Döyüş əməliyyatlarında Süni Zəkadan istifadə: Hansı çağırışlar mövcuddur?

Bir ölkənin nə qədər güclü olduğunu göstərən amillərdən biri həmin ölkənin ordusunun gücüdür. Ən inkişaf etmiş bəzi ölkələrdə orduya yatırılan investisiya digər sektorlarla müqayisədə olduqca yüksəkdir. Bu investisiyanın böyük hissəsi hərbi tətbiqetmələrdə SZ kimi müasir texnologiyada ciddi araşdırma və inkişafa yönəldilir. SZ ilə təchiz edilmiş hərbi sistemlər məlumatların həcmini səmərəli şəkildə idarə etməyə qadirdir. Bundan əlavə, bu cür sistemlər üstün hesablama və qərar qəbuletmə qabiliyyətləri sayəsində öz-özünə nəzarət, özünütənzimləmə və öz-özünə işləmə qabiliyyətini yaxşılaşdırıb.

Müdafiədə SZ-dən istifadə

Təlim: Təlim və simulyasiya hərbi qulluqçuların həqiqi hərbi əməliyyatlar zamanı istifadə edilən müxtəlif döyüş sistemlərində məşq etmələrinə kömək edə biləcək modellər qurmaq üçün sistem və proqram mühəndisliyi prinsiplərindən istifadə edən çoxşaxəli sahələrdir. ABŞ Hərbi Dəniz və Quru Qüvvələri artıq bir neçə sensor simulyasiya proqramına başlayıb.

Bundan əlavə, təlim məqsədləri üçün təsirli, realist və dinamik simulyasiyalar yaratmaq üçün genişləndirilmiş və virtual reallıq üsullarından istifadə edilə bilər. Gücləndirmə texnikaları həm virtual agentlər, həm də canlı hərbi qulluqçular üçün döyüş hazırlığını artırır.

Nəzarət: Coğrafi məkan təhlili, radarlar və avtomatik identifikasiya sistemləri kimi əlaqəli avadanlıqlar qiymətli kəşfiyyat məlumatlarının əldə edilməsinə kömək edə bilər. Bu məlumatlar qanunsuz və ya şübhəli fəaliyyətlərin aşkarlanmasına kömək edə və aidiyyəti orqanı xəbərdar edə bilər. SZ bu prosesi daha sürətli və insan müdaxiləsi olmadan həyata keçirmək qabiliyyətinə malikdir.

Silah və sursatlar: Yeni əsr silahları indi SZ əsaslı texnologiya ilə gəlir. Məsələn, inkişaf etmiş raketlər insan müdaxiləsi olmadan öldürmə zonaları üçün hədəf məsafəsini təyin etmək və təhlil etmək qabiliyyətinə malikdir.

Kibertəhlükəsizlik: Müdafiə sahəsində kiberməkan quru, dəniz və havadan sonra növbəti müharibə cəbhəsi kimi qəbul edilir. Zərərli şəbəkə bütün bölgənin təhlükəsizliyini ciddi şəkildə poza bilər. Müdafiə müəssisələri icazəsiz müdaxilələri proqnozlaşdırmaq və qorumaq üçün maşın öyrənməsindən istifadə edirlər. Bu müdaxilənin aşkarlanması ümumiyyətlə şəbəkəni normal olaraq və ya müdaxilə kimi təsnif etməklə həyata keçirilir. SZ əsaslı texnika bu cür təsnifatın dəqiqliyini artırmağa kömək edir.

Logistika: Hərbi əməliyyatın uğurlu olmasında rol oynayan ən vacib amillərdən biri də logistikadır. Maşın öyrənmə və coğrafi təhlil ordunun logistika sistemləri ilə inteqrasiyası vaxtı və ehtimal olunan səhvləri azalda bilər.

Dünyada SZ istifadəsi

Güclərini daha da artırmaq üçün yeni əsrin texnologiyasından istifadə edən əsas ölkələr ABŞ, Çin və Rusiyadır.

