RF-dəki qeyri-rus respublikalar Ukrayna müharibəsini dəstəkləyir?

Moskva Rusiyanın federal subyektlərinin rəhbərlərindən ölümləri elan etməyi tələb etdiyini açıq şəkildə elan etməyib, lakin əksər müşahidəçilər bu siyasətin artıq açıq şəkildə mövcud olduğunu deyirlər. Regionlar Klubu portalı indiyədək qeyri-Rusiya respublikaları və əsasən Rusiyanın kənd tipli vilayətləri (oblast) və kraisləri arasında demək olar ki, bərabər bölünmüş 13 regionda bu cür addımların olduğunu sənədləşdirib. Yaxın müşahidəçilər deyirlər ki, bu, Kremlin razılığı və ən əsası, birbaşa göstərişi olmadan baş verməzdi. Bu analitiklərin əksəriyyətinin fikrincə, Moskva, şübhəsiz ki, bu addımı ona görə atıb ki, bir çox rusiyalıların bu cür itkilərə qarşı nə dərəcədə həssas olduğunu yaxşı bilir. Həmçinin mərkəz bilir ki, heç kim qubernatorlardan ölkə üzrə itkilərin sayı barədə məlumat gözləmir. Region rəhbərləri yalnız öz ərazilərindəki itkiləri bilirlər və bundan artıq deyə bilməzlər. Bu, Moskvaya döyüş zamanı öldürülən rus qoşunlarının həqiqi ümumi sayını gizlətməyə kömək edə bilər, lakin çox güman ki, bu, həm də bir-biri ilə rəqabət aparan qurbanlar cədvəlinə gətirib çıxara bilər ki, bu da ictimaiyyətin mərkəzə inamını daha da sarsıdar. Eyni məsələlər qubernatorlara koronavirus pandemiyası ilə mübarizə üçün əsas məsuliyyət verildikdən sonra gündəmə gəldi.

Lakin bu yanaşma daha bir potensial partlayış təsiri göstərir: Rusiya Federasiyasının uzaq kəndlərindən olan qeyri-ruslar Ukraynada ruslardan daha çox sayda ölürlər. Bu, onları şəhər yerlərindən gələn rusların əvəzinə yem olaraq istifadə etmək kimi görünsə də, güman ki, Rusiya hərbçiləri arasında qeyri-rusların payının daha çox olmasından irəli gəlir. Yenə də əsasən etnik-rusların yaşadığı kənd rayonlarında və qeyri-rus respublikalarında bir çoxları bunun əksini düşünür və belə qənaətə gəlirlər ki, Moskva yenidən onlara ikinci dərəcəli vətəndaş kimi yanaşır. Bu qəzəb asanlıqla yeni kütləvi etirazlara səbəb ola bilər.

Bu rəqəmlərin təhlilini şərh edən Putinin keçmiş spikeri Abbas Qallyamov deyib ki, zabitlərin ən böyük itkilərə məruz qalması üçün belə qoşunları seçəcəyini təsəvvür etmək şəxsən ona çətin gəlir. Lakin o, etiraf edib ki, əgər bununla bağlı qərar verilsə, bu, “tamamilə işlək” olacaq. Bunun səbəbi mərkəzi hökumətin yaxın keçmişdə onlara qarşı tətbiq etdiyi bütün siyasəti nəzərə alsaq, bir çox region və respublikalarda insanların Moskvaya olan inam səviyyəsinin “minimal” olmasıdır.

Şimali Qafqazın bəzi qeyri-rus respublikalarında etirazçıların sayı və nüfuzu kifayət qədər yüksəkdir. Moskva onlara qarşı repressiyaya başlayır, çox güman ki, mərkəzin adi taktikasına əməl edərək, paytaxtdan kənarda repressiv tədbirləri sınaqdan keçirir və yalnız bundan sonra onları ölkədə tətbiq edir. Bunun bir əlaməti, “Kommersant”dan Aleksandra Larintsevanın xəbər verdiyimi kimi sosial şəbəkələrdə Şimali Qafqaza yönəlmiş “xalq düşmənlərinin siyahıları”nın görünməsidir. Orada onlar anonim şəkildə irəli sürülür. Lakin o, bu təşəbbüsün arxasında şübhəsiz ki, Kremlin olduğunu iddia edir və bu təcrübənin yayıla, müharibəyə qarşı olan xalqın repressiyasına səbəb ola biləcəyini düşünür. Onlara qarşı daha ciddi addımlar da mümkündür, məsələn, vəzifədən çıxarılmaq və ya hətta cinayət cəzası tətbiq etmək. Stalinizm dövründə “xalq düşməni” statusunun nə demək olduğunu nəzərə alsaq, Rusiya Federasiyasında bir çoxları bu hadisələrdən təşvişə düşürlər.

Kreml hələ də bu respublikalardakı rəsmilərin Ukraynadakı müharibəni ən azı açıq şəkildə dəstəkləyəcəyinə ümid etsə də, münaqişənin Moskva ilə qeyri-ruslar arasında gərginliyi daha da artırdığına şübhə yoxdur. Sonuncuların çoxu Putinin xaricdə getdikcə aqressivləşən imperializmini onun daxildə, onsuz da Sovet dövründən bəri görünməyən səviyyədə olan diktəsinin daha da pisləşə biləcəyinə işarə kimi görür. Bu hiss xüsusilə Orta Volqa və Şimali Qafqazda özünü göstərsə də, başqa yerlərdə də rast gəlinir.

Bəlkə də qeyri-rusların müharibəyə qarşı çıxmasının ən gözlənilməz göstəricisi Başqırdıstan rəhbərinin həyat yoldaşı Karine Xabirovanın bu yaxınlarda sosial şəbəkələrdə müharibəyə qarşı olduğunu bildirməsi oldu. Onun həyat yoldaşı Radiy Xabirov heç bir açıqlama verməsə də, görünür, o da heç olmasa, özəl olaraq Karine ilə razılaşır. Xaricdə yaşayan Orta Volqa və Çeçen müxalifətçilərinin öz həmvətənlərinə yeni federal müqavilə imzalamaqla müharibəyə qarşı çıxmaq çağırışları daha dramatikdir, lakin hələlik o qədər də vacib deyil. Ancaq bu, Moskvanın müharibələr aparmasına mane olacaq və ya bu mümkün deyilsə, onlar Rusiyadan tam müstəqillik əldə etməyə çalışacaqlar.

Xaricdən gələn bu cür müraciətlərin Rusiya Federasiyasının hazırkı sərhədləri daxilindəki respublikalar daxilində nə dərəcədə dəstəkləndiyi bəlli deyil. Lakin Putinin Ukraynada müharibəsi davam etdikcə, daha çox qeyri-rusların oxşar nəticələrə gəlməsi tamamilə mümkündür. Bu, çox güman ki, Kremldə narahatlıq doğurur və bu cür insanlara repressiya tətbiq etmək üçün yeni səyləri təşviq edir. Bununla belə, müəyyən bir nöqtədə, təzyiqlər yanan yağa su atmaq qədər əks nəticə verə bilər.