Ukraynadakı müharibə Qərbin Yaxın Şərq siyasətindəki səhvlərini üzə çıxarır – ANALİZ

Ən həyəcanverici sözlər “CBS News”un müxbiri Çarli Daqata-dan gəldi: “Bura İraq və ya Əfqanıstan kimi onilliklər boyu davam edən müharibəyə şahidlik edən yer deyil. Bura nisbətən mədəni, nisbətən avropalı bir şəhərdir, bunun baş verəcəyinə ümid etmədiyiniz bir şəhərdir”.

Daha sonra Daqata üzr istədi və bəziləri bu ifadələri fərdi uğursuzluq kimi qiymətləndirir. Lakin dil mədəni kontekstdə mövcuddur və bu ifadələrin ifadə etdiyi əsas fərziyyələr araşdırılmağa dəyər. Əslində iddia etmək olar ki, bu, Amerika xalqının müharibəyə baxışına və Amerika dövlətinin milli təhlükəsizlik qərarlarının qəbuluna mənalı təsir göstərən daha dərin fanatizm məsələsini təmsil edir.

İrqçilik və xarici siyasət müzakirələri bir qədər nadirdir. Bir neçə ildir ki, Amerikanın müsəlmanların Birləşmiş Ştatlara girişini qadağan edən platformada vəzifəsini davam etdirən bir prezidenti, Yoxsulluq Hüquq Mərkəzinin siyahısında yer alan bütün anti-müsəlman nifrət qruplarının sevimlisi olan dövlət katibi və belə qruplardan birinin sədri olan təhlükəsizlik müşaviri var idi. Bununla belə, xüsusi siyasətin təəssübkeşliyin təsiri altına düşə biləcəyi fikri nadir hallarda düşünülürdü.

Amerikalılar, həmçinin, onların daxili siyasət diskursuna da xələl gətirən irqçilik haqqında bir qədər təhrif olunmuş anlayışlara malik ola bilərlər. Bir çoxları üçün irqçilik xüsusi olaraq genetik irqi aşağılıq və qüsurun açıq şəkildə ifadə edilmiş nəzəriyyələri ilə əlaqələndirilir. Çoxları soyqırımın əsasını qoyan və amerikalıları insan kəllələrini ölçməyə sövq edən psevdoelm növü haqqında düşünür. Lakin tarixdə təəssübkeşliyin əksər formaları daha qaba tayfaçılıq kimi təqdim olunur. Xüsusilə, bu, tez-tez müəyyən atributlara malik olan populyasiyaların və yerlərin kodlaşdırılmasını əhatə edir. Bu, həmin əhalinin hər bir üzvünə fərdi səviyyədə necə münasibət göstərildiyini qəti şəkildə müəyyən etməsə də, onlarla qarşılıqlı əlaqə üçün evristik əsasa çevrilir.

Yaxın Şərqin kodlaşdırılması

Qəhvəyi müsəlman xalqını ən yaxşı halda mədəniyyətsiz, ən pis halda isə terrorçu və cinayətkar kimi kodlaşdırma meyli açıq-aydın var. Yaxın Şərq qaçqınları rədd edilir və şeytanlaşdırılır, çünki müharibə və dağıntı onların şəxsiyyəti və mədəniyyəti ilə qarışdırılır. Aylar əvvəl əfqan və suriyalı qaçqınları çoxmillətli hərbi səfərbərliklə qarşı-qarşıya qoymuş eyni Avropa hökumətləri indi ukraynalı qaçqınları hərarətlə salamlayır.

Lakin Yaxın Şərqin özü məkan baxımından daha təhlükəli şəkildə kodlaşdırılıb. Jurnalistlərin dilə gətirdiyi fərq Yaxın Şərqin ümumi psevdotarixini əks etdirir, çünki ora həmişə bitməyən qan tökülməsinin səltənəti olub. Bu, son iyirmi ildə çoxları tərəfindən dilə gətirilsə də, “Fox” eksperti və Tramp administrasiyasının keçmiş rəsmisi Makfarleynin bu şərhi geniş şəkildə təqdim olunur: “Yaxın Şərqdə onlar 4000 ildir mübarizə aparırlar. Bu, etno-məzhəb döyüşü və psixodrama olub və onlar minilliklərdir ki, bir-birlərini öldürürlər. Onların normal vəziyyəti müharibədir”.

