunda rəqabət aparır. Çinə qarşı birbaşa və ya dolayısı ilə sanksiyaların sıçrama riski onun iqtisadi strateqlərini qorxudur.

Rusiyanın əsas məqsədi Ukraynanın Qərb ölkəsinə çevrilməsinin qarşısını almaqdır. Qonşu, keçmiş Sovet İttifaqı respublikası uğur qazanarsa, ruslar da eyni modeli sınamağa şirnikləndirilə bilər. Bu, prezident Vladimir Putin rejiminin sonu demək olardı. Bunun qarşısını almaq üçün heç bir qiymət yüksək hesab olunmur.

Əgər Rusiyanın siyasi sistemi uğursuz olarsa, Qərb tipli yanaşma üçün qapı açılarsa, Çin nəinki dəyərə əsaslanan müttəfiqsiz tək qalacaq, həm də Çin əhalisi də təsirlənəcək. Hər iki ölkənin xalqı Qərbə qarşı müxalifliyə əsaslanan qəribə bir ideoloji qohumluq yaradıblar. Çin rəhbərliyi belə qənaətə gəlib ki, Sovet İttifaqının dağılması Qərbin Kommunist Partiyasına zərbə vuran müdaxiləsi nəticəsində baş verib. Belə bir ssenarinin Çində baş verməsinə heç vaxt icazə verilməməlidir.

Hazırda Rusiya, Çin və digər qeyri-liberal ölkələr Qərbin dəyərə əsaslanan hücumu kimi gördükləri hücumdan müdafiəyə diqqət yetirirlər. Amma nə vaxta qədər? Onlar indiyə qədər dünya əhalisinin ən böyük hissəsini təşkil edir. Gələcək iqtisadi artım əsasən onlardan asılı olacaq. Bu hazırda açıq sual olaraq qalsa da, onlar yeni, innovativ texnologiyanı mənimsəməkdə yaxşı nəticə göstərə bilərlər. Onlar, şübhəsiz ki, qlobal resursların yüksək payına sahibdirlər.

Rusiya-Ukrayna müharibəsi göstərdi ki, qiyamət proqnozlarına baxmayaraq, demokratiya hələ də mübarizə aparır. Amma proqnozlar yalan deyil və zaman demokratiyanın xeyrinə işləmir. Demokratik dövlətlər uzunmüddətli perspektivdə necə uduzmamaq barədə düşünməyə başlasalar onlar üçün yaxşı olar. BMT-nin himayəsində olan qlobal idarəetmə sistemi hazırda ABŞ və Avropaya üstünlük verir, Qərb isə hakimiyyəti və idarəçiliyi bölüşməyi təklif etməlidir.

Bəzən demokratiyanı təşviq etmək üçün kifayət qədər aqressiv siyasət kimi təsnif edilən şey az dost, çoxlu düşmən və mübahisəli nəticələr yaradıb. Qeyri-demokratik etiket altında olan bir çox ölkələr ABŞ və Avropanın onlara mühazirə oxumasından çəkinir, onlar Amerikanın demokratiyanın təbliğini mahiyyət etibarilə ikiüzlülük hesab edirlər.

Bu günə qədər ən uğurlu siyasət, modelin evdə işlədiyinə əmin olmaq ola bilərdi. Əgər digər ölkələr və onların əhalisi “Covid-19” kimi problemləri həll edərkən daha yüksək və daha yaxşı yaşayış səviyyəsini təmin edən effektiv model görsələr, ona cəlb oluna bilərlər. Yoxdursa, niyə etməlidirlər? Bundan əlavə, Qərb əcnəbilərə demokratiyanın necə işlədiyinə dair birinci əldən təcrübə vermək üçün insanlar arasında mübadilələr, xüsusən tələbələr üçün qapılarını açmalıdır.