Putin danışıqlara daha az maraq göstərə bilər?

Müharibənin istənilən danışıqlar yolu ilə həllinin şərtləri açıq şəkildə bunun əsas hissəsidir. Bir çox şərhçinin təklif etdiyi kimi, Ukraynanın neytrallığını və NATO-ya daxil olmasının gündəmdə olmadığını bildirmək belə bir nizamlanmaya nail olmaq üçün vacibdir.

Ancaq müharibənin gedişi də vacibdir, əgər müharibə çox kəskin şəkildə Rusiyanın xeyrinə olarsa, Putin çox güman ki, birtərəfli qaydada nəyi tətbiq etmək gücünə malik olacağı barədə daha çox, hansı güzəştlərə gedə biləcəyi barədə isə daha az düşünəcək. Alternativ olaraq, müharibə Rusiya üçün çox pis getsə, Putin danışıqlara daha az maraq göstərə bilər. Putin özünü yenidən təbliğat yolu ilə diplomatik və hərbi qalib kimi göstərməyi bacarmalıdır.

Böyük diqqət Putinin qərar qəbul edən şəxs kimi özünəməxsus xüsusiyyətlərinə, daha dəqiq desək, onun açıq-aydın təcrid olunmasına, kiçik bir müşavir dairəsinə arxalanmasına və sovet imperiyasının itirilməsinə köklənməsinə yönəldilib. Lakin müharibənin gələcək hərbi kursunun diplomatiyaya necə təsir göstərəcəyinə dair bəzi təkliflər müxtəlif döyüşən tərəflərin iştirak etdiyi digər müharibələrdən götürülə bilər. Ümumiyyətlə, hər hansı bir müharibədə hər iki döyüşən tərəfin eyni vaxtda sülh sazişi üzrə danışıqlarda maraqlı olması üçün zəruri olan şərt, adətən, çıxılmaz vəziyyət kimi təsvir edilir. Bu konsepsiya indiki kontekstdə bir az daha izahat tələb edir, lakin əgər dalana dirənmə cəbhə xətlərinin hazırda olduğu zamanın bir uzantısı olsa, bu, çox güman ki, Rusiya qüvvələri üçün itki kimi qiymətləndiriləcək.

Çox vaxt danışıqlarda qarşılıqlı maraq üçün lazım olan şey, sadəcə olaraq dalana dirənmək deyil, hər iki tərəfin onları çıxılmaz vəziyyətdən çıxaracağına ümid etdiyi hərbi imkanların sınaqdan keçirilməsi və tükənməsidir.

Hərbi cərəyan nəzərəçarpacaq dərəcədə bir tərəfin xeyrinə olarsa, o, çox güman ki, danışıqları öz məqsədlərinə çatmaq üçün lazımsız hesab edəcək. Əksinə, əlverişsiz hərbi üstünlüyə malik olan uduzan tərəf də danışıqlarda maraqlı ola bilməz, çünki belə olan halda o, zəif mövqedən bazarlıq edəcək. Uduzan tərəf ilk növbədə danışıqlardakı mövqeyini gücləndirmək üçün daha çox hərbi səy sərf etmək istəyər.

Koreya Müharibəsinin birinci ilində hərbi dalğanın geri və irəli getməsi bu dinamikanın nümunəsidir. Birinci il ərzində müharibə ya çox yaxşı, ya da çox pis gedirdi ki, bu halda hər iki tərəf atəşkəs haqqında danışıqları mümkün hesab edə bilərdi. Şimali Koreya qüvvələrinin cənubu zəiflətməsinin ilkin mərhələsində döyüş kommunistlər üçün yaxşı, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) qüvvələri üçün pis gedirdi. General Duqlas MakArturun İnçona desant çıxarması bu vəziyyəti tərsinə çevirdikdən sonra kommunistlərin sülh danışıqlarında maraqlı olduqları qısa bir dövr oldu. Lakin o zamana qədər müharibə BMT tərəfi üçün çox yaxşı gedirdi, çünki bu zaman Şimali Koreyanın azad edilməsi əlçatan görünürdü. Çin müdaxiləsi vəziyyəti yenidən tərsinə çevirdi. BMT qüvvələri Çinin irəliləyişini dayandırana qədər və cəbhə xəttini müharibənin başlanğıcında olduğu yerə geri çəkdikdən sonra hər iki tərəf hərbi qələbə üçün imkanlarının tükəndiyi qənaətinə gəldi və danışıqlara başladılar.

Koreya Müharibəsinin nümayiş etdirdiyi dinamika hər bir tərəfin danışıqlar zamanı əldə edəcəyi sövdələşmə gücünü ehtiva edir. Tez-tez oyunda olan başqa bir amil isə hərbi qüvvənin və onu idarə edən millətin qüruru və reputasiyası ilə bağlıdır. Misir prezidenti Ənvər Sədat 1967-ci ildə İsrailə qarşısında alçaldıcı məğlubiyyətdən sonra Misirin və ordusunun nüfuzunu bərpa etmək üçün 1973-cü il Ərəb-İsrail müharibəsini başlatdı. 1973-cü il müharibəsində İsrail qalib gəlmişdi, lakin Misir qüvvələri öz reputasiyasını geri qaytarmaq və daha sonra sülh müqaviləsi üzrə danışıqlara başlamaq üçün İsrailə gedəndə Sədatın başını dik tutması üçün kifayət qədər baxımlı parad keçirmişdilər.

Oxşar faktorlar Putinə və Rusiya ordusuna da aiddir. Müharibənin istənilən danışıqlar yolu ilə başa çatmasını qəbul etmək üçün Rusiya prezidentinə yəqin ki, öz qüvvələrinin reputasiyası pozulmamış Ukraynadan çıxması lazımdır. Bu, təkcə Ukraynanın statusu ilə bağlı istənilən danışıqlara deyil, həm də Rusiyanın cəlb oluna biləcəyi digər münaqişələrə və məsələlərə təsir edəcək.

Putin Ukraynadakı hərbi ekspedisiyasının gözlədiyindən daha çox çətinliklə üzləşməsindən sonra artıq müəyyən hesablamalar aparsa da, hətta ukraynalılara güzəştə getməyi ciddi düşünsə belə, yəqin ki, danışıqlar aparmaq üçün daha çox cəza tətbiq etməyə və daha çox ərazi ələ keçirməyə ehtiyac görür.

Pis xəbər odur ki, bu, ukraynalılar (və rus əsgərləri üçün) daha çox müharibə, daha çox dağıntı və daha çox əzab deməkdir.

Yaxşı xəbər odur ki, Rusiyanın bu cür əlavə hücum hərəkətləri onun birbaşa məqsədləri olmaya bilər. Lakin Qərb hökumətləri və ukraynalılar Putinin niyyətləri haqqında ən pis fikirlərə qapılmamaq üçün bu ehtimalı nəzərə almalı olacaqlar.