Bu, o zaman çoxlarının qeyd etdiyi kimi, tamamilə tarixdən kənardır. Bu cür “ikinci dərəcəli irqçilik”, irqlə əlaqəli amillərə görə rasional olaraq qurulan fanatizm Trampizmin etnosentrik oriyentasiyasına müraciət edir. Lakin demokratlar bununla da məşğul olublar. Prezident Barak Obama ölkənin vəziyyəti ilə bağlı son müraciəti zamanı müasir Yaxın Şərqin problemlərinin “köklərinin minilliklərə dayanan münaqişələrdən qaynaqlandığını” iddia edir. Dünyanın elə bir hissəsi yoxdur ki, orada hansısa formada tarixi etnik və ya məzhəb ayrılığı olmasın. Obamanın sözləri tarixdən daha çox özünü bağışlama ilə bağlı idi.

Bu revizionist tarixin verdiyi dərs budur ki, Yaxın Şərq vahid əhalisi olan bir bölgə deyil, bir-birinə qarışan və həlli mümkün olmayan bir sıra problemlərlə müəyyən edilmiş döyüş meydanıdır. ABŞ-ın hər hansı bir siyasətinin vurduğu zərəri azaltmağa çalışmaq çətin olacaq və digər mövcud problemlər səbəbindən az fərq edəcək. Obama administrasiyası regiondakı ən problemli Amerika siyasətinə heç vaxt son qoymağa cəhd etməsə də, artıq bunun lazım olduğunu bildirib. Onlar Ər-Riyadı sakitləşdirməyə davam etməyin səhv olduğunu bilirdilər, lakin hər halda Yəməndəki dəhşətli müharibəni dəstəkləməyə başladılar. Onlar bilirdilər ki, İsrailə kart-blanş dəstəyi verməyə davam etmək məsuliyyətsizlikdir, lakin yenə də məsələ ilə bağlı hər hansı mübarizədən geri çəkilirdilər. Onlar bildirdilər ki, “terrora qarşı müharibə” siyasəti həddindən artıq hərbiləşdirilmiş və əks-məhsuldar idi.

Bu rəvayətdən həzz almağa imkan verməklə, onlar həm bu siyasəti tamamilə ədalətli kimi müdafiə etmək üçün tələb olunan koqnitiv dissonansın ictimaiyyətə nümayişindən qaça, həm də ABŞ-ın regiondakı siyasətini əhəmiyyətli dərəcədə dəyişmək məcburiyyətində qalmağın bahasına və qeyri-müəyyənliyinə qənaət edə bilərlər. Yaxın Şərq qarışıqlıqdır, həmişə olub və olacaq. Vəziyyəti idarə etmək və Amerikanın maraqlarını müdafiə etmək kifayətdir, dəyişikliyə nail olmaq mənasızdır. Bu, liderləri öz siyasətlərindən uzaqlaşdıran bir növ saxta realizmdir.

Bu zehniyyət hərbi müdaxilə, müttəfiqlərin ehtiyatsızlığını dəstəkləmək və ölkələrin sosial quruluşuna xələl gətirən sanksiyalar tətbiq etmək həddini əhəmiyyətli dərəcədə azaldır. Bölgədə qarışıqlığa səbəb olmaq Çernobıl fəlaklətinin ekvivalenti kimi qəbul edilir. İnsan qırğını ilə bağlı narahatlıq sadəcə “mülki şəxslərin ölümü” termininin tətbiqi ilə bağlıdır. Bölgənin ən məsuliyyətsiz aktorlarına böyük miqdarda mürəkkəb silahların ötürülməsi ABŞ-ın ən nüfuzlu nəşrlərində amerikalılar üçün xüsusi proqram kimi müdafiə olunur.

Ədalət naminə, Amerika belə problemi olan yeganə ölkə deyil. Amerikanın bir çox avropalı müttəfiqləri də belə edir və üçüncü dünya ölkələri bir-birlərinə qarşı müxtəlif şovinist münasibət bəsləməkdən çəkinmirlər. Amma Amerika super gücdür. Amerikanın hərbi və təhlükəsizlik problemlərinin qlobal təsiri bu məsələ ilə bağlı söhbəti mənalı edir. ABŞ-ın Yəmən və Fələstində, hətta Terrorla Mübarizənin bəzi aspektləri ilə bağlı bu məsələyə məhəl qoymadan apardığı müzakirələr, sadəcə olaraq, natamamdır.