ABŞ Müdafiə Nazirliyi 2019-cu ildə ilk SZ strategiyasını açıqladı və bu sahədə özəl müəssisələrlə əməkdaşlıq yolu ilə qərar qəbul etməkdən problemin proqnozlaşdırılmasına qədər kəşfiyyat sistemlərinin istifadəsini artırmağa başladı. ABŞ ordusunda başladılan və ilkin nəticələr əldə edilən populyar SZ əsaslı layihələrdən bəziləri “Maven” layihəsi, OFFSET proqramı, DARPA-nın (İnkişaf etmiş müdafiə araşdırmaları layihələri agentliyi) “Squad X” proqramıdır.

Çin də eyni zamanda hərbi texnologiyada daha çox SZ və maşın öyrənmə əsaslı yeniliklər üçün çalışır. Prezident Si Cinpin “hərbi-mülki qarışıq tərzində innovasiya” yolunu getməyə çalışır ki, bu da Çinin milli strategiyasında öz yerini tapıb. Bu istiqamətdə layihələrdən biri Sinqua Universiteti tərəfindən başladılan “Hərbi-mülki qarışıq Milli Müdafiə Zirvəsi Texnologiyaları Laboratoriyası” və “Ziyan UAV” adlı şirkətlə birlikdə “Blowfish A2” modelinin inkişafıdır.

Şirkətin məlumatına görə, “Blowfish A2” modeli sabit nöqtədə aşkarlama və hədəfə dəqiq zərbələr kimi kompleks döyüş tapşırıqlarını öz-özünə yerinə yetirə bilər. Qeyd edək ki, 2017-ci ildə Çin 23.3 milyard dollar dəyərində SZ sənayesi yaratmağı hədəfləyən ölkənin iddialı layihəsini əks etdirən Dövlət Şurası SZ Planını yayımladı.

Rusiyanın hərbi şücaəti bütün dünyada məşhurdur. Moskva DARPA-nın ekvivalenti olan İnkişaf Tədqiqat Layihələri üçün Vəqflər yaradıb. Hərbi sahədə yüksək vəzifəli məmurların SZ əsaslı texnologiyanın inkişaf etdirildiyini təsdiqlədikləri görülür. Bildirilir ki, Rusiya müdafiə qüvvələri daha təsirli informasiya əməliyyatları aparmaq üçün SZ-lərdən, “big data”dan və maşın öyrənmədən faydalanmaq istəyirlər. Hal-hazırda, Rusiya həm ticarət sektorunda, həm də müdafiə sahəsindəki səhv məlumatların aşkarlanması, təhlili və təhrif edilməsi üçün SZ-yə böyük sərmayə yatırır.

Dünyanın ən böyük ordularından birinə sahib olan Hindistan da döyüş və nəzarət layihələrində SZ əsaslı innovasiyalar tətbiq edərək kiçik addımlar atır. Əslində, 2019-cu ildə Müdafiə Nazirliyi yüksək səviyyəli Müdafiə SZ Şurası (DAIC) yaradıb və bu təşkilatın qarşısına müdafiə sənayesi sahəsində SZ-ni qəbul etmək üçün strateji istiqamət vermək vəzifəsi qoyuldu. DAIC-in əsas funksiyası bu cür yeniliklərin tətbiqi üçün hökumət və sənaye arasında tərəfdaşlıq əlaqələrini əhatə edir.

Qarşıdakı çağırışlar

SZ əsaslı texnologiyanın istifadəsi ilə bağlı ən çox narahatlıq doğuran məqamlardan biri həm pul, həm də bacarıq baxımından sərmayədir. Xüsusilə Hindistan kimi əhalisinin böyük hissəsinin hələ də yoxsulluq həddində yaşadığı orta gəlirli ölkələrin bu cür texnologiya qurması üçün infrastruktur imkanları təmin edə biləcəyi müzakirə mövzusudur. Siyasətçilər dövlətin təhlükəsizliyi üçün hansı SZ proqramının lazım olduğuna qərar verməli və onlara doğru çalışmalıdırlar.

Hərbi sahədə SZ-dən istifadə də etik dilemma yaradıb. Bir çox mütəxəssis bu cür texnologiyanın mübahisəli olduğunu düşünür. Mübahisələrdən biri budur ki, SZ sistemi nəzərdə tutulduğu kimi işləmirsə, fəlakətli nəticələrə səbəb ola bilər. Bir neçə insan və vətəndaş hüquqları qrupu hərbi sahədə avtonom cihazların, xüsusən də silahlanmanın qadağan edilməsinə çağırır.